istihdamında daha önce aranan altı aydan fazla sürekli iş yapılması şartı kaldırılmaktadır. Böylelikle sürenin daha kısa olduğu işlerde iş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik eleman istihdamı gerekecektir. Önemle belirtmek gerekir ki, hem sağlık ve güvenlik birimi oluşturma, hem de işyeri hekimi ile iş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik eleman istihdam etme açısından 4857 sayılı Đş Kanunu’nun eski 81 ve 82. maddelerinde yer alan devamlı olarak elli işçi çalıştırma şartı muhafaza edilmektedir. Diğer taraftan işyeri hekimleri ile iş güvenliği ile görevli mühendis ve teknik elemanların eğitim ve sertifikalandırılması yetkileri 5763 sayılı Kanun uyarınca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi’ne verildiğinden, söz konusu eğitim ve sertifikalandırmaya ilişkin usul ve esasların da Yönetmelikle düzenleneceği maddede belirtilmektedir. Yönetmeliğin hazırlanması aşamasında Sağlık Bakanlığı, Türk Tabipleri Birliği ve Türk Mimar Mühendis Odaları Birliği’nin görüşlerinin alınacağı hükme bağlanarak uzmanlık kuruluşlarından bilgi akışı sağlanmaktadır.
Görüldüğü üzere, 5763 sayılı kanunla getirilen düzenlemeye uygun olarak işyeri sağlık ve güvenlik birimleri hakkında yeni bir yönetmeliğin yürürlüğe konulması gerekmektedir. Mevcut 9.12.2003 tarihli Đşyeri Sağlık Birimleri ve Đşyeri Hekiminin Görevleri ve Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesindeki “işyeri hekimi” tanımı ile 18,19 ve 20. maddelerinin Danıştay Đdari Dava Daireleri Genel Kurulu kararı ile yürütülmesi durdurulmuştur141. Bunun gibi Danıştay 10. Dairesi tarafından 20.1.2004 tarihli Đş Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesindeki “iş güvenliği uzmanı” tanımı ile 5 ve 7-16. maddeleri yani hükümlerinin büyük çoğunluğu iptal edilmiştir142.
2.Đşyeri Hekimi Çalıştırma Yükümlülüğü
A.Genel Olarak
Đş sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinin bir uzantısı olarak mevzuatta, belirli sayıda işçi çalıştıran işverenler için işyeri hekimi bulundurma zorunluluğu öngörülmüştür. Đşyeri hekimi konusunu çalışma hayatının son yıllarda güncellik kazanmış ve önemli bir sorun haline gelmiş konularından biri olarak nitelendirmek yanlış olmaz.
141 2.12.2004 tarihli ve Y.D. Đtiraz No. 2004/600 sayılı karar ve bu kararın değerlendirilmesi, EKMEKÇĐ
Ömer, Sicil, Mart 2006, s.135-148.
142
Đşyeri Hekimliği, ilk defa 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanununun devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran işverenleri, işçilerin sağlık durumlarına bakmak üzere bir veya daha fazla hekimin sağlık denetimini sağlamaya ve hastalarını tedavi ettirmeye mecbur tutan 180. maddesinde öngörülmüştür143. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, Umumi Hıfzısıhha Kanununun 180. maddesinin işçilerin sağlık durumlarının denetlenmesinin sağlanmasına, işyerlerinde hekim çalıştırılmasına, hasta odası ve ilk yardım araçları bulundurulmasına ve diğer hususlara ilişkin hükümlerini saklı tutmak üzere hastalanan işçilerin tedavileri ile ilgili hükümlerini yürürlükten kaldırmıştır. Bu duruma göre, işyeri hekimliğinin varlık nedenine uygun olarak işyeri hekiminin görevi koruyucu sağlık hizmetleri ile sınırlandırılmıştır144.
1475 sayılı eski Đş Kanununda işyeri hekimliği açıkça düzenlenmemiştir. Sadece, 79. maddesine göre ağır ve tehlikeli işlerde işçilerin işe girişlerinde ve işin devamlı süresince, 80. maddesine göre de küçüklerin herhangi bir işe alınmadan önce ve on sekiz yaşını dolduruncaya kadar bedence bu işlere dayanıklı olduklarına ilişkin muayene raporunun, işyeri hekimlerince de verilebileceği öngörülmüştü.
