Genel Sonuçlar ve Öneriler

Bu çalıĢma, mekan ve zaman açısından Karaçomak Deresi'nin su, sediment ve böcek örneklerindeki metal birikimini belirlemek için yapılan ilk çalıĢmadır.

Su örneklerinin sıcaklıkları iklim faktörlerinden etkilenerek 2.7-23.1 ℃ arasında değiĢmiĢtir ve ölçümlerin farklı zaman dilimlerinde olduğu dikkate alındığında bunların doğal değiĢiklikler olduğu kabul edilmektedir.

olduğu kaydedilmiĢtir. Bunun nedeni, kanalizasyonun bu bölgedeki etkisi olabilir ve bu değer bu bölgedeki çözünmüĢ oksijen değerlerinde belirgin bir düĢüĢle ilĢikilidir. Su örneklerinin Elektrik Ġletkenliği (EC) 304-1240 µs/cm arasında değiĢmiĢtir ve su atıklarının 6 numaralı alanlardaki elektrik iletkenlik değerleri üzerinde etkileri ve tarımsal drenaj atıklarının 4 ve 8 numaralı alanlardaki etkileri tespit edilmiĢtir.

ÇözünmüĢ oksijen ise (DO) 7,2 - 11,59 mg/L arasında değiĢmiĢtir ve kıĢ aylarında en kirli alan olan 6 numaralı alanda düĢmesi dıĢında sıcaklık düĢüĢü nedeniyle bir artıĢ kaydetmiĢtir. Bunun nedeni kanalizasyonla kirlenme ve organik maddenin aerobik ayrıĢtırma iĢlemi yoluyla kanalizasyondaki mikroorganizmalar tarafından çözülen oksijenin tüketimidir.

Su örneklerinde KurĢun (Pb) konsantrasyonlarının, DSÖ ve AB'nin tarafından uluslararası içme suyu standartları için belirlenen sınırları aĢan (8.337-19.228 µg/L) aralıkta olduğunu göstermiĢtir. Ayrıca en yüksek değerler 6 numaralı alanda kaydedilmiĢtir. Bu bölge de kanalizasyon ve endüstriyel atıkların tahliyesinin bir sonucu olarak yıllık ortalama konsantrasyon 15.388 µg/L olarak bulunmuĢtur. Ayrıca sediment örneklerindeki KurĢun metal konsantrasyonu 0.054- 1.302 µg/g arasında değiĢmiĢtir ve referans değerlere göre, dere sedimentlerdeki KurĢun (Pb) kontaminasyonu etkin seviyeye ulaĢmamıĢtır.

Krom (Cr) konsantrasyonların da, DSÖ ve AB‘nin tarafından uluslararası içme suyu standartları için belirlenen sınırları aĢmadığını ve 0,565 - 5,696 µg/L aralığında olduğunu göstermiĢtir. En yüksek değer 6 numaralı alanda yıllık ortalama 3.33 µg/L konsantrasyonla kaydedilmiĢtir. Bu durum, dere kıyısındaki yaĢam yerlerinden ve endüstriyel atıklardan kaynaklanan kanalizasyon nedeniyle bu alanın kirlenmesine neden olmaktadır. Ayrıca, sediment örneklerinden Krom metal konsantrasyonu 0.064 - 0.551 µg/g arasında değiĢmiĢtir ve referans değerlere göre, dere sedimentindeki Krom (Cr) kirliliği etkili seviyeye ulaĢmamıĢtır.

Nikel (Ni) konsantrasyonlarında ise, DSÖ ve AB‘nin tarafından uluslararası içme suyu standartları için belirlenen limitleri aĢmadığı ve 0.150-7.627 µg/L aralığında olduğunu göstermiĢtir. En yüksek değerler 5.099 µg/L yıllık ortalama

konsantrasyonla 6 numaralı alanda kaydedilmiĢtir. Bu dere kıyısında ki yaĢam alanlarından ve endüstriyel atıklardan kaynaklanan kanalizasyon nedeniyle, alanın kirlenmesine neden olmaktadır. Ayrıca sediment örneklerinde ki Nikel metal konsantrasyonu 0.084 - 1.366 µg/g arasında değiĢmiĢ ve referans değerlere göre, dere sedimentindeki Nikel (Ni) kirliliği etkili seviyeye ulaĢmamıĢtır.

