Yeri gelmişken Lukacs'ın politik yanına aşırı ağırlık tanınmasında bizzat büyük düşünürün doğrudan rolü olduğu bir kez daha anımsaulmalıdır

Gerçekten de Lukacs, daima politikanın odağında bulunmayı istemiş, bu yüzden de gerek Sovyetler'de bulunduğu süre içinde gerekse Macaristan'da yaşadığı sırada, iktidardaki güç dengeleri bağlamında geliştirilmiş tezleri do­

layısıyla bir sağ bir sol

sapma

ile suçlanmış, hayatta kalabilmek amacıyla yapuğı özeleştiriler ise hem kuramsal hem siyasal konumunu iyice bu­

lanıklaştınnıştır.

Yine de Lukacs'ın

Estetik

içinde geliştirdiği yaratma/yansıtma, sanat yapıunın işlevi ve alımlanması gibi sorunlara ilişkin düşünceleri, Lukacs'a kaulmasak bile önyargısız olarak irdelenmeyi, tartışılmayı gerektiren düşüncelerdir. Türkiye'de henüz böyle bir tartışmanın başlatılamadığını ve es­

tetiğin bir

bilim

olarak temellendirilmesi yolundaki girişimlerin irdelenme­

diğini söylemek bir zorunluluktur. Bu bağlamda, Lukacs'ın sorunu hepf

els

ef­

enin

bağlamında ele aldığı anımsatılabilir ve bu tutumun sorgulanmasının yeni sorunlar ve yanıtlar üretmesi beklenebilir.

Lukacs'ın 1985 yılında dilimize kazandırılan

Roman Kuramı

adlı kitabı da ne yazık ki tartışılmaya değer görülmemiştir. Bunun bir nedeninin, bizzat Lu­

kacs'ın yazdığı 1962 tarihli ve yapıtta öne sürülenleri peşinen mahkum eden

"Ônsöz" olduğu söylenebilir. Roman Kuramı'nın "sol ahlfilc"la "sağ bilgi ku­

ramı"nı birleştirmeye yönelik bir dünya görüşünü yansıttığını vurgulayan Lu­

kacs, kitabın ancak "1920-1930 yıllarındaki önemli görüşlerin ön tarihini öğrenme amacıyla okunması" ·halinde yararlı olabileceğini belirtmektedir.

Gelgelelim

Roman Kuramı

Türkiye'de bu amaçla da okunmamış, ahlakla sa­

nat arasındaki ilişkinin

nasıllığı

ve doğrudan böyle bir ilişkinin

gerekliliği

sorgulanmaya değer bulunmamıştır.36

Değinilmesi gereken son bir nokta kalıyor: Lukacs'la Emst Bloch, Bertold Brecht, Hanns Eisler, Anna Seghers ve daha başkaları arasında 1930'larda yapılan ünlü

gerçekçilik tartışması.

Lukacs'ın faşizmin yükselişinin doğurduğu siyasal sorunların gölgesinde geliştirdiği bu tartışmada yenilikçi yazını dekadanlıkla suçladığı, Bloch, Brecht ve ötekilerin faşizme en açık biçimde karşı çıkılması gerektiği çağrısına katıldıkları, ancak yazarın ve yazın'ın özgürlüğü ve özgüllüğü konularında Lukacs'ı eleştirdikleri biliniyor.

O yıllarda dünyadan soyutlanmış olarak yaşayan Türkiye'de bu tartışmadan kimsenin doğrudan haberdar olamadığını yazımın başında vurguladım. Bu tartışmaya ilişkin ilk metinler 1976 yılında görülmüştür: Brecht'in

Sosyalist Gerçekçilik ve Toplum'u

içinde (Çev: A.Cemal, Günebakan Yayınları). Anna Seghers'in katkısına ilişkin iki metin ise 1984 'de dilimize kazandırılan

Gerçekçiliğin Evrensel Mirası

adlı kitapta yer almıştır. (Çev: A.Cemal, De

Türkçe'de Lukacs ve Düşüncesinin Etkisi

3 7

Yayınevi) Bloch/Lukacs tartışmasının yazıları ile tartışmayı yenilikçilik/

gerçekçilik, öz/biçim, yaratma özgürlüğü/bağlanma gibi sorunları da içeren daha genişletilmiş bir platformda sürdüren Waltcr Benjamin ile Thcodor Ador­

no'nun metinlerini içeren bir kitap ise 1985 tarihini taşımaktadır:

Estetik ve Politika.

