4. 1 GiriĢ
Uygul a ma, Windows pl atfor munda Vi sual Basic 6. 0 ve MS Access kull anıl arak geliĢtiril miĢtir. Uygul a manı n daha i yi t e msil edilebil mesi i çi n i ki farklı verit abanı kull anıl mıĢtır. Biri nci veritabanı nda bir Ģirkette çalıĢan ki Ģileri n boyl arı, kil ol arı, yaĢl arı ve maaĢl arı t ut ulmuĢ ve bu veritabanı üzeri nde daha önce anl atılan “bul anı k sorgul a ma” ve “dilsel özet ” kı sı mları uygulan mıĢtır. Ġki nci veritabanı nda i se Ġ MKB‟ deki 5 hi sse senedi ni n Eyl ül 2002 il e Ni san 2003 arası ndaki günlük kapanı Ģ değerl eri t ut ul muĢ ve bu veritabanı üzeri nde “bul anı k f onksi yonel bağlılı k” ve “dilsel fonksi yonel bağlılı k” kısıml arı uygul anmıĢtır.
4. 2 Veritabanl arı 4. 2. 1 ġi rket Veritabanı
Bu veritabanı t opl a m 5 t abl odan ol uĢ makt adır. Tabl ol ar ve i çerdi kl eri bilgil er ġekil 4. 1‟de göst eril miĢtir.
Bul anı k_T t abl osu, veritabanı nda o ana kadar t anı mlan mıĢ büt ün bul anık kı sıtları içer mekt edir. B_ Ozelli k, tanı mlanan bul anı k kı sıtın adı nı, B_ Ku me, o bul anı k kı sıtı n ait ol duğu bul anı k al anı, Ti p, bul anı k kı sıt i çi n kul lanıl an f onksi yonun ti pi ni ve A, B, C, D al anl arı o f onksiyonun hesabı i çi n gerekli ol an değerl eri belirt mekt edir. Bul anı k_T t abl osu ve i çeri ği ġekil 4. 3‟de gösteril miĢtir. Pr ogra mı n i çi nde yeni bul anı k kı sıtlar ekl enebilir, sili nebilir yada f onksi yon ti pl eri ve değerl eri deği Ģtirilebilir. Kull anılabil ecek t opl a m 7 çeĢit f onksi yon ti pi var dır. Bunl ar S, Pi, Z, li neer art an( LS), li neer azal an( LZ), üçgen ve yamuk( TRAP)‟t ur. Bu f onksi yonl arı n ti pl eri bul anı k kü mel er böl ümünde anl atıl mıĢtır. Di kkat edilirse S, Z, LS ve LZ fonksi yonl arı nı n C ve D değerl eri 0‟ dır. Bunun nedeni, o f onksi yonl arı n hesabı i çi n i ki değeri n ( baĢl angı ç ve bitiĢ) yet erli ol ması dır. Ya muk ve Pi f onksi yonu i çi nse baĢl angı ç ve bitiĢ değerleri ni n yanı sıra, f onksi yonun 1 ol duğu dur u mdaki aralı ğı n belirlenebil mesi i çi n i ki değere daha i hti yaç var dır. Ör nek ol arak normal kil ol u i nsanl ar i çi n t anı mlanan ya muk f onksi yonu ġekil 4. 2‟de göst eril miĢtir. Fonksi yon B ve C değerl eri ol an 67 ve 77 kil ol arı ndaki i nsanlara 1 üyeli k derecesi ni ver mekt e 60 kil odan az ve 85 kil odan fazl a i nsanl ara ise 0 üyelik derecesi ni ver mekt edir.
ġekil 4. 2 : Ya muk Fonksi yonu
Ya muk f onksi yonun özel bir dur umu ol arak B ve C al anl arı na aynı değerl er girilerek fonksi yon üçgen f onksi yon ti pi ni alır. Buna ör nek ol arak Ort a Boyl u i nsanl ar bul anı k fonksi yonu veril ebilir.
