ABD

ABD’nin Arap Baharı politikalarına bakmadan önce Orta Doğu politikalarının değişimi üzerinde durmak önem arz etmektedir. Özellikle Obama ile birlikte Müslüman dünya ile ilişkilerini yeniden kurma yönelimine giren ABD, 2009’da Obama’nın Kahire’de yaptığı konuşma ile bu politikasını Orta Doğu’ya ilan etmiştir.

Özellikle ABD’nin Irak ve Afganistan’daki ordularını geri çekmesi de bu politikanın uygulaması olarak görülmüştür¹⁷⁸. Kahire’deki konuşmasında evrensel özgürlük, ifade hürriyeti gibi konulara değinen Obama, selefi Bush gibi demokrasinin her halükarda sağlanmasını kırmızı çizgi olarak görmemiştir. Bu bağlamda genel olarak

178 Nicholas Kitchen, The Contradictions of Hegemony: The United States and the Arab Spring.

http://www.lse.ac.uk/IDEAS/publications/reports/pdf/SR011/FINAL_LSE_IDEAS__UnitedStatesAn dTheArabSpring_Kitchen.pdf , 19 Aralık 2015.

85 Obama yönetiminde ABD’nin Orta Doğu politikaları reform ile devam eden statüko olarak nitelendirilmiştir¹⁷⁹.

2011 yılında Obama’nın yazdığı Kuzey Afrika ve Orta Doğu’da Siyasi Reform başlıklı Memorandum’da; md. 4 ile başta Mısır ve Tunus olmak üzere bölgedeki ülkelerde demokrasi temelli reform taleplerinin destekleneceği, borç içinde demokratik bir Mısır olamayacağı bu açıdan Mısır’a yönelik ekonomik destekler verileceği, Tunus ve Mısır’da ekonomik kazanımlar için bu ülkelerdeki yönetimlerle yatırım fonları oluşturulacağı ve ABD tarafından Orta Doğu ve Kuzey Afrika ile ticaret ve yatırım ortaklığı girişimi başlatılacağı ifade edilmiştir. Bunun yanında Mısır, Tunus ve Libya’daki protestoların barış birer umut kaynağı olduğu da ifade edilmiştir¹⁸⁰.

Obama’nın 2011 yılında ortaya koyduğu ABD’nin Arap Baharı devrimlerine yönelik politikasına bakıldığında Bush’un istekli olduğu şekilde barış için savaş temalı bir yaklaşım sergilenmediği açıktır. Ancak yine de ABD’nin Orta Doğu devrimlerine yönelik ciddi manada bir politika ürettiği de tam olarak söylenemez. Tunus’ta olayların başlaması ile birlikte protestolara destek veren ABD, Tunus yönetimine karşı reform çağrıları yapmış olsa dahi ciddi manada ilk tepkisini Tunus lideri Bin Ali’nin Tunus’u terk etmesi sonrası yapmıştır.

Bu çerçevede Tunus’ta siyasi iktidarın durumunu da kollayan ancak protestocuları da destekleyen bir politika yürütülmeye çalışılmıştır. Özellikle Bin Ali iktidarının ABD ve Suriye ile ilişkilerinin iyi olması ABD’nin Tunus’taki iktidar değişikliğine çok sıcak bakmasa da iktidarın değişmesinin önüne geçememiştir. Mısır’da benzer tutum sergileyen ABD, Ortadoğu’daki en önemli müttefiki olan Mübarek’i kaybetmek istememiş, Mübarek’in sivil halka karşı güç kullanımı bu yüzden bir süre eleştirilmemiştir. Ancak Tunus’ta Bin Ali’nin iktidardan çekilmesi sonrası doğrudan protestolara destek veren ABD, Mısır’da da Mübarek’in iktidardan çekilmesi sonrası

179 Gregory Aftandilian, “United States Foreign Policy Towards the Arab Spring”, Middle East Center For Peace, Development and Culture, (Erişim)

https://www.uml.edu/docs/United%20States%20Foreign%20Policy%20Towards%20the%20Arab%2 0Spring_tcm18-57017.pdf , 19 Aralık 2015, s.4.

180 “Remarks by the President on the Middle East and North Africa”, (Erişim)

https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/05/19/remarks-president-middle-east-and-north-africa, 19 Aralık 2015.

86 olmuştur¹⁸¹. Nitekim Müslüman Kardeşlerin iktidara gelmesi ancak daha sonraki dönemde askeri müdahale ile iktidardan indirilip yargılanmasına da ABD’den bir tepki gelmemiştir.

