Uygul a ma, Windows platfor munda MS Access ve genel ol arak ASP kull anıl arak geliştiril miştir. Pr ogra mla ma dili ol arak ASP‟ ni n t erci h edil me nedeni, uygul a manı n web ort a mı ndan erişi mine ol anak sağl ayarak, İst anbul Tekni k Üni versitesi ne kayıt yap maya hak kazanan kişileri n profilleri ni merak edenl ere kol aylı k sağl a maktır.
5. 1. Veri tabanı
Veri kaynağı ol arak 1995- 1997 yılları arası nda İst anbul Tekni k Üni versitesi nde oku maya hak kazanan 6942 ki şi ni n bil gileri ni n t ut ul duğu veri t abanı ndan yararlanıl mıştır. Uygul ama ya hazırlı k ol arak önceli kl e veri t e mizli ği yapılmı ştır. Bul anı k ma ntı k kull anı mını kol ayl aştır mak i çi n yeni t abl ol ar ol uşt urul muşt ur. Veri t abanı nda bul unan tabl ol ar Şekil 5.1‟ de göst eril mekt edir.
Tabl o 5. 1, kull anılan t ablol arı n bul anı k mantı kt a yararlanılan kı sı mları nı göst er mekt edir. Bazı t abl ol ara veri hazırlı k aşa ması nda farklı alanl ar ekl enmiş ol ması na r ağ men bu al anl ar gel ecekt e ol abil ecek deği şi k i st ekl eri n gerçekl eştiril mesi nde kull anıl mak üzere sakl anmıştır. Ana t abl ol arı n dı şı nda t e mp, t e mp1 ve t e mp2 gi bi hesapl a mal ar sırası nda geçi ci ol arak kull anılan t abl ol ar da bul un makt adır. İçeri kl eri yapıl an hesapl a maya göre deği şi kli k göst er mekt edir.
Tabl o 5. 1 Veri Tabanı nda Bul unan Tabl ol ar ve İçeri kl eri
tr_dat a Ana kayıt t abl osu, sor gula ma yapıl abil ecek t üm al anl ar içi n kişi bazı nda veriler
l u_nit eli k Sor gul a ma yapıl abilecek t ü m al anl arı n isi mleri, kodu, al abilecekl eri en az ve en çok değerl er ile sözel değerl er
l u_nit el eyi ci Di l sel özetle mede kull anılan nit el eyi ciler, kodl arı ve al abilecekl eri en az ve en çok değerl er
l u_dilsel esi k Di l sel eşi k is mi, kodu ve üs değeri
l u_bol u m_it u Kazanıl an böl ümün adı, kodu ve böl ü m sıral a ması
l u_okul _t ur Ki şi ni n bitirdi ği okul i smi , kodu ve okul sıral a ması
l u_il Ki şi ni n sı nava girerken kayıtlı ol duğu ili n is mi, kodu ve nüf us bil gisi
5. 2. Kul l anı cı Ara Yüzü
Geliştirilen uygul a ma i nter net ort a mı ndan erişilebilecek şekil de t asarlanması na rağ men, her hangi bir al an satı n alı nmadı ğı i çi n, kur ul u ol an II S‟ t en l okal ol arak faydal anıl makt adır. http://l ocal host/tez/ default. asp adresi nden uygul a maya giriş yapabilirl er.
Kull anı cı nı n karşısı na çıkan il k sayfa ana sayfadır ve Şekil 5. 2‟ de göst erilme kt edir. Ana sayfada kull anı cı nı n gerçekl eştirebileceği t üm uygul a mal arı n birer bağl antısı
bul un makt adır. İst enilen uygul a manı n bağl antısı üzeri ne tı kl a mak sureti yl e il gili sayfal ar arası nda geçiş yapılabilir.
Kull anı cı ara yüzünün t am ol arak anl aşıl ması içi n her uygul a ma sırası yl a incel enecektir.
ġekil 5. 2 Ana Sayfa
Ana sayfa dı şı nda t üm sayfal arı n üst kı sı mları nda bir menü bul un makt adır. Me nüde ana sayfa, t üm uygul a mal ar ve bu uygul a mal arı n alt başlı kl arı yer alma kt adır. Her uygul a manı n alt başlı ğı, iml eç üst üne getiril di ği nde gözükecek şekil de, di ğer bir ifadeyl e di na mi k ol arak t asarlanmı ştır. Di na mi k Menüde Javascri pt dili nden yararlanıl mıştır. Kull anı cı, i nt ernet gezgini ni n il eri, geri düğ mel eri ni kull anarak uygul a mal ar arası nda ve uygul a ma i çi nde geçişler yapabil eceği nden aynı işlevde yeni düğ mel er yaratıl ma mıştır.
