Kompost, biyobozunur maddelerin aerobik (oksijenli) ortamda mikroorganizmalar aracılığıyla biyolojik olarak parçalanmasıyla meydana gelen toprak iyileĢtirici üründür. BaĢka bir tanıma göre; organik esaslı atıkların oksijenli veya oksijensiz ortamda ayrıĢtırılması suretiyle üretilen üründür (Kompost Tebliği, 2015). Altın Nance ve ark., (2017) kompostu, ―fakir toprakları besleyecek bir ürün‖ olarak tanımlamaktadır. KompostlaĢtırma ise, organik atıkların aerobik veya anaerobik ortamlarda mikroorganizmalar tarafından toprak iyileĢtirici ürüne dönüĢtürülmesi iĢlemidir. Erdem ve ark., (2015)’e göre, anaerobik kompostlaĢtırma ile aerobik kompostlaĢtırma kıyaslandığında, anaerobik ortamda gerçekleĢen prosesin tamamlanması aerobik ortamda gerçekleĢene göre daha uzun sürmekte (40-60 gün), oluĢan ara ürünler koku problemine sebep olmakta ve sıcaklık istenen değerlere ulaĢmadığından patojen giderimi yeterli oranda sağlanamamaktadır. Bu nedenle, kompostlaĢtırma iĢleminin aerobik Ģartlarda gerçekleĢmesi tercih edilmektedir (Himanen ve Hänninen, 2011; Banegas ve ark., 2007). Altın Nance ve ark. (2017)’na göre, ―organik maddenin herhangi bir oksijen teması olmadan kapalı depolarda tutulduğu anaerobik yönteme, komposttan ziyade anaerobik fermentasyon‖ denilmekte ve bu yöntem, yalnızca çürütücülerin daimi olarak biyokütle ile beslenmesi gerektiği pahalı ve büyük tesislerde meydana gelmektedir.
ÇġB’nin 5 Mart 2015 tarihinde 29286 sayılı Resmi Gazetede yayınladığı Kompost Tebliği, iĢletmelerin faaliyetlerinden ve/veya tüketimden kaynaklanan, bu Tebliğin Ek-1 atık listesinde yer alan biyobozunur atıkların kompost tesislerinde
iĢlenmesi, oluĢan ürünün özellikleri ve kullanımına iliĢkin teknik esasları kapsamaktadır. Ek-1’e göre atık grupları Ģunlardır;
Bitkisel içerikli atıklar ve ormancılık atıkları, Hayvansal içerikli atıklar,
Gıda üretimi atıkları,
AhĢap iĢleme, kâğıt ve kâğıt üretimi atıkları, Tekstil endüstrisi atıkları,
Anaerobik arıtım atıkları, Mutfak atıkları ve
Park, bahçe ve diğer yeĢil atıklar.
Bu tebliğ ile ÇġB biyobozunur atıkların; ―çevre ve insan sağlığına zarar vermeden kaynağında ayrı toplanarak yönetiminin sağlanmasını ve geri kazanımının sağlanarak düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilecek miktarının azaltılmasını‖ hedeflemiĢtir.
Altın Nance ve ark., (2017), Türkiye’de atıkların yaklaĢık %60’ını organik atıkların oluĢturduğunu ve bu yüzdenin geliĢmiĢ ülkelere oranla çok yüksek olduğundan yola çıkarak Ülkemizdeki kompost potansiyelinin yüksekliğini dikkat çekmektedir. Bu organik atıkların yalnızca küçük bir kısmı bile değerlendirilse, ciddi miktarda kompost elde edilebilir.
Kompostlama, eskiden Çin’de doğadan alınanın yeniden doğaya kazandırılması amacıyla yapılırdı. Günümüzde ise; biyolojik katı atık problemine bir çözüm olması, oluĢan ürünün düĢük maliyetli olması, tarımda/peyzajda sentetik gübrelerin yerine kullanılması ve toprak ıslahını sağlaması gibi avantajları bulunması sebebiyle yapılmaktadır. Kompostlama prosesi, organik madde ve karbonun CO2 biçimindeki mikrobiyal parçalanması yoluyla organik maddelerin hacim ve kütlesini azaltmaktadır (Banegas ve ark., 2007; Gu ve ark., 2011; Shan ve ark., 2013). Ayrıca, patojenlerin ve yabanil tohumların etkisizleĢtirmesi için gereken ısıyı üreterek tahrip etmektedir.
