Ermeni Bolşevikler ve onların izledikleri Türkiye siyasetini Ermenice belge-lerle araştıracağımız bu çalışmayı şartlı olarak iki bölüme ayıracağız. Birinci bölümde Ermenice kaynaklar ışığında Ermenistan’da Bolşevik hareketleri ve faaliyetleri neticesinde bu ülkede Taşnak hakimiyetinin (1918-1920) devril-mesi ve Sovyet Ermenistan’ın kurulması (1920 Kasım) zaman diliminde Er-meni Bolşeviklerin rolünden bahis edeceğiz. 1917 yılının Şubat ayında Rus-ya’da yaşanan ve Çarlık otokrasisinin yıkılıp Çarlık yönetimine son verilmesi ve siyasi egemenliğin Geçici Hükümet’e bırakılması neticesinde Ermeni Bol-şevikler hareketlendiler. Şubat 1917 de yönetime gelen Geçici Rus hükümeti henüz 9 Mayıs 1917’de “Geçici Hükümet’in Türk Ermenistan’ı Hakkındaki Düzenlemesi” adı ile beş kişilik Kafkasya Özel Komitesi kurmuştu. Kuru-mun tek Ermeni üyesi M. I. Papacanyan idi, “Türk Ermenistan’ı” diye istenen Osmanlı arazileri – Karsın yanı sıra Erzurum, Erzincan, Muş, Van ve Bitlis vilayetleri, bu vilayetlerin oluşturduğu hattın doğu kısmında Rusya sınırına kadar uzanan bölgelerin tamamıydı. “Türk Ermenistan’ı” olarak adlandırılan Türk topraklarına Ermeni bir vali ataması Ermenileri memnun etmişti. Bunu Bolşevikler de desteklemişti. 1917 Ekim Devrimi neticesinde Rusya’da yeni kurulan Bolşevik hükümetinin Ermenilere yönelik takip ettiği siyaset önceki hakimiyetten farklı olsa da, Ermeni iddiaları ve buna destek niteliği taşıyan faaliyetler değişmemişti. Lenin tarafından Ermeni kökenli Stepan Şaumyan’ın 1917 Aralık ayında Bakü’ye Olağanüstü Komiser olarak atanmasından sonra Kafkasya’da Ermeni Bolşeviklerin etkinliği daha da artmağa başladı. Onlar Bolşevik bayrağı altında bir taktik değişikliğine gittiler ve daha önce başka bir
13 Prof. Dr., Erciyes Üniversitesi Edebiyat fakültesi Ermeni dili ve edebiyatı bölümü öğretim üyesi
görüş ve partiye ait olan şahıslar Bolşevik partisine girdiler ve Kafkasya”da, Rusya’ya bağlı Kars vilayetinde faaliyetlerini yoğunlaştırdılar. Ermeni Bol-şeviklerinin de Doğu Anadolu vilayetleri ile ilgili planları vardı. Ermenistan arşivlerinden edindiğimiz yeni belgelerle bunları gün ışığına çıkaracağız İkinci bölümde Ermeni dilinde yeni ortaya çıkarılan belgeleri inceleceğiz ve Türk- Ermeni ilişkilerinin bilinmeyen yönlerinden bahis edeceğiz. 1920 yılının Kasım ayında Bolşevikler Ermenistan’da hakimiyeti Taşnak hakimi-yetinden devir alandan sonra Ermenistan SSC Halk Komiserleri Sovyeti’nin başkanı S. Kasyan’ın imzası ile ortaya çıkarılan belge bugün Ermenistan’da tartışma konusudur. S. Kasyan Türkiye ile sorunları araştırmak, yeni ilişkiler kurmak amacı ile 1920 9 Aralık tarihli bir dekret imzalanmış ve bu belge şim-diye kadar gizli tutulmuştur. Sovyet Ermenistan”ı ve SSCB’nin önemli lider-lerinden olan Anastas Mikoyan 1919 Aralık ayında Lenin’e yazdığı raporunda da vurgulamaktaydı ki, “bugüne kadar partimizin merkezi organları, örnek olarak Gürcü meselesinden, ya da diğer Kafkas milletlerinin meselesinden daha çok “Ermeni meselesine” önem vermiştir. Bunun nedeni Ermenilerin sa-vaştan önceki durumları ile ilgilidir ve bu Türkiye Ermenistan”ı ile ilgili ko-nulardan kaynaklanmıştır. Savaştan sonra oluşan durumda “Ermeni meselesi”
ile ilgili bu politikalar temeli olmayan, yanlış ve hatta dünya devriminin ve emperyalizme karşı savaşın çıkarları anlamında çok zararlı olduğu ortaya çık-tı”. Bu doğrultuda Ermenistan SSC Türkiye siyasetini dizayn etmeğe başladı.
