Genel İthalat Talebi Fonksiyonu Tahmin Sonuçları

Türkiye dışa açık küçük bir ülke olduğundan, dünya fiyatları ticaret hacmi üzerinde etkili olmaktadır. Petrol ithalatı da dünya petrol fiyatlarına bağlıdır ve bu fiyatlardaki değişmeler eksojen şoklar olarak değerlendirilir (Kotan ve Saygılı, 1999). Bu sebeple bu çalışmada toplam ithalat 27. mal grubu olan “mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar” dışarıda bırakılarak hesaplanmıştır.

it AB= + d + y+ rer+v Μ 96 ln ln ln β0 β1 β2 β3 (5.2) it DAB =α +αd +α y+α rer+ν Μ 96 ln ln ln 0 1 2 3 (5.3) it AB=β +βd +β y+β rer+β y d +β rer d +ν Μ 96 ln ln ln * 96 ln * 96 ln 0 1 2 3 4 5 , (5.4) i=1,……..,19; t=1,……..,23

it DAB =α +αd +α y+α rer+α y d +α rer d +ν

Μ 96 ln ln ln * 96 ln * 96

ln 0 1 2 3 4 5 (5.5)

i=1,……..,16; t=1,……..,23 MAB= Tr. AB ülkelerinden yaptığı ithalat (milyon $)

MDAB= Tr. AB dışındaki ülkelerden yaptığı ithalat (milyon $)

D= 1996 ve sonraki yıllar için 1, 1996’dan önceki yıllar için 0 değerini alan kukla değişken

Y=Türkiye’nin cari GSYİH’si ($) RER= reel döviz kuru

Tüm çalışma boyunca değişkenlerin logaritmaları alınarak kullanılmıştır. Bunun sebebi panel veri nedeniyle değerler arasında bulunan çok düşük ve çok yüksek rakamların analiz sonuçlarında meydana getirebilecekleri sapmaların aza indirilmesidir. Ayrıca kullanılan değişkenlerden gelir değişkeninin logaritması alındığında gelir esnekliğini, fiyat değişkeninin ise fiyat esnekliğini göstermesi hem değişkenlerin anlamlılıklarını etkilememiş, hem de diğer çalışmalardaki bulgular ile kıyaslanabilmelerine olanak sağlamıştır.

Tahminlerin yapılmasındaki asıl amaç GB’nin statik etkilerinin ortaya konması olmuştur. Bunun için 1996’dan sonra 1, önce 0 değerini alan d96 gölge değişkeni kullanılmıştır. Eşitliklerin tümü yalnızca bu değişkenin katsayısının yorumlanmasında kullanılmıştır. Buna göre AB’den olan ithalat talebi denklemlerinde d96 değişkeninin katsayısının pozitif ve anlamlı, AB-dışından olan ithalat talebinde ise bu katsayının negatif ve anlamlı olması, AB lehine bir ticaret sapmasını gösterecektir. AB’den olan ithalat talebinde bu değişen yine pozitif ve anlamlı iken AB-dışından olan ithalat talebi denkleminde anlamsız olması veya sıfırdan farklı bulunamaması ise AB’den olan ithalatın arttığını ve GB’nin ticaret yaratıcı etkide bulunduğunu gösterecektir. İthalat talebinin fiyat esnekliğini gösteren (lnrer), gelir esnekliğini gösteren (lny), fiyattaki değişmelere tepkisini göstermesi beklenen (lny*d96) ve gelirdeki değişmelere tepkisini göstermesi beklenen (lnrer*d96) değişkenlerinin yorumu için ise eşitlik (5.4) ve eşitlik (5.5) kullanılmıştır. Avrupa Birliği’nden yapılan ithalat talebini gösteren eşitlikler (5.2 ve 5.4) için modelin sabit etkiler mi yoksa rassal etkiler mi olacağına karar vermek amacı ile

