Geçici İş İlişkisinin Hukuki Niteliği

Ödünç iş ilişkisinde üçlü ya da çok taraflı bir hukuki ilişki vardır. Ödünç verenle işçi arasındaki ilişkinin bir hizmet akdi olduğu kesindir. İşçiyle ödünç alan işveren arasında oluşan ilişkinin, iş sözleşmesine benzer sonuçlar doğuran; ama iş sözleşmesi denemeyecek bir hukuki ilişki olduğu söylenebilir. Zira işçiye emir ve talimat verme, onu gözetme borcu ödünç verenden ödünç alana geçmektedir.

Türk doktrininde alacağın temliki, temsil, mevcut iş sözleşmesine ödünç alanın katıldığı görüşleri ileri sürülmüştür.

Alacağın temliki düşüncesine göre işveren işçisini, aralarındaki sözleşme bağını koparmadan geçici bir süre 3. kişiye vermektedir. İşverenin işin ifasını isteme ve yönetim hakkını ödünç alana temlik etmektedir. Ancak alacağın temlikinde alacaklı temlikten sonra alacağını ve dolayısıyla alacaklı sıfatını kaybeder. Oysa ödünç iş ilişkisinde, ödünç verenle ödünç alan işveren arasında işçiye karşı ortak bir sorumluluk vardır. Ödünç verenle işçi arasındaki iş sözleşmesi son bulmamıştır269 .

266 _{ÇELİK, Bireysel İş Hukuku, sy.94.} 267_{SÜZEK, Bireysel İş Hukuku, sy. 231.}

268_{TUNCAY, A.Can, İş Kanunu Tasarısındaki Ödünç İş İlişkisi ve Eleştirisi, MESS Mercek Dergisi, Yıl:8,S.30,}

sy.65,66.

Temsil düşüncesine göre ödünç alan ödünç verenin temsilcisi gibidir. Bu düşüncenin doğruluk payının olmadığı açıktır. Ödünç alanla ödünç veren arasında ortak bir sorumluluk vardır ve her işveren, kendisine ait hakları kullanır ve bunlardan bizzat kendisi sorumlu olur. Akde katılma iki kişi arasındaki mevcut sözleşmeye tarafların rızasıyla 3. bir kişinin katılmasıdır. Bu 3.kişi bütün hak ve borçlardan sorumlu olur. Katılan kişi de taraf sıfatını kazanır. Ödünç iş ilişkisinde ödünç alan işçiye karşı bazı hak ve yükümlülükler taşır ama akdin tarafı sıfatıyla olmaz bu270.

Karmaşık bir ilişki olan ödünç iş ilişkisi, kendine özgü ( sui generis ) bir borç ilişkisi olarak değerlendirilebilir. Bu sözleşmede işçinin kısa bir süre ödünç alanın yanında çalışması ve işi bitince de ödünç verene geri dönmesi amaçlanmıştır271.

4- Geçici İş İlişkisinin Hükümleri

a- Ödünç Verenin Hak ve Yükümlülükleri

İş K.m. 7/III’ e göre geçici iş ilişkisi devam ettiği sürece işçinin ücretini ödeme borcu; ödünç verene aittir. Çünkü ödünç iş ilişkisinde işçi ile ödünç veren arasındaki iş sözleşmesi sona ermez. İşçinin işvereni ödünç veren olduğu için ücret ödeme ve bu yükümlülüğe bağlı ücret hesap pusulası verme gibi yükümlülükler ödünç veren işverene ait olmaya devam eder272_{. Ücret ödeme borcu, sözleşme ile ve işçinin de rızası alınarak ödünç} alan işverene devredilebilir. İşçinin ödünç iş ilişkisi dönemindeki ücretinin güvence altına alınması için, geçici işveren de yani ödünç alan da ödenmeyen ücretten ödünç verenle birlikte sorumludur(İş K. m.7/III).

İş sözleşmesinin sona erdirilmesine ilişkin hak ve yükümlülükler de ödünç verene aittir. Şartları oluşmuşsa işçi yıllık ücretli izin hakkına sahip olur. İşçinin bu hakkının muhatabı da ödünç veren işverendir. Geçici işverenin işyerinde gev ve lokavt uygulaması durumunda, sürekli işveren işçisini grev ve lokavt süresince kendi işyerinde çalıştırmak zorundadır(İş K m. 7/V).

