Genel Üretim Giderleri ve Muhasebe Kayıtları

Genel üretim giderleri, direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik giderleri dışında kalan ve üretim ile ilgili olan diğer tüm maliyet giderleridir (Yükçü, 2015: 221).

Günümüz işletmelerinde, genel üretim giderlerinin, mamul maliyeti içindeki payı artış eğilimi göstermektedir. Maliyet bünyesinde oluşan bu temel değişimin sebebi, teknolojik değişmelerdir. Gelişmiş teknolojiler kullanıldıkça daha az işçilik kullanılmakta; buna karşılık, amortisman, enerji ve bakım giderleri gibi endirekt giderler artma eğilimi göstermektedir. Mamul maliyetini giderek daha büyük oranda etkilemesi sebebiyle, genel üretim giderlerinin izlenmesi ve mamul maliyetine yüklenmesi konusu son yıllarda daha fazla önem taşımaktadır (Lazol, 2011: 31).

Dönem içerisinde fiili olarak gerçekleşen endirekt malzeme ve işçilikler dışındaki diğer genel üretim giderlerinin o döneme ilişkin tahakkuku ve satın alınma kaydı yapılmalıdır.

Bu kayıttan sonra GÜG hesabına kaydı gereken tüm fiili giderler geçirilmiş olmaktadır (Yükçü, 2015: 439).

/ /

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ XXXX

373 MALİYET GİDERLERİ KARŞILIĞI XXXX

257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR XXXX

381 GİDER TAHAKUKLARI XXXX

(Diğer GÜG’nin tahakkuku veya ödenmesi)

/ /

3.4.3.1 Genel Üretim Giderlerinin Özellikleri

Genel üretim giderlerinin özellikleri aşağıdaki gibidir (Altuğ, 2006: 208): - GÜG ile üretilen mamuller arasında direkt ilişki bulunmamaktadır.

- GÜG içinde yer alan çoğu maliyet çeşitleriyle maliyet yerleri arasında da direkt bir ilişki bulunmayabilir. (Örneğin, fabrika binası kirası).

- GÜG birbirinden farklı birçok maliyet çeşidinden oluşmaktadır. Bunların bir bölümü sabit (değişmez), bir bölümü ise değişken giderlerdir. Örneğin, amortisman maliyetleri sabit, enerji maliyetleri değişkendir.

- GÜG’ nin bir bölümü zaman içerisinde düzensiz seyir gösterir. Bazı aylar az, bazı aylar fazla tutarda gerçekleşir. Örneğin, yakacak maliyetleri, işçi ikramiyeleri gibi. - GÜG’ nin yukarıda ifade edilen özelliklerine bağlı olarak kısa dönemde mamul

maliyetlerinin ve stoklarının değerlemesi ile Kar/Zarar hesaplarının sağlıklı bir biçimde saptanması olanaksız olmaktadır. Bunun için tahmini- öngörülen GÜG rakamları kullanılmaktadır.

3.4.3.2. Genel Üretim Giderlerinin Türleri

Genel üretim giderleri ile ilgili gider türleri şunlardır (Çetiner, 2010: 177): - Endirekt ilk madde ve malzeme,

- Endirekt işçilikler,

- Dışardan sağlanan fayda ve hizmetler (Elektrik, Gaz, Su, Giderleri, Haberleşme Giderleri, Bakım Onarım Giderleri, Taşeron Giderleri, vb.),

- Çeşitli giderler (Sigorta, kira, vb. giderler), - Vergi, resim ve harçlar,

Endirekt İlk Madde ve Malzeme: Mamulün bünyesine girmekle beraber mamulün belirli bir

unsuru olmayan yardımcı madde giderleri ve üretim işlemi sırasında mamulün bünyesine girmemekle beraber onsuz mamulün elde edilmesi olanaksız olan ve dolayısıyla üretimi kolaylaştıran her türlü işletme malzemeleri giderlerini içermektedir (Akdoğan, 2000: 200).

Endirekt ilk madde ve malzemeler şu şekilde ayrılmaktadır (Yükçü, 2015: 111-112):

Yardımcı Madde: Üretilen mamulün bünyesine giren, onun üretilmesine yardımcı olan, fakat

miktar ve değer olarak direkt ilk madde ve malzemeye göre önemsiz olan maddelerdir. Örneğin, mobilya üretiminde tutkal, perçin, konfeksiyon sanayinde iplik, tela ve düğme. Yardımcı maddeler mamul ile ilişkili olduğundan bazı işletmeler üretim biçimi gereği tüm yardımcı maddeleri titizlikle izleyerek direkt ilk madde ve malzeme maliyeti gibi mamul maliyetine yüklemektedir.

