Gemlik Suni İplik Fabrikası 53

Gemlik, Bursa şehir merkezinin 32 km kuzeyinde, tarihi M.Ö. XII yüzyıla kadar uzanan en eski kenttir. Bursa ili olarak gemilerin yanaştığı ve üretildiği yer anlamına gelen “Gemilik” adını almıştır.Türkiye'nin 20 Serbest Bölgesinden biri olan Bursa

59 _{http://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/11/83-yil-once-bugun-bursa-merinos.html} 60 _{http://www.enbursa.com/haber/merinos-bugun-neden-yok-1372.html}

Serbest Bölgesi de Gemlik ilçesi sınırlarında bulunmakta ve tüm Serbest Bölgeler içerisinde önemli bir yere sahiptir. Sümerbank Suni İpek Fabrikası ilçenin gelişiminde önemli rol oynamıştır. 62

1936 senesinde temeli atılan fabrika, 1 Şubat 1938’de Mustafa Kemal Atatürk’ün son Bursa gezisinde, açılmıştır. Gemlik Suni İpek Fabrikası, Bursa’da ipekli dokuma sanayine önemli yenilik ve dönüşümü gerçekleştirmiştir.

Mustafa Kemal Atatürk tarafından işletmeye açılan Fabrika'nın şeref defterine şu satırlar yazılmıştır:

"Suni İpek Fabrikası'nı ziyaretten duyduğum bahtiyarlık büyüktür. Bu değerli

kurumun millet için kutlu olmasını dilerim."63

64

Görsel 24. Gemlik Suni Fabrikası.

62 _{http://www.bursakulturturizm.gov.tr/TR-94924/gemlik.html}

63 _{http://bursadazamandergisi.com/makaleler/gazi-ataturkun-son-yolculugu-3033.html} 64 _{https://www.pinterest.com/pin/435512226458395297/}

1932 yılında Bursa’da Teşvik-i Sanayi Kanunundan Yararlanan İşletmeler ve İstihdam Sayısı:

SEKTÖRLER İŞ YERİ SAYISI İSTİHDAM SAYISI

Dokuma Sanayi 74 2790

İpekli Mensucat Sanayi 56 2573

Tarıma Dayalı Sanayi 32 218

Un Sanayi 18 120

Ağaç Üretimi Sanayi 7 55

Diğer Sanayi Dalları 3 39

Toplam: 116 3102

Bu yıllarda dokuma kumaş sanayisinde kullanılan, İpliğin hammaddesi değişerek önemli bir aşamada yerini almıştır. Bu değişim ile doğal olan ipekböceği kozasından elde edilen iplik yerine, alternatif olarak selülozdan iplik elde edilmiştir. Ayrıca “floş” adıyla bilinen suni ipek ipliği üretimine geçilmiş, böylece floş daha ucuza tedarik edilebilecek bir ürün halini almıştır (Ansiklopedi, 1987, s. 304), (Sedad, 1934, s. 38- 39).

Suni ipek, viskoz, asetat ve diğer istihsal (üretim) usulleriyle hazırlanan ve menşei selüloz olan elyaftır.65_{Sunî ipek üretiminde yaygın olarak viskoz ipeği, daha kolay ve}

ekonomik olması nedeniyle uygulanmıştır. Başlangıç olarak fabrikanın yıllık ortalama kapasitesi, 300 ton suni ipek ipliği üretebilecek durumdadır. Bu yıllarda suni ipek imalatı için gereken hammadde selüloz ve sülfür karbonu, yurt dışından ithal edilmiştir. Kurulduğu yılda 134 ton reyon ipliği üreten Gemlik Suni İpek Fabrikası, 1939 yılında üretimde 243 tona yükseltmiştir (Ansiklopedisi Y. , Şerr'i Mahkeme Sicillerine Göre Bursa'da İpekçilik, 1982, s. 1702).