5. 2. 1. Bul anı k Sorgul a ma
Bul anı k sor gul a ma yapma k i st eyen kull anı cı nı n karşısı na il k ol arak, uygul a mada hangi üyeli k fonksi yonunu kullan mak istedi ği ni soran bir sayfa gel mekt edir.
ġekil 5. 3 Üyeli k Fonksi yonu Seçi m Sayfası
Üçgen, ya muk veya pi üyeli k f onksi yonl arı ndan i st edi ği ni seçen kull anı cı, sor gul a manı n gerçekl eştirileceği sayfaya yönl endiril mekt edir.
ġekil 5. 4 Bul anı k Sor gula ma Te mel Sayfası
Bul anı k sor gu cü mleleri, Tabl o 5. 1‟ de t anı mlanan al anlar üzeri nde gerçekl eştirilebil mekt edir. Kull anı cı sor gul a ma yap mak i st edi ği al anları, aşağı ok düğ mesi ne bası nca genişl eyen bir listeden seçme kt edir. Seçilen al anlar i çi n çok,
ol dukça şekli nde dilsel eşi kl er kull anılabileceği gi bi sor gunun ol u ms uzu da ol uşt urul abil mekt edir. İstenirse t ek bir sor gu cüml esi kur ul abilir; ancak i st endi ği nde sorgu cü ml el eri “ve” ya da “veya” bağl açl arı ile birleştirilebil mekt edir. Ger ek seçil en üyeli k f onksi yonuna, gerekse kull anılan bağl acın çeşi di ne göre el de edilen sonuçl arı n farklılı k göst ereceği unutul ma malı dır.
Daha önceden belirtil di ği gi bi, sor gul a ma yapıl abilen al anl arı n en az ve en çok değerl eri veri t abanı nda sakl anma kt adır. Bu değerl er uygul a ma sayf ası nda t abl o hali nde kull anı cı ya göst eril mektedir. Bu verileri n kull anıcı ya göst eril mesi ndeki a maç, seçil en üyeli k f onksi yonunda mevcut sı nır değerl eri kullan mak yeri ne kull anı cı nın i st edi ği sı nır değerl eri seç me hakkı nı t anı maktır. Hi çbir seçim yapıl mazsa sı nır değerler ot o mati k ol arak seçil miş kabul edilerek hesapl a mal ar gerçekl eştiril mekt edir. Kull anıcı nı n verileri elle girdi ği her ort a mda hat anı n ol abil eceği göz önünde bul undur ul arak yanlış veri girişl eri koyul an krit erl erle engell en meye çalışıl makt adır.
Yapıl an bul anı k sorgul ama nı n sonucu bir sonraki sayfada tabl o hali nde göst eril mekt edir.
5. 2. 2. Di l sel Özet
Bi r başka uygul a ma konusu da dilsel özettir. Di l sel özet uygul a ması Böl ü m 4. 3‟t e anl atıl dı ğı gi bi i ki ana başlı k altı nda gerçekl eş mektedir: “ VT‟ deki Q nesneleri S‟ dir” ve “ VT‟ deki Q R nesnel eri S‟ dir”. Şekil 5. 5‟te göst erilen “ Veri t abanı ndaki öğrencil eri n he men he men hepsi ni n ÖSS sözel puanı çok yüksek değil dir” dilsel özeti, “ VT‟ deki Q nesnel eri S‟ dir” yapı sı ndadır. Bur ada S özetl eyi cisi yüksek, kull anıl an dilsel eşi k çok ve nit el eyi ci, çoğunundur.
ġekil 5. 5 VT‟ deki Q Nesnel eri S‟ dir Şekli ndeki Di l sel Özet Sayfası
Bul anı k sor gul a mada ol duğu gi bi kull anı cı ya üyeli k f onksi yonu ve sı nır değerl er seçtiril mekt edir. Şekil 5.6 i se “ VT‟ deki Q R Ne snel eri S‟ dir” f or mundaki dilsel özet e ör nek ol uşt ur makt adır. Bu ör nekt e kull anı cı, lise not u düşük ol an öğrencil erden neredeyse hi çbiri ni n eşit ağırlı klı puanı n ort a olma dı ğı gör üşünü sı na makt adır. Di kkat edilecek ol ursa kull anı cı önceli kl e veri t abanı ndan lise not u düşük ol an öğrencil erden ol uşan yeni bir alt kü me ol uşt ur makt a, ar dı ndan bir önceki ör nekt eki ne benzer şekil de özeti gerçekl eştir mekt edir.