Çinko (Zn) konsantrasyonları ise DSÖ ve AB‘nin uluslararası içme suyu standartları için belirlediği sınırları aĢmadığını ve 0.538 - 52.639 µg/L aralığında olduğunu göstermiĢtir. En yüksek değerler yıllık ortalama konsantrasyonla 27.612 µg/L 7 numaralı alanda kaydedilmiĢtir. Bu durum bu alanın yakınında bulunan dere kıyısındaki tarımsal akıĢ, ev içi faaliyetler ve atık su deĢarjları nedeniyle olabilir. Ayrıca sediment örneklerinde Çinko metal konsantrasyonu 0.113 - 3.746 µg/g arasında değiĢmiĢtir ve referans değerlere göre, dere sedimentindeki Çinko (Zn) kirliliği etkili seviyeye ulaĢmamıĢtır.

Su örneklerinde Manganez (Mn) konsantrasyonlarının, DSÖ ve AB‘nin tarafından uluslararası içme suyu standartları için belirlenen sınırları aĢmadığını ve 0.491- 177.382 µg/L aralığında olduğunu göstermiĢtir. En yüksek değerler 48.542 µg/L yıllık ortalama konsantrasyon ile 6 numaralı alanda kaydedilmiĢtir. Bu dere kıyısında ki yerleĢim yerlerinden gelen atık sular, yanan fosil yakıtlar ve endüstriyel atıklardan kaynaklanan antropojenik kirlilik kaynaklarına bağlanmaktadır. Ġlaveten, yıllık ortalama konsantrasyon 47.856 µg/L değeri ile 2 numaralı alanda Manganez konsantrasyonu açısından bir artıĢ tespit edilmiĢtir. Bunun nedeni, doğrudan yüzeysel suya maruz kalan kaya ve toprakların en büyük doğal kaynaklar olması ve bu alanın yakınında çiftçiler tarafından kullanılan gübreler içeren tarımsal atıkların tahliyesinden kaynaklanması olabilir. Ayrıca sediment örneklerinde Manganez metalinin konsantrasyonu 1.722 - 38.039 µg/L arasında değiĢmiĢ ve referans değerlere göre, dere sedimentindeki Manganez (Mn) kirliliği etkili seviyeye ulaĢmamıĢtır.

Örnekler de Bakır (Cu) konsantrasyonları, DSÖ ve AB tarafından uluslararası içme suyu standartları için belirlenen limitleri aĢmadığını ve 5.811- 19.072 µg/L aralığında

konsantrasyonda (16.252 µg / L) kaydedildiğini bulduk. Bu durum gübre kalıntıları içeren tarımsal atıkların ve bu alandaki çiftçiler tarafından kullanılan Bakır bileĢikleri içeren pestisitlerin tahliyesi kaynaklı antropojenik kirlilik kaynaklarını belirtmektedir. Ayrıca sediment örneklerindeki Bakır metal konsantrasyonu 0.313- 4.557 µg/g arasında değiĢmiĢ ve referans değerlere göre, dere sedimentindeki Bakır (Cu) kirliliği etkili seviyeye ulaĢmamıĢtır.

Bu araĢtırmada, yalnızca 4 numaralı alan ve yaz mevsimi hariç, Corixa affinis Leach, 1817 (Heteroptera; Corixidae) böcek örnekleri alınamamıĢ ve bu durum böceklerin habitatına uygun olmayan çevresel koĢullar ile açıklanabilir. Böceklerin soğuk mevsimlerde bulunmamaları; havanın ve suyun soğuk olması nedeniyle yaĢayamamasından kaynaklanabilir.

Genel olarak, böceklerdeki ağır metal konsantrasyonları, sırasıyla Zn> Cu> Mn> Pb> Cr> Ni Ģeklindedir. Çinko (Zn), Bakır (Cu) ve Manganez (Mn) için sırasıyla 0.712- 0.626 ve 0.354 µg/g değerlerine sahip konsantrasyonlarında artıĢın ana nedeni bu alanların yakınında bulunan çiftçiler tarafından kullanılan ve içerisinde Çinko, Bakır ve Manganez bileĢikleri bulunan gübre ile pestisit içeren tarımsal atıkların antropojenik kaynaklarıdır.