Hausman Testi yapılmıştır. Hausman (1978) Testinin sıfır hipotezi, Sıradan En Küçük Kareler (SEKK) ile Genelleştirilmiş En Küçük Kareler’in (GEKK) tutarlı sonuçlar verdiği varsayımı altında, SEKK’in etkin olmayan sonuçlar verdiğini söylerken; alternatif hipotez SEKK’in tutarlı fakat GEKK’in tutarsız olduğunu söyler. Bunu şu şekilde de ifade etmek mümkündür; Hausman istatistiği yatay kesit birimleri bazında değişen etkiler ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiyi test eder. Sıfır hipotezinin reddedilmesi halinde sabit etkiler modeli, aksi halde rassal etkiler modeli seçilir. Ancak test sonuçları negatif ki-kare değerleri bulmuştur (EKC1). Bunun üzerine kısıtsız model ile rassal etkiler modelini karşılaştıran Breusch-Pagan Lagrange Multiplier Testi yapılmıştır. Tablo 5.2 test sonuçlarını göstermektedir. Sonuçlar rassal etkiler modelini desteklediğinden, bu model ile tahminler yapılmıştır. Avrupa Birliği dışı ülkelerden yapılan ithalat talebini gösteren eşitlikler (5.3 ve 5.5) için yine öncelikle Hausman Testi ve Breusch-Pagan Lagrange Multiplier Testi yapılmıştır. Test sonuçları rassal etkiler modelini desteklemiştir.

Tablo 5.2: Genel ithalat talebi tahmin sonuçları

Değişken/model 5.4 5.5 0.019461 -0.0031255 lnrer (0.08044) (0.0656896) 3.617352* 4.482275* lngdp (0.162496) (0.2442936) -0.4482 0.7004504 lngdpd96 (0.468954) (0.7857257) -0.08671 0.0708708* lnrerd96 (0.06291) (0.0253785) 11.69729 -18.66468 d96 (12.16333) (20.39313) -73.6951 -96.35276 _cons (4.181711) (6.224227)

* %1 anlamlılık seviyesi, Parantez içindeki değerler standart sapmalardır.

Öncelikle eşitlikler 5.2 ve 5.3 ile tahmin yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre GB’den sonra AB dışından yapılan ithalat azalmıştır. Bunun üzerine eşitlikler 5.4 ve 5.5 ile de tahmin yapılmıştır. GB’nin etkisini gösteren d96 gölge değişkeni AB’den olan ithalat için pozitif (prob.değeri= % 31.2) ve AB dışından olan ithalat için negatif (prob.değeri= % 28.1) bulunmuştur. Değerler %10 seviyesinde bile anlamlı olmadığından, GB’nin Türkiye’nin ithalatı üzerinde ticaret yaratıcı veya ticaret saptırıcı bir etki yapmadığı söylenebilir (EK C).

İthalatın gelir esnekliği için lngdp değişkeninin katsayısına bakmak gerekir. Her iki eşitlik için de %1 seviyesinde anlamlı ve pozitif rakamlar elde edilmiştir. Bu da ithalat talebinin gelir esnek olduğunu gösterir. GB’den sonra AB’den olan ithalat talebinin gelir esnekliği azalırken, AB dışından olan ithalatın gelirdeki değişmelere tepkisi artmıştır. Bu da GSYİH’ deki olası bir azalma durumunda öncelikle AB dışından yapılan ithalattan vazgeçileceğini göstermektedir. Toplam esneklik AB için 3.17’dir. Gelirdeki %1’lik bir değişme AB’den olan ithalatı % 3.17 arttırmaktadır. AB dışından olan ithalat için ise % 1’lik bir gelir değişimi ithalatı % 5.18 arttırmaktadır.

İthalatın fiyat esnekliği AB eşitliği için pozitif ve AB dışı için negatif bulunmuştur. Ancak lnrerd96 eğim değişkeni ile birlikte değerlendirmek daha sağlıklı yorum yapmayı sağlayacaktır. Buna göre, AB’den olan ithalatın fiyattaki değişmelere tepkisi azalırken, AB dışından olan ithalatın tepkisi artmıştır. Tepkilerdeki bu değişimler anlamlı bulunmuş ancak lnrer katsayılarında hata payları çok yüksek çıkmıştır. Zaten toplam etkiler çok düşüktür (AB için hesaplanan esneklik -0.06, AB dışı için ise 0.07 olmuştur). Buna dayanarak, Türkiye’nin ithalatının fiyata duyarsız olduğu söylenebilir. Türkiye’nin ithalat talebinin fiyat esnekliğinin birden küçük çıktığı çalışmalardan bazıları Özatay (1997), Erlat and Erlat (1991), Evaraert el al (1990), Kotan ve Saygılı (1999), Kadılar ve Şimşek (2004), Neyaptı (2003) ve Akgündüz ( 2005)’dür.

Bundan sonra analizin daha detayı yapılması için mal gruplarına göre incelemeye geçilecektir.