ġekil 5. 6 VT‟ deki QR Nesnel eri S‟ dir Şekli ndeki Dilsel Özet Sayfası
Sı nır değerl eri n at anması nı n ar dı ndan özeti n geçerlili k öl çüsü ol an doğr ul uk değeri hesapl anmakt adır. Uygul a mada doğr ul uk değeri hesapl anı p yeni bir sayfada göst eril mekt e ve bu sayfada kull anı cı ya ayrı ntıları gör me hakkı tanı nmakt adır.
ġekil 5. 7 Dilsel Özeti n Doğr ul uk Değeri
Ayrı ntı gör mek i st eyen kull anı cı ya Şekil 5. 8‟de gör ül düğü gi bi her bir al anı n al dı ğı üyeli k derecesi ve sonuç tabl o hali nde sunul makt adır.
ġekil 5. 8 Dilsel Özet Ayrı ntı Tabl osu
5. 2. 3. Bul anı k Fonksi yonel Bağlılı k
Geliştirilen uygul a mal ardan biri de bul anı k f onksi yonel bağlılı ktır. Kull anı cı belirli bir al an üzeri nde benzer değerlere sahi p ol an verilerin, seçti ği di ğer al an üzerinde de benzer değerl ere sahi p ol up ol ma dı ğı nı sı na makt adır. Şekil 5. 9‟da yer al an “sosyal ağırlı klı puanı benzer ol an öğrencileri n girdi ği böl ümü t erci h et me sırası da benzer dir” ifadesi bul anı k fonksi yonel bağlılı ğa bir örnek göst er mekt edir.
Böl ü m 4. 5. 1‟de anl atıl dı ğı gi bi önceli kl e il k al an ol an sosyal ağırlı klı puan kendi kendi si yl e kı yasl anarak benzer değerl er t espit edilir. Daha sonra maksi mu m f onksi yonu aracılı ğı yl a i ki al an arasındaki benzerli ği t anı mlama ya yarayacak kurallar ol uşt ur ul ur ve son ol arak t üm kurallar yar dı mı yl a bul anı k f onksi yonel bağlılı ğı n doğr ul uk değeri hesapl anır. Maksi mu m f onksi yonu i çi nde kull anılan bul anı klı k operat örü, kull anı cı nı n benzerli k gör mek i st edi ği al ana göre deği şeceği nden, kull anı cı bu değeri elle gir meli dir. Di l sel özette ol duğu gi bi kull anı cı nı n girebil eceği mi kt arları n alt ve üst sı nır değerl eri bir tabl o il e göst eril mekt edir. Kull anı cı nı n seçti ği nit eli ğe ait ol an sı nırlar i çerisi nde kal ması denetl enmekt edir. Unut ul ma malı dır ki, maksi mu m f onksi yonu i çerisi nde yer al ması istenen değer ne kadar yüksek seçilirse, benzerlik i ddi ası nı n doğr ul uğu o kadar yüksek çı kacaktır.
ġekil 5. 10 Bul anı k Fonksi yonel Bağlılı kt aki Max Fonksi yon Değeri ni n Atan ması
Doğr ul uk değeri yeni bir sayfada göst eril mekt e ve kull anı cı ya dilsel özette ol duğu gi bi ayrı ntıları gör me seçeneği sunul makt adır.
5. 2. 4. Dereceli Fonksi yonel Bağlılı k
Der eceli f onksi yonel bağlılı k uygul a ması i ki başlık altı nda geliştiril miştir. İl ki nde “veri tabanı ndaki öğrencileri n ÖSS sayı sal puanı daha düşük ol anl arı n mat e matik başarı sırası
bağlılı kl ar i ncel enirken; i ki ncisi nde i ki koşul ve bir öner meden ol uşan dereceli fonksi yonel bağlılı k i ncelen mekt edir.
ġekil 5. 11 Dereceli Fonksi yonel Bağlılı k
Şekil 5. 11‟ de gör ül en i ki koşull u dereceli f onksi yonel bağlılı k ör neği nde koşull ar daha yüksek fen ağırlı klı puanı ve daha düşük nüf usl u il dir. Buna karşı n getirilen öner me i se daha yüksek t ürkçe mat emati k puanı dır.