A B C D 1
Ni cel eyi ci t abl osu, dilsel özetle me yapılırken kul lanılan ni cel eyi cileri i çerir. N_ Ad, ni cel eyi ci ni n adı nı, Ti p, ni cel eyi ci i çi n belirlenen f onksi yonun ti pi ni ve A, B, C, D al anl arı da o f onksi yonun hesabı i çi n gerekli ol an değerl eri belirtir. Ni cel eyi ci tabl osunun içeri ği ġekil 4. 4‟de göst eril miĢtir.
ġekil 4. 4 : Nicel eyi ci Tabl osunun içeri ği
Kayıtlar t abl osu, bul anık sor gul a manı n ve dilsel özeti n yapıl acağı büt ün kayıtları içerir. Bu t abl oda ki Ģileri n özelli kl eri t ut ul makt adır. Bu kayıtlar ġekil 4. 5‟ de göst eril miĢtir.
ġekil 4. 5 : Kayıtlar Tabl osunun içeri ği
VTabanı _D t abl osu, kullanı cı f onksi yon ti pi ni belirlerken gerekli ol an A, B, C, D değerl eri ni bil medi ği yada kull anmak i st e medi ği za manl arda ot omatik ol arak veritabanı ndan uygun değerl eri üret mek i çi n kull anılır. Ġçeri ği ġekil 4. 6‟dadır.
ġekil 4. 6 : VTabanı _D Tabl osunun içeri ği
Te mp t abl osu, pr ogra m esnası nda geçi ci değerl erin t ut ul ması i çi n kull anılır. 4. 2. 2 Borsa veritabanı
Daha önce de anl atıl dı ğı üzere, BFB ve DFB‟ ni n daha i yi anl aĢılabil mesi i çi n ve çok daha i yi sonuçl ar alı nabil di ği i çi n BFB ve DFB uygul anırken Ġ MKB‟deki hi sse
senetl eri ni n günl ük kapanı Ģ değerl eri ni n kull anılması daha uygun gör ünmüĢt ür. BFB ve DFB hesapl a mal arı nda her hangi bir bul anı k kriter ol madı ğı ve sadece al anl ar arası ndaki iliĢkiler i ncel endi ği i çi n borsa veritabanı t ek bir t abl odan ol uĢ makt adır. Bu tabl o ġekil 4. 7‟de göst eril miĢtir. Bu t abl oda t ari h biri ncil anaht ar ol arak kull anıl mıĢ ve Akbank, Garanti Bankası, ĠĢ Bankası( C), Koç Hol di ng ve Sabancı Hol di ng hi sse senetl eri ni n günl ük değerleri t ut ul muĢt ur.
ġekil 4. 7 : Hisse Senetleri Tabl osunun i çeri ği
4. 3 GeliĢtirilen Araç
Pr ogra mı n açılıĢ ekranı ġekil 4. 8‟de göst eril miĢtir. Kull anı cı bul anı k sor gul a ma, dilsel özet, BFB, DFB ve yeni bul anı k kısıt ekl e me, değiĢtir me yapabil mektedir.
4. 3. 1 Bul anı k Sorgul a ma
Bul anı k sor gul a ma ekranı ġekil 4. 9‟da göst eril miĢtir. Sol t araftaki kar ma kut ul ardan önceli kl e hangi kü me üzeri nde sor gul a ma yapıl acağı seçilir. Buradaki kü mel er veritabanı ndaki Bul anı k_T t abl osunun B_ Ku me değerl eri nden ot omat i k ol arak çekilir. Bu değerl er Ģu an i çi n boy, kil o, maaĢ ve yaĢtır. Bir değer seçil dikt en sonra özelli k kar ma kut usu aktif hal e gelir ve seçilen değerl e il gili büt ün özelli kl eri göst erir. Ayrı ca yükl e m deği Ģtirici kar ma kut usu il e çok, biraz gi bi yükl e m önüne yükl e m deği Ģtiriciler getirilebilir. Bu seçi mler yapıl dı kt an sonra “Ekl e” düğ mesi ne basılarak i st enen değerl er Sor gu kut usuna yazılır. Eğer sor gu yet erli yse “ Hesapl a” düğ mesi ne basılarak sorgu hesapl anır. Birden f azl a sor gu aynı anda yapıl mak isteni yorsa “Ekl e” düğmesi ne basıl dı kt an sonra sol üstte bul unan “ Ve”, “ Veya” bağl açl arı kullanılarak aynı iĢle mler tekrarlanabilir.
