Gemlik İlçesi

Kod:4.2.1.

Adı: Hagios Taxiarchoi Kilisesi

Bulunduğu Yer: Gemlik İlçesi, Kurşunlu Köyü

Tarihçe: Kilise, 1777–1807 yılları arasında Bursa Metropolitliği yapan Anthimos’un, döneminde inşa edilmiştir.157 _{C. Mango tarafından yayınlanan, yapının} sekiz satırlık kitabesinde, kilisenin Başmeleklere ithaf edildiği ve Anthimos tarafından 1803 yılı, Ağustos ayında yaptırıldığı belirtilmektedir.158

Resim: 27 – 31

Çizim: -

Kaynaklar: 1. Vasileios I. Kandes, a.g.e., s. 151,153.; 2. Yıldız Ötüken ve bşk., a.g.e., s. 76.

Açıklama: Özel mülkiyette depo olarak kullanılan, içi bölümlere ayrılmış yapının içine girmek güvenli olmadığından girilememiştir. Kilise doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı bir bazilikadır. Yapının doğu cephesinde bulunması gereken apsisin yıkıldığı anlaşılmaktadır. Binanın üzeri kiremit kaplı ahşap beşikçatılı ile örtülüdür. Çatı saçağının altında içbükey bir korniş bütün yapıyı dolaşmaktadır. Binanın dört köşesinin alt kısımları pahlıdır. Yapının yola bakan güney cephesinde bulunan taş söveli kapının üzerinde parmaklıklı bir pencere onun üzerinde bir niş ve aynı hizada yukarıda saçak altında sonlanan kare bir pencere bulunmaktadır. Cephede alt sırada bulunan ikinci bir kapı ise sonradan açılmıştır. Güney cephenin doğu köşesinin yakınında altta ise bir duvar kısmen yıkılarak bir

157

Vasileios I. Kandes, a.g.e., s. 150. 158 _{Yıldız Ötüken ve bşk., a.g.e., s. 76.}

pencere açılmıştır. Üst sırada ise taş söveli, parmaklıklı, dikdörtgen, altı pencere bulunmaktadır. Batı cephede ise üstte eksende, çatı alınlığında yuvarlak kemerli bir pencere alt sırada, üstteki pencerenin çaprazlarında yuvarlak kemer alınlıklı birer pencere görülmektedir. Cephenin, ayrıca kuzey kenarında duvar tahrip edilerek kareye yakın ölçülerde bir pencere açılmıştır. Doğu cephede ise üstte saçak altında kemerli bir pencere ve cephenin kuzey ve güney kenarlarında bir dikdörtgen pencere yer alır. Cephede bulunan diğer pencereler ise apsis yıkıldıktan sonra açılmış olmalıdır. Doğu cephenin alt kısmına bazı yapılar eklenmiştir. Kuzey cephe ise özel mülkiyette bir yapı ve bahçesi tarafından büyük bölümü kapatılmıştır.

Güney ve batı cephelerde yapının yer yer dökülmüş olmasına rağmen, pembe renkli bir sıva ile sıvandığı görülebilmektedir. Apsisin yıkılmış olduğu doğu cephe ise tahribattan sonra sıvanmış ve açık kırmızı renkte bir boya ile boyanmıştır. Kilisenin orijinal kapı ve pencerelerinde taş söveler kullanılmıştır. Yapıda inşa malzemesi olarak, köşelerde düzgün kesme taş ve devşirme malzeme, cephelerde ise tuğla ve moloz taş kullanılmıştır.

Kod: 4.2.2.

Adı: Panagia Pazariotissa Kilisesi

Bulunduğu Yer: Gemlik İlçesi, Merkez

Tarihçe: Kilisenin inşa kitabesi bulunmamakla beraber, üzerindeki Türkçe kitabeye göre 1922-23 yıllarında camiye çevrildiği belirtilmektedir.159

Resim: 32 – 38

Çizim: -

Kaynaklar: 1. Frederick W. Hasluck, Christianity and İslam Under The Sultans, C. 1, Oxford 1929, dipnot 3. http://ia700208.us.archive.org/22/items/christ

ianityandi032456mbp/christianityandi032456mbp.pdf, (05.04.2013), s. 244.; 2. Yıldız

Ötüken ve bşk, a.g.e., s. 67- 68.