Doğr ul uk değeri ni n hesapl anması i çi n önceli kl e dereceli f onksi yonel bağlılı ğı n koşul kı s mı i çi n [ 0, 1] aralı ğı nda yer al an değerl er hesapl anır. Kull anı cı bul anık f onksi yonel bağlılı k uygul a ması nda ol duğu gi bi maksi mu m f onksi yonunda yer al acak, sunduğu öner meye ait sı nır değerl er i çi nde kal an bir bul anı klı k operat örü belirle meli dir. Ma ksi mu m f onksi yonunun kull anıl dı ğı öner me kı s mı i çi n de değerl er hesapl andı kt an sonra bul anı k bir kural ol uşt urul muş ol ur. Her bul anı k kuralı n değeri hesapl anır ve bul anı k kural değerl erini n t opl anı p mevcut veri sayısı na böl ün mesi il e dereceli fonksi yonel bağlılı ğı n doğr ul uk derecesi hesapl anır.
ġekil 5. 12 Dereceli Fonksi yonel Bağlılı k Sonuç Sayfası
Bul anı k ve dereceli f onksi yonel bağlılı k uygul amal arı na di ğer uygul a mal ardan farklı ol arak fazl adan bir kı sıt ekl enmiştir; çünkü veri t abanı nı n MS Access‟te t utul muş ol ması ve web ort a mı perfor mansı ol umsuz yönde et kile mekt edir. Bu i ki uygula ma da birbiri içi ne geç miş i şl e mlerden ol uşt uğundan t üm veri tabanı üzeri nde uygul anması ol dukça uzun za man al makt adır. Bu nedenl e veri t abanı nın bir alt kü mesi keyfi olarak seçil miş ve bu i ki uygul a ma bu kümel er üzeri nde gerçekl eştiril miştir.
6. S ONUÇ
Veri madencili ği değişen i ş yaşa mı ve gelişen t eknol oji sayesi nde gün geçti kçe öne mi ni arttır makt adır. Hedefl enen bil gi ye ul aş mak i çin hangi veri madenciliği yönt e mi ni n kull anılacağı değiş mekt edir. Öne mli ol an en et ki n ve veri mli bir şekil de bi l gi ye ul aş ma, bil gi yi değerl endir me ol anağı veren yönt e mi n seçil mesi dir.
Bul anı k mantı k gerek i nsanı n düşünce yapı sı na uyan bir yönt e m ol ması nedeni yl e kol ay anl aşılabilir; gerekse mat e mati ksel ol arak modell eri ni n çı karıl ması zor ol an pr obl e mlerde de kull anılabilir ol ması nedeni yl e bir çok al anda yaygı n bir şekil de kull anıl maya başl anmıştır. Kull anı m al anl arı ndan biri de bu t ez çalış ması nı n konusu ol an veri tabanl arı ve dolayısı yl a veri madencili ğidir.
Veri madencili ği nde bulanı k mantı k sayesi nde günl ük hayatta kull anılan ifadel erle sorgul a mal ar yapıl abil mekt e, dilsel belirsizli kl eri n veri t abanı sor gul amal arı nda ve özetl e mel eri nde kull anılması na ol anak sağl anmakt adır. Bul anı k f onksi yonel bağlılı kl ar ve dereceli f onksi yonel bağlılı kl ar il e veriler arası ndaki ilişkiler daha geni ş kapsa mda i ncel enebil mekt edir. Daha önceden de belirtildi ği gi bi bu i ki uygula mada di kkat edil mesi gereken nokt a benzerli ği t anı mlarken kull anılan bul anı klı k operat ör ünün değeri dir. Çünkü kuralları n doğr ul uk değerl eri ni doğr udan et kile mekt edir. Sonuçl arı n değerl endiril mesi nde, kullanı cı nı n karar vereceği alt sı nırlara göre, bul unan doğr ul uk değerl eri kabul gör mekt edir.
Tez çalış ması nı n uygul aması, farklı veri t abanı yöneti m sist e mi ve veri t abanı üzeri nde çalışacak şekil de geliştiril miştir. Uygul a mada kull anılan veri t abanı yöneti m si st e mi geliş miş bir t anesi ile deği ştiril di ği nde perfor mansı n daha da art acağı na i nan makt ayı m. Uygul a ma web ort a mı nda kull anı cılara sunul makt adır. İst enirse görsel açı dan sayfal ar geliştirilebilir.
Bul anı k mantı k il e geliştiril miş ara yüzl er sayesinde bil gisayar veya veri t abanı bil gisi çok geliş miş ol mayan ki şileri n de çok et ki n bir şekil de bil gi ye ul aşacakl arı na ve bu t arz ür ünl eri n pi yasada bul unan birçok kl asi k veri t abanı uygul a ması ndan daha fazl a rağbet göreceği ne i nan makt ayım. Bu a maçl a bul anı k ma ntı ğı n veri madenciliği nde kull anı mı çalış mal arı na büyük bir iv meyl e hı z veril mesi gerekti ği ni savun makt ayı m.