1940 senesinde 200 erkek ve 150 kadının istihdam edildiği Gemlik Suni İpek Fabrikası, ipek kozasından çekilen doğal ipek ipliğinin hâkimiyetinde görev alan Bursa ipekli kumaş dokuma sanayisinin hammadde tüketimi ve kullanımın şeklini değiştirmiştir (İpekyün, 1996, s. 139).

Savaş yıllarında ithalat yapılamadığı için, üretim 1943 yılında 115 tona kadar düşmüştür. Sonraki yıllarda tekrar artış göstererek 1952 senesinde 442 tona yükselmiştir. Fabrikada 1940’lı yılların ikinci yarısından sonra, Türkiye suni ipek tüketiminin 431 ton la ülkenin %60-65’lik gereksinimini karşılayamamıştır. Üretime geçtiği yıl sadece suni ipek (reyon) üretimi yapan fabrikaya 1949 yılında viskon (suni yün ve pamuk) 1951 senesinde ise salon ve karbon sülfür birimleri eklenmiştir. Türkiyenin suni elyaf tüketimindeki hızlı artışına karşı döviz kaybının önlenmesi amacı ile yeni viskon işletmesi inşasına başlanmış, fabrika 1973 yılında tamamlanarak üretime geçmiştir (Ansiklopedisi Y. , Şerr'i Mahkeme Sicillerine Göre Bursa'da İpekçilik, 1982, s. 1702-1703).

Dokuma kumaş hammaddesi olarak suni ipek ipliği çok daha ucuz olması, İpek ve ipekli dokuma kumaş sektöründe, selülozdan elde edilen suni ipek ipliğinin kullanımı daha da yaygınlaşmıştır. Şehirde dokuma kumaş üretimi yapan işletmelerin sermaye ve kapasitelerinin büyük olmaması nedeni ile doğal olan ipeği almak yerine, suni ipek ile üretim gerçekleştirmek dokumacılar yönünden kârlı olmuştur. Bu nedenle kumaş dokumacılarının pek çoğu doğal ipek üretimi yerine suni ipek kumaşlar üretmeye başlamış böylece suni ipek önem kazanmıştır. Ancak 1950 senesinde Türkiye’de sadece suni ipekten dokunan kumaşların tutulmamasından dolayı genel olarak iki iplik türü karıştırılmıştır. İpek ipliğinin yerini neredeyse tümüyle floş sentetik iplik cinsine bırakması ise 1960’lı yılların sonlarında başlamıştır.

Bu yıllarda fabrikanın makinelerinin yıpranması ve demode olması nedeniyle, çağdaş teknolojiye uygun daha büyük bir fabrika kurulmasına ihtiyaç duyulmuştur. Özellikle Bursa’da küçük dokuma kumaş sanayinin önemli bir hammadde girdisi olan suni ipek, 1969'da temeli atılan yeni fabrika binası, 1973'te tamamlanıp üretime başlayınca da, eski fabrikada üretim durdurulmuştur. Yeni açılan fabrika 8.000 ton/yıl viskon (odun selülozu ile) ve 2.700 ton/yıl karbon sülfür kapasitelidir. Ayrıca 1982'de yapımı tamamlanarak hizmete açılan selon tesislerinde yılda toplam 4.360 ton laksız, nitroselüloz laklı ve kopolimer laklı selondan film üretimine geçilmiş bulunmaktadır. Bu dönemde "Sümerbank Gemlik Suni İpek ve Viskon Mamulleri Sanayi Müessesesi" adı verilen fabrikada çalışanların sayısı ise ortalama 700 dolayına ulaşmıştır.66

Suni İpek Fabrikası, ekonomik katkısının ötesinde Gemlik'in toplumsal ve kültürel gelişimine de önemli katkılarda bulunmuştur. 1990'lı yılların ortalarında özelleştirme kapsamına alınan fabrika, Sümer Holding bünyesinde satışa sunulmuş, alıcısı bulunamayınca 31 Mart 1998'de Sümer Holding tarafından Tekel'e devredilmiştir. Tesis arazisi üzerinde bugün Asım Kocabıyık Meslek Yüksekokulu ve Uludağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi bulunmaktadır.