İşletme Malzemesi: Üretilen mamulün bünyesine girmeyen fakat mamulün oluşumuna

yardımcı olan, üretimin kesiksiz akışını sağlayan maddelerdir. Örneğin, çeşitli yağlar, kimyasal maddeler, temizleyiciler, aşındırıcılar, benzin, mazot vb. İşletme malzemesi stoktan çekildiğinde genellikle gider yerine yüklenir. Dağıtım işlemleri ile mamul maliyetine aktarılır.

Ambalaj Malzemesi: mamulün korunması, taşınması, aktarılması ve müşteriye ulaştırılması

için bir kez kullanılan ve müşteriden geriye alınması mümkün olmayan (depozito) malzemeleridir. Örneğin, naylon, plastik malzemeler, oluklu mukavva, ahşap koli veya kutular.

Kırtasiye Malzemesi: Daha çok ofislerde kayıt tutma veya bilgi saklama amacıyla kullanılan

malzemelerdir. Örneğin, kağıt, dosya, klasör, zımba.

Temizlik Malzemesi: Örneğin, deterjan, sabun, kağıt havlu.

Diğer Malzemeler: İşletme faaliyetleri esnasında tüketilen, yukarıda sayılan malzemeler

dışındaki malzemelerdir. Örneğin, ampul, çay, kahve, şeker vb.

Üretilen mamullere dolaylı olarak ilişkileri kurulabilen endirekt maddelerin maliyetleri mamullere dolaylı olarak yüklenebilmekte, dolayısıyla da maliyetlerin izlenmesi direkt ilk madde ve malzemeden farklılık göstermektedir. Bu özellikleri sebebiyle de endirekt madde maliyetleri, genel üretim maliyetleri altında bir maliyet türü olarak yer almaktadır (Altuğ, 2006: 95).

Endirekt İşçilik: Direkt işçilik maliyetlerinin dışında kalan işçilik maliyetlerini

tanımlamaktadır. Bakım- onarım, temizlik, nakliye, ustabaşı, atölye şefleri, kapıcı ve bekçilerin ücretlerinin yanı sıra, direkt işçilik fonksiyonuna sahip işçilerin boşa geçen hafta tatilleri, ikramiye, çocuk zamları vb. gibi ücret ekleri de endirekt işçilik kapsamındadır (Altuğ, 2006: 162).

Endirekt işçilikler, yardımcı gider yerlerinde çalışanların ücretleri ile esas üretim gider yerlerinde çalışanlardan, gider yeri ilişkisi direkt kurulabilmekle birlikte, mamullerle direkt ilişkisi belirlenemeyen çalışanların ücretlerinden oluşup, bu giderler genel üretim giderleri içinde yer almaktadır (Lazol, 2011: 25).

3.4.3.3. Genel Üretim Giderlerinin Yükleme Oranı ve İş ölçüsü

Genel üretim maliyetlerinin mamul maliyetlerine yüklenmesi için şu yol izlenir (Altuğ, 2006: 295):

- Siparişin hangi üretici işyerinde işlem gördüğü saptanmaktadır.

- Üretici işyerinde kullanılacak ölçü saptanır. (Direkt işçilik saati, Makine saati gibi).

- Ölçü miktarı ile üretici işyerindeki genel üretim maliyetleri yükleme oranı çarpılır ve mamul maliyetlerine yüklenecek genel üretim maliyetleri payı bulunmaktadır.

Genel üretim giderlerinin mamul partilerine yüklenmesinde yükleme oranı kullanılmaktadır. Genel üretim giderlerinin iş birimi başına düşen tutarını gösteren yükleme oranı, aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır (Büyükmirza, 2009: 245):

TOPLAM GEN.ÜR.GİD. TUTARI GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YÜKLEME ORANI: ______________________________

TOPLAM İŞ BİRİMİ SAYISI

Sipariş maliyeti yönteminde iş ölçüsü, genel üretim giderleri ile üretim partileri arasında bağlantı kurulmasını sağlayan (köprü işlevi gören) ölçüdür. Bunu giderlerin gider yerlerine dağıtımında kullanılan anahtar gibidir. İş ölçüsünün aşağıdaki iki özelliği taşıması söz konusudur (Büyükmirza, 2009: 245):

- İş ölçüsü genel üretim giderleri ile mümkün olduğu kadar yakın ilişkisi bulunan (tercihen bu giderleri en çok etkileyen) bir ölçü olmalıdır.

- İş ölçüsü mamul partileri ile doğrudan ve nispeten kolaylıkla bağlantısı kurulabilmeli, yani bu ölçünün ne miktarının (biriminin) hangi partiye ait olduğu büyük zorluklara katlanılmadan izlenebilmelidir. Uygulamada en çok kullanılan iş ölçüleri yaygınlık sırasına göre şöyledir (Büyükmirza, 2009: 245):

- Direkt işçilik saatleri - Direkt işçilik giderleri - Makine saatleri

- Üretim miktarı

- Direkt ilk madde malzeme giderleri

- Direkt ilk madde ve malzeme + direkt işçilik giderleri - İlk (ham) madde tüketim miktarı