7. KAYNAKLAR
[1] Akpı nar, H., 1998. Veri t abanl arı nda bil gi keşfi ve veri madencili ği.
www. googl e. com/ veri _madencili gi, İ. Ü. İşl et me Fakült esi, İst anbul.
[2] Al paydı n, E., 2000. Zeki veri madencili ği: Ham veri den altı n bil gi ye ul aş ma yönt e mleri. Bilişi m 2000 Se mi neri, İstanbul.
[3] Cor porati on., 1999. I ntroducti on t o dat a mi ni ng and kno wl edge di scovery, t hir d editi on. www. t wocrows. com, Two Cr o ws Corporati on. Pot o mac, MD.
[4] Edi t ör, 2002. Bili nmeyen yönl eri yl e veri madencili ği. Inf omag, Ar alı k, İstanbul. [5] El mas, Ç., 2003. Bul anı k Ma ntı k Denetl eyi ciler ( Kur a m, Uygul a ma, Si nirsel
Bul anı k Mantı k). Seçki n Yayı ncılı k, Ankara.
[6] Fayyad, U. and St ol orz P., 1997. Dat a mi ni ng: pr o mi se and chall enges. Fut ur
Ge nerati on Co mput er Syst e ms. 13, 99- 115.
[7] Goe bel M. and Gr uenwal d L., 1999. A s ur vey of dat a mi ni ng and kno wl edge di scover y soft war e t ool s. SI GKDD Expl orati ons, 1, 20- 33.
[8] Ha nd, D. J., 1999. St atisti cs and dat a mi ni ng: Int ersecti ng di sci pli nes. SI GKDD Expl orati ons, 1, 16- 19.
[9] Levi n N. and Zahavi J., 1999. Dat a mi ni ng.
www. el sevi er/ dat a_mi ni ng/ dat a_mi ni ng. pdf
[11] Ras mussen, D. and Yager R. R., 1999. Fi ndi ng f uzzy and gr adual f uncti onal dependenci es wit h Su mmar ySQL, Fuzzy Set s and Syst e ms, 106, 131-142.
[12] Ras mussen, D. and Yager R. R., 1997. Su mma rySQL – A Fuzzy Tool For Dat a Mi ni ng, Int elli gent Dat a Anal ysi s, 1, 39- 52.
[13] Rygi el ski, C., Wang, L. C. and Ye n, D. C., 2002. Dat a mi ni ng t echni ques f or cust o mer rel ati onshi p manage ment. www. el sevi er.co m/l ocat e/t echsoc. [14] Sol arte, J., 2002. A pr oposed dat a mi ni ng met hodol ogy and it s appli cati on t o
i ndustri al dyna mi cs. Mast er Thesi s. Uni versit y of Tennessee, Knoxvill e.
[15] ġen, Z., 2001. Bul anı k Ma ntı k ve Modell e me İl kel eri. Bil ge Kült ür Sanat, İstanbul.
[16] Vahapl ar, A. ve Ġ nceoğl u M. M., 2000. Veri ma dencili ği ve el ektr onik ti caret.
htt p:// www. bayar. edu.tr/bi d/ doku manl ar/i nceogl u. doc, Ege
Üni versitesi, İz mir. [17] htt p:// dms.irb. hr/t ut ori al/
[18] www. cs. ual bert a. ca/ ~zaiane/ courses/ c mput 690/ not es/ Chapt er1/ [19] www. t hearli ng. com/t ext/d mt echni ques/ dmt echni ques. ht m
ÖZGEÇMĠ ġ
Bu t ezi hazırl a mış ol an Ayşen BÜYÜKAKI N, 30. 09. 1978 İst anbul doğu ml udur. İl kokul u Kazı m Karabekir İl kokul u‟ nda oku muş, ort aokul ve liseyi Kartal Anadol u Li sesi‟nde bitir miştir. 1996 yılı nda girdi ği İst anbul Tekni k Üni versitesi Fen- Edebi yat Fakült esi Mat e mati k Mühendi sli ği Böl ümü‟ nden 2001 yılı nda mezun ol muşt ur. Aynı yıl İstanbul Tekni k Üni versitesi Sosyal Bili mler Enstit üsü İşl et me Böl ümü‟ nde ve Fen Bili mleri Enstit üsü Si ste m Anali zi Böl ümü‟ nde yüksek lisans eğiti mleri ne başl a mış, 2003 yılı nda İşlet me yüksek lisans eğiti m programı ndan mezun ol muşt ur.