4857 sayılı Đş Kanununun 5763 sayılı kanunla değişik 81. maddesinin 1. fıkrası uyarınca devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran işverenler, oluşturmak zorunda oldukları işyeri sağlık ve güvenlik biriminde, işçi sayısı, işyerinin niteliği ve işin tehlike ve sınıf ve derecesine göre bir veya birden fazla işyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle yükümlüdürler.
Đş Kanununun adı geçen maddesinin son fıkrasına göre kanuna veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulan kamu kurum ve kuruluşlarında ilgili mevzuatına göre çalıştırılmakta olan hekimlere, çıkarılacak yönetmelikte öngörülecek esaslara göre iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri aldırmak suretiyle ve asli görevleri kapsamında, çalışmakta oldukları kurum ve kuruluşların çalıştırdıkları işçilerin işyeri hekimliği hizmetleri gördürülür. Bu kurum ve kuruluşların diğer personel için oluşturulmuş olan sağlık birimleri, işyeri sağlık ve güvenlik birimi de olarak kullanılabilir.
Đşyeri Hekimleri Yönetmeliğinin 17. maddesinde işverenlerin bir araya gelerek ortak sağlık birimleri kurabilecekleri ve kurulmuş olanlara ortak olabilecekleri öngörülmüştür. Đş Kanununun değişik 81. maddesinde145 ise ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin oluşturulmasına olanak tanınmıştır. Çünkü adı geçen maddenin 3. fıkrasında “ortak sağlık ve
143 AKIN Đşyeri Örgütlenmesi, s.15; DEMĐRCĐOĞLU Murat, Karşılaştırmalı Hukukta ve Türkiye’de Đşçi
Sağlığı ve Đşyeri Hekimliği, Kemal Oğuzman’a Armağan, Ankara 1997, s.203-204.
144
GÜZEL, s. 29., SÜZEK, s.764.
145
güvenlik birimlerinin nitelikleri, ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınmasına ilişkin hususlar”ın çıkarılacak yönetmelikte düzenleneceği hükme bağlanmıştır. SÜZEK’e göre ortak sağlık ve güvenlik birimleri daha üst düzeyde hizmet verebilmek amacıyla 50’den fazla işçi çalıştıran işverenler tarafından kurulabileceği gibi bu sayıdan az işçi istihdam eden işverenler tarafından da oluşturulabilir146. EKMEKÇĐ’ye göre de böylelikle daha donanımlı ortak sağlık birimleri kurulması mümkün olabileceği gibi, bu konuda işverenler arasında gerçek anlamda bir işbirliğinin sağlanması mümkün olabilecektir. Zira işyeri sağlık birimi oluşturmakla ve işyeri hekimi istihdam etmekle yükümlü bulunan işverenlerin birlikte daha donanımlı, daha gelişmiş fiziki özelliklere, daha fazla ekipman ve personele sahip bir ortak sağlık birimi oluşturmalarının son derece yararlı olacağı açıktır147.
Hangi işverenlerin ortak sağlık birimi kurabileceklerine de Yönetmelik m. 17/2’de yer verilmiştir. Buna göre, ortak sağlık birimi, aynı iş kolunda faaliyet gösteren işyerlerine hizmet vermek üzere kurulabileceği gibi, küçük sanayi siteleri veya organize sanayi bölgeleri gibi aynı alanda kurulmuş bulunan ve farklı işkollarında faaliyet gösteren işyerlerine hizmet vermek üzere de kurulabilir148.
Genellikle küçük işyerleri iş sağlığı ve güvenliği açısından daha yetersiz durumdadırlar. Đş kazaları küçük işyerlerinde daha yüksek oranda gerçekleşmektedir. Đş Kanununa göre 50’den az işçi çalıştıran iş yerleri, işyeri hekimlerinin ve sağlık ve güvenlik birimlerinin bu konudaki hizmetlerinden yoksun durumdadırlar. 4.7.1980 tarihli eski Đşyeri Hekimleri Yönetmeliğinde 50’den az işçi çalıştıran işverenlerin ihtiyari olarak ortak sağlık birimleri kurabileceklerine ilişkin hükümler yer almasına karşın uygulamada bu birimler oluşturulmamıştır. Bu nedenle Avrupa Birliği ülkelerinde olduğu149 gibi bazı şartlarla küçük işyerlerinin de bir araya ortak sağlık ve güvenlik birimleri kurmaları veya oluşturulmuş bir birime katılmaları zorunlu hale getirilmelidir150.