Yemen konusunda da özellikle Ali Abdullah Salih’in iktidarda kalması taraftarı olan ABD, Yemen’de olayların önü alınamaz hale gelinceye kadar yoğun bir tepki vermemiş ancak durumun ciddileşmesi üzerine bir geçiş hükümeti ile değil de kendi kontrolünde yeni bir hükümet ile sürecin ilerlemesi taraftarı olmuştur. Bu yaklaşımla Suudi Arabistan’ın yoğun faaliyetleri ile Salih’in görevi devretmesi ve yine ABD dostu bir hükümetin yönetime gelmesi sağlanmıştır¹⁸². Bu açıdan bakıldığında iktidarın değişmesi yönünde eğilimin olduğu Arap Baharı ülkelerinde ABD, olayların başlarında temkinli politikalar izlemişken daha sonra bu politikasını değiştirmiştir.

Libya ve Suriye konusunda Tunus, Yemen ve Mısır’dan farklı bir yaklaşım izleyen ABD bu ülkelerde iktidarların değişmesi için askeri müdahale yöntemlerini kullanma taraftarı olmuştur. Kaddafi yönetimi ile tarihsel olarak iyi ilişkileri olmayan ABD, Libya’daki olayları ilk günden itibaren yakından takip etmiştir. Libya’da 15 Şubat’ta başlayan ve gittikçe şiddetlenen olaylara karşı 23 Şubat’ta açıklama yapan Obama¹⁸³, ülkedeki Amerikan vatandaşlarının tahliye edilmesini, Kaddafi’nin uygulamalarının kabul edilemez olduğunu, Libya halklarının taleplerinin haklı ve meşru olduğu şeklinde ifadeler kullanarak, Libya’daki yönetimin değişmesinin destekçisi olduklarını belirtmiştir. 28 Şubat 2011’deki konuşmasında Obama Libya’da 40 yıllık bir tiranlığın olduğunu, mevcut yönetimin Libya halkının özgürlüğünü kısıtladığı, yine kendi vatandaşlarına karşı saldırı başlattığı bu yüzden ilk başta Kaddafi’nin 33 Milyar dolarlık hesabının dondurulduğunu ifade etmiştir. Buna ek olarak; 19 Mart’ta NATO’nun Libya’ya müdahalesine ABD’nin destek vermesini de Libya halkının korunması amaçlı olduğunun da altını çizmiştir¹⁸⁴.

181 Gökhan Telatar, “Değerler ve Çıkarlar İkileminde ABD’nin “Arap Baharı”na Yönelik Politikası”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 8, Sayı 29, 2012, s. 58-65.

182 Telatar, a.g.e., s. 67.

183 “President Obama Speaks on the Turmoil in Libya: "This Violence Must Stop"”,(Erişim) https://www.whitehouse.gov/blog/2011/02/23/president-obama-speaks-turmoil-libya-violence-must-stop , 20 Aralık 2015.

184 “Remarks by the President in Address to the Nation on Libya”, (Erişim)

https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/03/28/remarks-president-address-nation-libya 20 Aralık 2015.

87 Suriye konusuna gelindiğinde ise; Libya’daki ile benzer bir politika sergileyen ABD için Suriye tarihsel olarak gergin ilişkilerinin olduğu bir ülke olmuştur. 2011 Mart ayında başlayan gösterilerin ardından Esad yönetimine reform talebinde bulunan ABD, Arap Baharı sürecinde yönetimin değiştiği Tunus, Mısır, Yemen ve Libya’dan farklı olarak Suriye’de doğrudan politika üretme yanlısı olmuştur. İran’ın ve Rusya’nın desteğini açıkladığı Esad yönetimine karşı ABD, 2012’de ülkedeki diplomatlarını geri çekmiştir. Tek taraflı olarak Suriye’ye müdahale fikrine uzak olan Obama, GK kararı olmadan Türkiye ve Arap Birliği üzerinden diplomatik faaliyetlerinin yürütmüştür¹⁸⁵. Annan Planını doğrudan destekleyen ABD için Suriye’deki durum Libya’dakinden daha yoğun bir insani kriz doğursa da müdahaleye gidecek yol yalnızca GK’nin onayından geçmektedir.

Genel olarak baktığımızda; Tunus, Mısır ve Yemen’de stratejik ve politik ortaklıkları bulunan ABD ülkelerdeki protestolarda yönetimlerin kendi halklarına karşı yaptıkları insan hakları ihlalleri ve kıyımlara olan tepkisi daha cılız kalmıştır. Fakat ABD özellikle yönetimlerin meşruiyetinin kaybolduğu ve yıkımlarının kesinleştiği zamanlarda daha yüksek sesle tepki gösterirken, Libya ve Suriye gibi tarihsel olarak da iyi ilişkilerinin olmadığı ülkelerde olayların başlamasından itibaren ön planda yer almıştır. Libya’ya yapılan NATO destekli operasyonu tamamen insan hakları ihlalleri ile meşrulaştıran ABD, Suriye’de de GK destekli bir operasyon için birçok kez destek vermişken bu talebi Çin ve Rusya’nın vetosuyla reddedilmiştir.