ġekil 4. 9 : Bul anı k sorgul a ma ekranı
Kayıtlar üyeli k derecesi ni n büyükt en küçüğe sıral anması yl a göst eril mekt edir. Böyl ece sor guya uyan kurallar daha önce gözükür. Ayrı ca kull anı cı bir eĢi k değeri belirleyerek eĢi k değeri ni n üzeri ndeki kayıtları n farklı renkt e görünmesi ni sağl ayabilir. Pr ogra m açıl dı ğı nda st andart ol arak gel en eĢi k değeri 0. 25‟ dir. Fakat bu değer progra m i çi nde kullanı cı tarafı ndan değiĢtirilebilir.
4. 3. 2 Dilsel Özet
Di l sel özet ekr anı ġekil 4. 10‟ da göst eril miĢtir. Önceli kl e ni cel eyi ci seçilir. Daha sonra i st eğe bağlı ol arak bir alt kü me seçilebilir ve son ol arak asıl küme mi z ve kı sıtı mız seçilir. Sol üstte “çok”, “değil ” ve “biraz” yükl e m deği Ģtiricileri kısıtlar seçil meden önce kull anılabilir. “ Hesapl a” düğ mesi ne basılarak i st enen özeti n veri tabanı ndaki doğr ul uk değeri bul unur. Alt t araft a bul unan ı zgara ( gri d) sayesi nde daha önceki özetler ve doğr ul uk değerl eri de izlenebilir.
ġekil 4. 10 : Dilsel Özet ekranı
Ör nek ol arak i ki t ane dilsel özet veril miĢtir. Bunl ardan il ki bir alt kü me de içer mekt edir ve veritabanı nda %74. 6‟lı k doğr ul uk değeri yl e geçerli dir. Ġki nci özet i se alt küme i çer me mekt edir ve veritabanı nda %51. 55‟lı k doğr ul uk değeri yl e geçerli dir. 4. 3. 3 Bul anı k Fonksi yonel Bağlılı k ve Dereceli Fonksi yonel Bağlılı k
BFB ve DFB ekranı ġekil 4. 11‟ de göst eril miĢtir. Daha önce de bahsedildi ği üzere, BFB ve DFB i çi n Ġ MKB‟ deki hi sse senetlerini n bir kı s mı nı n günl ük kapanı Ģ değerl eri ni n t ut ul duğu bir veritabanı kull anıl mıĢtır. Ar alı k değeri, uzma nl ara da danı Ģılarak 500 ol arak kabul edil miĢtir. Fakat “Deği Ģtir” düğ mesi il e aralı k değeri deği Ģtirilebilir. BFB i çi n, EĞER X Ġ SE Y Ģekli nde bir yapı kull anıl mıĢtır. Bu yapı il e X hi sse senedi il e Y hi sse senedi ni n hareketl eri arası ndaki benzerli k oranı Böl ü m 3. 4. 1 deki t anı mlara göre hesapl anmakt adır. DFB i çi n, X hi sse senedi
art ar(azalır)ken Y hi sse senedi art ar(azalır), Ģekli nde bir yapı kull anılmı Ģtır. Bu yapı nı n hesabı i çi n Böl ü m 3. 4. 2 deki t anı mlar kull anıl makt adır. Yi ne bu hesapl a mal ar yapılırken aralı k değeri 500 ol arak kabul edil miĢtir. En altt aki “ Test ” böl ümüyl e i ki sayı arasındaki benzerli k aralı k değeri ne göre hesapl anabil mekt edir. Böyl ece aralı k değeri ni n deği Ģ mesi ni n ne gi bi farklılı kl ar yarat acağı kol ayca gözl e mlenebilir.