Açıklama: Doğu-batı doğrultusundaki dikdörtgen yapı, gelişmiş kapalı Yunan haçı planlıdır.160 _{Naosta pandantifli merkezi kubbe, dört bağımsız destek} üzerine oturur. Haç kolları ise birer yarım kubbe ile örtülüdür. Dört adet, köşe hücresi ile doğudaki kare planlı pastoforium hücrelerinin örtü sistemi çapraz tonozdur.161 Batı cephede yer alan narteks üç bölümlüme ayrılmıştır, bölümlerin üzeri ise beşik tonozla örtülüdür. İç mekanda narteks, batı haç kolu ve köşe hücrelerinin üzerinde galeri katı bulunmaktadır. Galeri katının üzeri ise beşik tonozla örtülüdür. Doğu cephede içten yarım yuvarlak ve dıştan üç kenarlı dışa taşkın apsis bulunmaktadır. Apsisin üzeri ise yarım yuvarlak kubbe ile örtülüdür.

Batı cephede yapının giriş ekseni oluşturan, batı haç kolu hafifçe cepheden taşkındır ve üzeri üçgen bir çatı alınlığıyla ile vurgulanmıştır. Çatı

159

Yıldız Ötüken ve bşk, a.g.e., s. 67. 160

Gös. yer.

hizasında saçak altında diş benzeri bir bezeme kuşağı batı cephenin köşelerine kadar uzanmaktadır. Batı cephe boyuca yükselen bir sağır kemer yapının girişini ve üzerindeki pencere düzenini içine alır. Yapının girişi, ikisi bağımsız küp başlıklı dört mermer sütunun üzerine oturan mermer lento ile oluşturulmuştur. Girişin üst kısımda kademeli silme kuşakların çevrelediği ortadaki daha yüksek olmak üzere, yuvarlak kemerli üç pencere görülmektedir. Batı cephede giriş ekseni dışında, kuzey ve güneyde kalan kısımlarda iki kat halinde birer pencere düzeni görülür. Bu pencerelerin alt kısımlarında, pencere nişi içinde profillerle kare bölümler oluşturulmuştur. Ayrıca pencere kemerlerinin üzerlerine yarım daire silmeler eklenerek pencereler belirtilmiştir. Batı cephenin düzeni güney ve kuzey cephelerde genel olarak tekrarlanmıştır. Güney cephede batı cephenin düzeni dışında, batıda üstte narteksin galeri katına açılan bir pencere, güneybatı köşe hücresi üzerindeki galeri katına açılan bir pencere altta köşe hücresine açılan bir kapı bulunur. Güney cephenin doğu ucunda bulunan pastoforium hücresinde ise kapı ve bir pencere bulunur. Güney cephenin orta bölümünde ise batı giriş ekseninin üst kısmı tekrar edilir. Kuzey cephe ve güney cephe simetriktir. Doğu cephe ise günümüz binaları ile çevrilmiş durumdadır. Cephede içten yuvarlak dıştan üç cepheli apsisin üst kısmı, apsis üzerindeki iki pencere, apsisi örten yarım kubbe ve doğu haç kolunun üçgen alınlığı dışarıdan görülmektedir.

İç mekânda narteks güney duvarında bulunan ahşap merdivenler ile üst kata çıkılmaktadır. Narteksten eksendeki üçlü kapıdan ve onun kuzeyinde bulunan bir kapıdan naosa girilmektedir. İçeride güneydoğu köşe hücresi içine bir mihrap nişi yerleştirilmiştir. Apsis içinde ise üç pencere görülür. Kilise içte ve dışta bütün cephelerde sıvalıdır.

Kod: 4.2.3.

Adı: Şahinyurdu (Benli) Köyü Ermeni Kilisesi

Bulunduğu Yer: Gemlik İlçesi, Şahinyurdu (Benli) Köyü

Tarihçe: -

Resim: 39 – 41

Çizim: -

Kaynaklar: 1. Hamdi Dostoğlu, Neslihan T. Dostoğlu, Bursa Kültür Varlıkları Envanteri: Anıtsal Eserler, Bursa 2011, s. 139.; 2. Yıldız Ötüken ve bşk, a.g.e., s. 730.; 3. Raif Kaplanoğlu, a.g.e., s. 45.

Açıklama: Yapının doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı olduğu kalan duvarlarından anlaşılmaktadır. Yapının kuzeydoğu köşesi ve kuzey cephesiyle doğu cephenin bir kısmı, arka planda görülen kayalık üzerine yerleştirilmiştir. Doğu cephesinde apsis yuvarlağının bir kısmı görülebilmektedir. Apsis yuvarlağının kuzeyinde, yapının kuzeydoğu köşesini oluşturan daire planlı bir bölüm kısmen görülebilmektedir. Daire planlı bölümün hemen yanında yapının kuzey duvarında, kemerli bir niş bulunmaktadır. Yapının güney cephesinin sadece güneybatı kısmı görülebilmekte, batı cephesinin ise bir kısmı belli olmaktadır.

Kilise moloz taş ile inşa edilmiştir. Kuzey ve doğu cephe duvarlarında hatıl izleri görülmektedir.