Ermenistan’ın Ulusal Arşivinde ortaya çıkarılan “Çok gizli” kodu ile yeni bir belge ise “Türk-Ermeni Savaşı zamanı Ermenistan Komünist Partisine bağlı parti örgütlerinin taktik hareketleri” adlanır. (Ermenistan Ulusal Arşivleri, fon 1022, liste 3, Dosya 275, s1) Belgede bu fikir doğrulanmaktadır ki, Mosko-va’dan talimat alan Ermeni Bolşevikler Türkiye ile savaş halinde olmağın, düşmanlık politikası yürütmenin zararlı olacağını anlamıştılar. Örnek olarak sunacağımız bu belgede Ermenistan Komünist / Bolşevik/ Partisinin Merkez Komitesi askeri bölgeleri kapsayan tüm kuruluşlara, özellikle Kars Garnizo-nuna bildiriyordu ki, savaşa karşı propaganda yapsınlar ve bununla ilgili aşa-ğıdaki maddeleri içeren broşürleri yaysınlar.
1. Türkiye eski Türkiye değil ve Ermenistan’a yönelik hiçbir saldırgan niyetli değildir.
2. Kemalist Türkiye Sovyet Rusya’nın müttefikidir ve emperyalizm ( İngiltere, Fransa, Yunanistan) aleyhinde ulusal özgürlük mücadelesi veriyor.
3. Ermenistan’ın Türkiye üzerinde zaferi Ortadoğu’da emperyalizmi güçlendirilmesi anlamına gelebilir ve böylece daha sonra Sovyetle-rin Doğuda, Güney Kafkasya’da devrimin zafeSovyetle-rini tehlikeye soka-bilir.
4. Ermeni Komünist Bolşeviklerin görevi Ermenistan yenilgisini hız-landırmak olmalıdır, bu, Ermenistan’ın Sovyetleşmesini hızlandıra-caktır.
Diğer bir belge. “Pravda” gazetesinde (4 Aralık 1920) yayınlanan makalesinde Stalin gururla Ermenistan’ın Sovyetleşmesinden bahis ediyordu. Stalin Müs-lümanlar arasında ve çevresindeki azınlıklar içinde sorunlarının çözüldüğünü açıklıyordu. Stalin’in bu makalesinde Ermenistan, Azerbaycan, Türkiye ara-sında işbirliği ve dostluk oluşturulmaara-sından memnuniyetini ifade ediyordu:
“Rusya müttefiki olan “Bolşevik Türkler”le birlikte Ermenileri “Ermeni Taş-nakların” ellerinden kurtaracaktı. (Сталин И. Сочинения, М., Госкомиздат 1954, Т.4, sayfa 413-414;)
Bu çalışmada Ermeni ve Türk Bolşeviklerin ilişkileri de yer alacaktır. Son zamanlar Ermenistan’da yayınlanan kitaplarda ve yayınlarda Türk Bolşevik-lerin etkisi ile devrimin gerçekleşmesi ve Ermenilere karşı bir kıyım yapıldığı fikrinin de gerçeği yansıtmadığı Ermeni dilinde olan belgelerle kanıtlanacak-tır.
Anahtar kelimeler: Ermeni Bolşevikler, Ermenistan Komünist Partisi, Azer-baycan, Türkiye, Güney Kafkasya, Taşnak hakimiyeti, Sovyet Rusya’sı