ġekil 4. 11 : BFB ve DFB ekranı
Daha önce hesapl anan kurallar bir ızgara (gri d) yardı mı yl a gör ül ebil mekt edir. 4. 3. 4 Yeni Bul anı k Al anl ar Tanı mla mak
Gi riĢ sayfası nı n en altı nda bul unan “ Bul anı k küme t anı mları nı deği Ģtir me ve yeni bul anı k kü mel er ekl e me” düğ mesi yl e pr ogra ma yeni bul anı k kü mel er ekl enebilir yada var ol an bul anı k kümel er değiĢtirilebilir. ġekil 4. 12 yeni bul anı k al anl arı n nasıl ekl endi ği ni göst er mekt edir.
ġekil 4. 12 : Yeni Bul anık Al an Ekl e me
ġekil 4. 12‟ deki ör nekt e yaĢ bul anı k kü mesi ne “ Çocuk” i si mli yeni bir bul anı k al anı n ekl enmesi göst eril miĢtir. Kü me seçili p, al an i smi giril di kt en sonra yeni al an i çi n uygun ol an f onksi yon tipi seçilir. Bu seçi m esnası nda kull anı cı ya kol aylı k ol ması açısı ndan f onksi yon ti pleri Ģekillere de ifade edil miĢtir. Uygun f onksi yon ti pi seçil di kt en sonra bul anık al anı n hesapl anması içi n gerekli ol an değerl er girilir ve böyl ece yeni bul anı k al an kaydedil miĢ ol ur. ġekil 4. 13‟t e daha önceden t anı ml an mı Ģ ol an bul anı k al anl arı n nasıl değiĢtirilebileceği gösteril miĢtir.
Deği Ģtiril mek i st enen bul anı k al anı n ait ol duğu bul anı k kü me seçil dikt en sonra ot omati k ol arak o kü meye ait büt ün al anl ar list e hali nde kull anı cı ya göst erilir. Kull anı cı ist edi ği al anı seçti kt en sonra, o al an i çi n daha önceden t anı mlan mı Ģ fonksi yon ti pi ve f onksi yonun al dı ğı değerl er ekrana gelir. Kull anı cı buradan i st edi ği Ģekil de fonksi yon ti pi ni yada değerl eri ni değiĢtirebilir.
4. 4 Borsa Veritabanı ndan Üretilen Kurall ar
Ür etilen kurallar, Ġ MKB‟deki Akbank, Garanti Bankası, ĠĢ Bankası C, Koç Hol di ng ve Sabancı Hol di ng hi sse senetleri ni n 01 Eyl ül 2002 il e 30 Ni san 2003 t ari hl eri arası ndaki günl ük kapanıĢ değerl eri nden hesapl anmı Ģtır. Ür etilen bu kurallar Böl ü m 4. 4. 1 ve Böl üm 4. 4. 2‟de göst eril miĢtir. Kurallar doğr ul uk değeri en yüksekt en en düĢüğe göre sıral anmıĢtır.
4. 4. 1 BFB Kull anıl arak Üretilen Kurall ar
Koç Hol di ng hisse senedi ni n hareketleri yle Garanti Bankası hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 794
ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n hareketleri yl e Garanti Bankası hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 784
Akbank hi sse senedi nin hareketleri yle Garanti Bankası hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 718
Koç Hol di ng hisse senedi ni n hareketleri yle Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 715
Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n hareketleri yl e Gar anti Bankası hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Koç Hol di ng hisse senedi ni n hareketleri yl e ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 595
ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n hareketleri yle Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 592
Koç Hol di ng hisse senedi ni n hareketleri yle Akbank hi sse senedi ni n hareketleri bir biri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 575
ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n hareketleri yl e Akbank hisse senedi ni n hareketleri bir biri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 551
Akbank hi sse senedi nin hareketleri yle Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 538
Gar anti Bankası hisse senedi ni n hareketleriyl e Akbank hi sse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 529
Gar anti Bankası hisse senedi ni n hareketleri yle Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 513
Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n hareketleriyl e Akbank hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 481
Gar anti Bankası hisse senedi ni n hareketleri yle ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n hareketleri yle ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 411
Akbank hi sse senedi ni n hareketleri yl e ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n hareketleri bir biri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 409
ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n hareketleri yl e Koç Hol di ng hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 288
Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n hareketleri yl e Koç Hol di ng hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 265
Akbank hisse senedi ni n hareketleri yl e Koç Hol ding hisse senedi ni n hareketleri bir biri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 222
Gar anti Bankası hisse senedi ni n hareketleri yle Koç Hol di ng hisse senedi ni n hareketl eri birbiri ne benzer.