270 _{AKYİĞİT, Ercan, Ödünç İş İlişkisi, sy.112.} 271 _{AKYİĞİT, Ercan, Ödünç İş İlişkisi,sy. 117.}

272 _{SERİN,sy.1075, TUNCAY, İş Kanunu Tasarısındaki Ödünç İş İlişkisi. Sy 70;Yargıtay, esas işverenin}

ödemediği ücret borcundan işçiyi gözetme borcundan ve sigorta primlerinden her iki işverenin de sorumlu olduğunu belirtmiştir (Yarg.9.HD. 7.5.2001, 2001/7837 E., 2001/7889 K.).

b- Ödünç Alanın Hak ve Yükümlülükleri

Ödünç alanla işçi arasında herhangi bir iş sözleşmenin bulunmadığını belirtmiştik. Bununla birlikte bazı işveren yetkileri geçici iş ilişkisi süresince geçici işverene tanınmıştır. Bunların başında yönetim yetkisi gelir. Geçici iş ilişkisi süresinde işin görülmesini talep edecek kişi geçici işveren olacaktır273.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi geçici işveren ücret ödeme borcundan kural olarak sorumlu değildir. Ancak sözleşme ile ve işçinin rızası da alınarak bu ödev ona yüklenebilir. Ayrıca geçici işveren geçici iş ilişkisi süresince işçinin ödenmeyen ücretinden ödünç verenle birlikte sorumludur.

Aralarında bir hizmet sözleşmesi bulunmamakla birlikte, geçici işveren işçiyi gözetme ve işçiye sağlık ve güvenlik risklerine karşı eğitim vermekle yükümlüdür. Koruma yükümlülüklerinin dayanağını güven ilkesi oluşturur. Çünkü işçi, gözetme borcunun geçici işveren tarafından yerine getirebileceğine güvenerek onun yanında çalışmayı kabul etmektedir274 .

Ödünç alan, işçinin kendi yanında çalıştığı sürede üçüncü kişilere verdiği zararlardan BK. m.55 ve m. 100 hükümleri çerçevesinde sorumlu olur.

c- Geçici İşçinin Hak ve Yükümlülükleri

İşçi ile ödünç veren arasında iş akdi devam ettiğinden işçinin bu işverene karşı sadakat borcu devam eder. Örneğin, işçi ödünç verenin işletmesiyle ilgili sırları saklamak zorundadır.

Geçici işçi üstlendiği ifa borcunu, geçici iş ilişkisi kurulan yeni işverene karşı yerine getirmekle yükümlüdür. İşçi, iş görme borcunun içinde yer alan bir yükümlülük olan özen borcunu da yerine getirmek zorundadır.

Geçici işçi, geçici iş ilişkisinin süresince geçici işverenin talimatlarına uymak zorundadır. İşçinin, işyerine ve işe ilişkin kusurlu olarak sebep olduğu zararlardan geçici işverene karşı sorumlu olacağı m.7/IV’de düzenlenmiştir.

273_{ÇELİK, Bireysel İş Hukuku, sy. 95; SERİN, sy. 1076.}

Geçici işçi, hafta tatili veya yıllık ücretli izin gibi hak kazanmak için belirli bir süre çalışmanın ve kıdemin arandığı izinlere sürekli işverenin yanında geçirdiği süre dikkate alınarak hak kazanır.

İşin niteliğine göre, hem sürekli işverenin hem de geçici işverenin davranışları geçici işçiye haklı nedenle fesih hakkı verebilir.

Geçici işçi, ancak sürekli işverenin işyerinin girdiği iş kolunda kurulu sendikaya üye olabilir ve ancak sürekli işverenin işyerinde yapılan greve katılabilir275.

5-Geçici İş İlişkisinin Sona Ermesi

Geçici iş ilişkisi, bu ilişki için öngörülen sürenin dolmasıyla kendiliğinden sona erer. Ödünç iş ilişkisi sona erdiğinde işçi işverenin işyerine dönmek, işveren de ona iş vermek zorundadır. Sürenin dolmasına rağmen işçi hala geçici işverenin yanında çalışmaya devam ederse, işçi ile geçici işveren arasında iş sözleşmesinin kurulduğu kabul edilir276. Bu durum aynı zamanda sözleşmenin işçi tarafından haklı bir neden olmaksızın feshi anlamına gelir. Dolaysıyla işçi, kıdem ve ihbar tazminatı isteyemez277.

İş sözleşmesinin tarafların yapacağı bir anlaşmayla sona erdirilmesi, ödünç alanın rızası olmadıkça ödünç verme sözleşmesini sona erdirmez. Ancak bu durum ödünç verenin işçi verme borcunda kusurlu imkânsızlık oluşturacağı için sorumluluğa yol açar.