(Çev: Ü.Oskay, Eleştiri Yayınevi) Bu yapıtta tartışmanın sonuçlarını irdeleyen Fredrick Jameson'un yazısının özgün görüşler yansıttığını da vurgulamak gerekir.

Ne yazık ki, yapıldığı yıllarda farkına varılamayan bu tartışma, tarafların temel metinleri türkçeye kazandırıldıktan sonra da ayrıntılı biçimde irdelenme­

miş, eleştiri ortamımızın kısır tartışmalarının ufkunu genişletebilecek ve biçemsel yetersizliğinin kalıplarını kırabilecek kuramsal içeriği yeterince açımlanmamıştır.

György Lukacs'ın düşünceleri bağlamında bir tartışma ortamının önümüzdeki günlerde oluşmasını dilemekten başka bir şey yapmamız olanaksız bu nokta­

da. Tümüne türkçede ulaşamasak dahi, Lukacs'ın dilimize kazandırılan kitap­

ları, yazıları ve konuşmaları, böyle bir çalışma için gerekli malzemeyi vere- . bilecek niteliktedir.

Okur, bizim eleştirmccilerimizin Lukacs'a ilişkin görüşleri hakkında adlarını andığım çalışmalara doğrudan başvurarak daha kapsamlı bir bakış elde edecek­

tir hiç kuşkusuz. Benim yaptığım bir anımsatma sadece. Ulaşamadığım ve anımsayamadığım için anamadığım çalışmalar varsa, yazarlarının beni hoş göreceklerini ummak isterim.

* * *

György Lukacs'ın özellikle roman kuramının belli bir

keder

taşıdığım sanıyorum. Gerçekten de Lukacs, 19. yüzyılın büyük gerçekçilerinin ardından güçlü bir ağıt yakmaktadır. Kendi çağına böylesine olumsuz ve kötümser bir bakış sahibi olmasının nedenlerini burada aramamıza olanak yok. Ama

ya­

ratıcı birey'e

bunca inanmış bir düşünürün, her mükemmel yapıtın geçmişte varedildiği yolundaki kanısını paylaşmak bana oldukça zor görünüyor.

Gelgclelim, düşüncelerine katılalım ya da katılmayalım, György Lukacs, marksist estetiğin

odağında

durmaya daha uzun süre devam edeceğe benziyor.

N01l.AR:

1 . herde, bu nosyonlar bağlamında üretilmiş olan ve türkçcye çevrilen yazın ve estetikle ilgili kitapların listesini vereceğim.

2. S.Hilav: B .Cendrars: Seçmeler kitabının Giriş'i, s. 1 0, De Yayınevi, 1 964.

3. Bk: Ant Dergisi, 2 Aralık - 1 6 Aralık 1969, A.Bchramoğlu, l.ôzcl, S.Bcrfo ve Ô.Mcrt1e

38

_Defter

yapılan açık oturum.

Bu oturumda E.Cansever, T.Uyar, C.Süreya, l.Berk açıkça gerıcı olarak nitelenmişlerdir.