Doğr ul uk değeri: 0. 217
4. 4. 2 DFB Kull anıl arak Üretilen Kurall ar
“ X artarken, Y artar”; “X azalırken, Y azalır” yapısı ndaki kurallar
Akbank hi sse senedi ni n değeri artarken, Garanti Bankası hisse senedini n değeri de artar.
Akbank hi sse senedi ni n değeri azalırken, Garanti Bankası hisse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 973
Koç Hol di ng hisse senedini n değeri artarken, Garanti Bankası hisse senedini n değeri de artar.
Koç Hol di ng hi sse senedi ni n değeri azalırken, Garanti Bankası hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 967
ĠĢ Bankası C hi sse senedini n değeri artarken, Garanti Bankası hisse senedini n değeri de artar.
ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n değeri azalırken, Garanti Bankası hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 958
Gar anti Bankası hisse senedi ni n değeri artarken, Akbank hi sse senedini n değeri de artar.
Gar anti Bankası hi sse senedi ni n değeri azalırken, Akbank hi sse senedini n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 956
Koç Hol di ng hisse senedi ni n değeri artarken, Sabancı Hol di ng hi sse senedi ni n değeri de artar.
Koç Hol di ng hi sse senedi ni n değeri azalırken, Sabancı Hol di ng hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 929
Gar anti Bankası hisse senedi ni n değeri artarken, ĠĢ Bankası C hi sse senedini n değeri de artar.
Gar anti Bankası hi sse senedi ni n değeri azalırken, ĠĢ Bankası C hisse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 907
Koç Hol di ng hisse senedini n değeri artarken, Akbank hi sse senedi ni n değeri de art ar.
Koç Hol di ng hi sse senedi ni n değeri azalırken, Akbank hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Gar anti Bankası hisse senedi ni n değeri artarken, Koç Hol di ng hisse senedi ni n değeri de artar.
Gar anti Bankası hi sse senedi ni n değeri azalırken, Koç Hol di ng hisse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 905
Akbank hi sse senedi ni n değeri artarken, Sabancı Hol di ng hisse senedini n değeri de artar.
Akbank hi sse senedi ni n değeri azalırken, Sabancı Hol di ng hi sse senedini n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 902
Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n değeri artarken, Garanti Bankası hisse senedi ni n değeri de artar.
Sabancı Hol di ng hi sse senedi ni n değeri azalırken, Garanti Bankası hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 900
Gar anti Bankası hisse senedi ni n değeri artarken, Sabancı Hol di ng hi sse senedi ni n değeri de artar.
Gar anti Bankası hi sse senedi ni n değeri azalırken, Sabancı Hol di ng hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 897
ĠĢ Bankası C hi sse senedini n değeri artarken, Akbank hi sse senedi ni n değeri de art ar.
ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n değeri azalırken, Akbank hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 884
Akbank hi sse senedi ni n değeri artarken, ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n değeri de art ar.
Akbank hi sse senedi ni n değeri azalırken, ĠĢ Bankası C hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 875
Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n değeri artarken, Akbank hi sse senedini n değeri de artar.
Sabancı Hol di ng hi sse senedi ni n değeri azalırken, Akbank hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 874
Sabancı Hol di ng hisse senedi ni n değeri artarken, Koç Hol di ng hi sse senedi ni n değeri de artar.
Sabancı Hol di ng hi sse senedi ni n değeri azalırken, Koç Hol di ng hi sse senedi ni n değeri de azalır.
Doğr ul uk değeri: 0. 869
Akbank hi sse senedi ni n değeri artarken, Koç Hol di ng hisse senedi ni n değeri de art ar.