H- MEVSİMLİK İŞ SÖZLEŞMELERİ

Mevsimlik iş sözleşmeleri yasada düzenlenmemiştir. Ancak uygulamada sıkça rastlanmaktadır. Mevsimlik işler, faaliyeti sadece yılın belirli döneminde sürdürüldüğü veya tüm yıl boyunca çalışmakla birlikte faaliyetin yılın belirli dönemlerinde yoğunlaştığı işyerlerinde yapılan işler olarak tanımlanabilir. Bu tür faaliyetlerin görüldüğü işyerlerinde, yılın belirli ya da birkaç ayında yoğun bir çalışma ve diğer zamanlarda ya çok az sayıda işçi çalıştırılır veya işyeri tamamen faaliyet dışı kalır278 . Genellikle oteller, plajlar ev eğlence terlerinde, gıda, inşaat, deri, tarım ve ormancılık işkolunda mevsimlik iş akitleri yapılmaktadır.

275 _{SERİN, sy. 1079.}

276 _{Sorularla Yeni İş Yasası, sy.34; SÜZEK, Bireysel İş Hukuku, sy. 239.}

277 _{Yarg. 9.HD. 22.09.2003, 2003/2572 E. 2003/15250 K.,YKD,Mart 2004.sy.387.}

Mevsimlik çalışmanın sona erdiği tarihte iş sözleşmesi askıya alınır ve gelecek mevsim başına kadar işçi, iş görmek ve işverende ücret ödemek biçimindeki temel borçlarından askı süresi içinde karşılıklı olarak kurtulur. Mevsime bağlı olarak faaliyet gösteren bir işyerinde işçilerle, her yıl mevsimlik çalışma süresiyle sınırlı olmak üzere, ard arda belirli süreli sözleşmeler yapılması mümkündür. Yargıtay, bu durumu iyiniyet kurallarına aykırı bularak, ayrı ayrı yapılan iş sözleşmelerinin tümünü bir tek belirsiz süreli iş sözleşmesi saymaktadır279. Örneğin her yıl turizm mevsimin de çalışan bir otelin faaliyeti zaman içinde sürüp giden devamlı bir iştir. Bu işte çalıştırılacak işçi ile her sezon başında yapılan belirli süreli sözleşme tek bir belirsiz süreli sözleşme olarak kabul edilir. Ancak, örneğin pamuk tarlasını 3 yıl için kiralayan işverenin işçi ile bu süre için yapacağı belirli süreli iş sözleşmeleri geçerli olacaktır.

Mevsimlik iş sözleşmelerinde çalışılamayan iki mevsim arasındaki sürede iş sözleşmesinin askıda olduğu kabul edilecektir. Dolayısıyla, işçilerin yeni mevsim başında işe davet edilmeleri, esasen var olan bir iş sözleşmesine dayanılarak işçinin ifaya davet edilmesi anlamı taşır280.

Mevsimlik iş sözleşmeleri sona ermesinde koşullar oluşmuşsa sözleşmenin feshi halinde işçi kıdem ve ihbar tazminatlarına hak kazanabilecektir. İş sözleşmesinin askıda kalmış olduğu süre de işçinin kıdeminin hesabında hesaplanır. Ancak Yargıtay’a göre, mevsimlik işçinin iş sözleşmesinin mevsim sonunda askıya alınması ihbar ve kıdem tazminatına hak kazandıran bir durum değildir281_{. ‘’ … Davacı işyerinde mevsimlik işçi} olarak çalışmaktadır. Sezon çalışmaları yapan işyerlerinde işçilerin kıdem tazminatlarına esas alınan hizmet süreleri seneye itibar edilerek hesaplanırken, sadece çalışılan süreler toplanılır… başka bir ifade ile, karşılıklı hak ve borçların askıda kaldığı süreler nazara alınmaz…’’282.

Mevsimlik işçiler, çalıştıkları işyerlerinin bağlı olduğu iş kolunda kurulu işçi sendikasına üye olabilirler. Mevsimlik işin sona ermesi ya da askıda olması üyeliği etkilemez. İşçinin askı süresinde başka iş kolunda faaliyet gösteren bir işyerinde çalışmaya başlaması halinde üyeliği sona erer.

279 _{NARMANOĞLU,sy.183; SÜZEK,Bireysel İş Hukuku,sy,215;Yarg.9.HD.20.5.2003. 2003/27166}

E.2003/8784 K. (ÇİL.Şerh,sy,134);Yarg. 9. HD. , 28.01.1999. 1999/6715 E. 1999/6715 K.(EYRENCİ/TAŞKENT/ULUCAN,sy. 64) 280 _AKI,sy,255. 281_{Yarg.9. HD. 7.4.2004. 2003/15725 E. 2004/7484 K.(bkn. ÇİL, Şerh,sy.130)} 282_{Yarg.9. HD. 23.11.1987. 1987/2051 E. 1987/2337 K Yarg.9. HD. 22.03.1988. 1988/1344 E. 1988/3384 K} (EYRENCİ/TAŞKENT/ULUCAN,sy. 66)