Altın Nance ve ark., (2017)’na göre biyoatıklardan kompost üretimi için altı tane strateji vardır. Bu stratejiler Ģunlardır;
Evsel biyoatıkların yerinde kompostlanması,
Kentsel yeĢil atıkların toplanması ve merkezi olarak kompostlanması, Biyoatıkların yerinde kurumsal olarak kompostlanması,
Yerinde kaynağında ayrıĢtırılmıĢ kompost sistemleri ve
KarıĢık atıkların merkezi atık iĢleme tesislerinde kompostlanması.
Bu stratejiler, biyoatıkların oluĢtukları yerlere göre tek ya da birlikte de uygulanabilir. Kompost üretimi için eğer ticari kompost cihazı kullanılacak ise; organik atıkların günlük, aylık ya da yıllık olarak ne kadar miktarlarda ortaya çıktığı, dönemsellik durumu ve yıl içerisindeki dağılımları, bertaraf maliyetleri, katı madde ve uçucu katı madde değerlerinin hesaplanması kompost cihazının sağlıklı bir Ģekilde seçilmesini sağlamaktadır.
Kompost cihazlarının ilk maliyetinin haricinde, montaj ücreti, elektrik tüketimi, katkı maddesi (talaĢ, ahĢap pelet vb.), periyodik bakım ve onarım ile eğer olursa personel maliyeti gibi ek maliyetleri vardır. Bunun yanında kompost cihazları ile, doğada dönüĢümleri yavaĢ olan biyobozunur atıklar uygun Ģartlar altında mikroorganizmalar tarafından bozunumu hızlandırılmaktadır. Bazı kompost cihazları otomatik parçalama ve karıĢtırma sistemleriyle 1 ay gibi kısa bir sürede kompost üretimi yaparken, bazıları ise olgunlaĢtıma süresini uzatarak 3 ay gibi sürelerde üretmektedir. Üretilen kompotun yüksek kalitede ve satıĢ değerinin olması ise kompost cihazlarının bir diğer avantajdır. Kompostun kalitesi, hızı ve verimi ise kompostlama sırasındaki çeĢitli faktörlerin kontrolüne bağlı olarak değiĢmektedir. Bu faktörler; Karbon/Azot oranı (C/N), pH, nem içeriği, dane boyutu, sıcaklık ve havalandırma olarak sıralanabilir.
Yapılan araĢtırmalar sonucunda, SAP kapmasında en çok sanayi tipi kompost cihazları kullanılmaktadır. Bu cihazların çalıĢma prensibi hakkında cihazları üreten iĢletmenin Ar-Ge biriminden bilgi alınmıĢtır. Bu sanayi tipi kompost cihazlarında, yemek hazırlığı esnasında ve yemek sonrasında ortaya çıkan gıda atıkları, çay ve kahve posaları gibi her türlü biyobozunur gıda artıkları önce makineye ait parçalayıcı haznesinde fiziksel olarak parçalanıp sonra makine gövdesi içindeki oksijenli ortamda mikroorganizmalar vasıtasıyla belirli bir sürede biyolojik olarak parçalanarak komposta dönüĢmektedir. Makinenin hazneleri arası ürün geçiĢinin otomatik dönen kollar sayesinde olması ile insan müdahalesi minimuma indirilerek operasyonun önemli ölçüde kolaylaĢtırılması sağlanmaktadır. Makine; parçalayıcı haznesi, kompostlaĢma aĢamasında ürünü belirli periyotlarda karıĢtırarak havalandıran kompostlaĢtırma haznesi, kompost ürünün olgunlaĢması için bekletildiği olgunlaĢma haznesi ile kompakt bir yapıya sahiptir. Bu kompost makinelerinin; ilk maliyetleri dıĢında, karbon kaynağının sağlanması için atılan atığın kg cinsidinden %10'u kadar
kullanılacak talaĢ (katkı maddesi) ve elektrik giderleri olacaktır. Bunun yanında, makinelerin herhangi bir periyodik bakım veya onarım maliyeti ihtiyacı bulunmamaktadır. Biyobozunur atıkların herhangi bir yere taĢınmadan oluĢum yerlerinde kompost ürüne dönüĢtürülmesini sağlayan kompost makineleri sayesinde atıklara kaynağında çözüm sağlanmaktadır.