Okurun o günlerin yazınsal ürünlerindeki siyasal havayı daha içerden biçimde anlayabil­

mesi için Halkın Dostları ve Yansıma gibi dergilere bakmasında yarar vardır. kavramlaştırmalanna yer verdiğini ve onun sayesinde tartışılabilir olmuş kim i sorunlara değindiğini belirtmeliyim. Bk. H.Redeker: Edebiyat Estetiği, ss. 1 4 1 - 1 42, Çev: A. ölçüde edebiyat dışı uğraşlara kaydığını belirtmek gerekir. Türkiye'nin siyasallaşması süreci içinde toplumcu bir yazar olarak daha aktif biçimde rol oynama gereğini duymuştur

Türkçe'de Lukacs ve Düşüncesinin Etkisi

9

düşüncelerine ilişkin kaygılarımı ve itirazlarımı Toplumcu Gerçekfiliğin Kaynakları (BFS Yayınlan, 1 986) adlı kitabımda belirtmiştim. Konuyla ilgilenecek ve kitabı henüz görmemiş okur şu bölümlere bakabilir: "Tartışmanın Odağı: Lukacs" ss. 139- 1 47, "Öz, Gerçek, Biçim" ss. 1 48-1 76, "Promelheus'çu düş" ss. 1 77-1 96, "Tanrı Janus'un lki Yüzü:

Yansılma · ve Yaratma" ss. 1 97-208.

TÜRKÇEDE LUKACS A. Kitaplar:

1. Çağdaş Gerçekfiliğin Anlamı, Çev:- C.Çapan, Payel Yayınlan, 1 969.

2. A vrupa Gerçekçiliği, Çev: Mehmet H.Doğan, Payel Yayınlan, 1 977.

3. B irey ve Toplum, Çev: V.Atayman, Günebakan Yayınlan, 1 978.

4. Estetik, Çev: A.Cemal, Paycl Yayınlan, 1 978.

5. Lenin'in Düşüncesi, Çev: M.R.Zaralı, Belge Yayınlan, 1 979.

6. Estetik, il. Cilt: Çev: A.Cemal, Paycl Yayınlan, 1 9 8 1 . 7. Roman Kuranu, Çev: S.Ümran, Say Yayınlan, 1985.

8. Estetik ili. Cilt, Çev: A.Cemal, Paycl Yayınlan, 1988.

B. Kitaplarından Parça lar v e Makaleler:

1 . "Kurtarıcı", Yeni Dergi, Sayı 47, 1 968.

2. "Marx ve Engels'in Estetik Yazılan", Forum Dergisi, sayı 357, 1 969.

3. "Puşkin", Yeni Dergi, Sayı 68, 1 970.

4. "Dostoyevski", Yeni Dergi, Sayı 74, 1 970.

5. "Epik ile Tiyatro", Yeni Dergi, Sayı 75, 1 970.

6. "Romanda Koşullanma ve Tarihsel-Düşünsel Anlam", Türk Dili Dergisi Eleştiri Özel Sayısı, 1 97 1 .

7. "Taktik v e Ahlak", Sosyalist Düşünüş Tarihi II . Cilt içinde, B ilgi Yayınevi, 1 976.

8. "Kapalı Uygarlıklar", Felsefe Dergisi, Sayı 2, 1978.

C. Konuşmalar:

1 . "György Lukacs'a Sorular", A.Lichm, Yeni Dergi, Sayı 44, 1 968.

2. "Varlık ve Bilinç", Hans Hcinz Ilolz, Felsefe Dergisi, Sayı 3, 1978.

3. "Bilimsel Siyaset Üzerine Bclirlcmclcr", W.Abcndroth, Felsefe Dergisi, Sayı 5, 1 978.

4. "Birey ve Toplum", L.Koflcr, Felsefe Dergisi, Sayı 4, 1 978.

5. "Genci Değerlendirme", W. Abcndroth -H. H. I lolz, Felsefe Dergisi, Sayı 8, 9 ve 1 0, 1 979- 1 980.

*Bu dökümün eksiksiz olduğunu iddia etmiyorum. Göremediğim yazı ve konuşmalar olabi­

lir.

Belgede Melih Cevdet Anday AY YÜRÜYOR (sayfa 127-131)