Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)

GAP, Güney Doğu Anadolu Bölgesi için çok önemli bir fırsattır. Proje, sosyal ve ekonomik göstergelerin ilerlemesi üzerinde yoğunlaşan, dengeli bölgesel gelişimi başarmak için Türk Hükümetleri'nin kararlılığını yansıtır.

Bilinen ve gözlenen o ki GAP, Türkiye'nin aşağı komşuları Suriye ve Irak'ta Fırat ve Dicle Nehirlerinin akışında bir azalmaya sebep olacağı ve bunun bu ülkelerin tarımsal ve enerji projelerine zarar vereceği konusunda derin bir endişeye sebep olmuştur. GAP'ın hidropolitik aşamaları, Arap medyasında bölgedeki dengelere bir tehdit olarak vasıflandırılmış ve bu Atatürk Barajının inşasıyla doruk noktaya ulaşmış, saldırgan bir hareket olarak görülmüştür. Bunların ötesinde Türkiye'nin GAP çerçevesindeki düşünceleri, aşağı komşuları tarafından agresif ve saldırgan olarak algılanmıştır 113

GAP'in, önemli sonuçları şöyle özetlenebilir. Bunların birincisi, Proje ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinde toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi sonucunda ekonomik

111

Bilen, a.g.e., s.40.

112

Hasret Çomak, Silahlı Kuvvetler Dergisi, Ocak 2002, Sayı:121, s.7.

113

A.İhsan Bagış, "Dicle Fırat ve Türkiye'nin Su Politikası", Harp Akademileri Bülteni, Sayı 192, İstanbul, 1999, s.74.

ve sosyal faaliyetler hızla artacaktır. Sulu tarım yapılmaya başlanmasıyla birlikte tarım sektöründe büyük miktarda üretim artışı beklenmektedir. Tarımsal üretimde ortaya çıkacak bu değişiklik, tarım dışı sektörü etkileyecektir. Tarım ve tarım dışı sektörlerin gelişmesiyle dış ticaret ve hizmet kesiminde de gelişmeler olacak, yeni ihracat imkanları ortaya çıkacaktır 114

Projenin ikinci önemli sonucu sosyolojiktir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde milli bütünleşme istenen seviyede değildir. GAP bitiminde sulu tarıma açılacak alanlarda yapılacak toprak reformuyla merkez köyler oluşacak, vatandaşlarımızın merkezi yerlere yerleşmesi sağlanacaktır. Merkez köylerde tesis edilecek tarımı sağlayıcı, küçük sanayi kuruluşlarının yer alması, okullaşma, sağlık tesisleri ve atölyeler zirai sanayi türünün doğmasını temin edecektir. Köylüler meslekleriyle uğraşırlarken aynı zamanda sosyal tesislerden, iletişim imkanlarından yararlanmak suretiyle bilgi ve görgülerini arttıracaktır. Bu durum milletleşme sürecini hızlandırarak milli bütünlüğün tesisinde önemli rol oynayacaktır. GAP'ın en önemli yararlarından birisi de böylece milli bütünleşmeye katkı sağlanmasıyla olacaktır. Bundan dolayı GAP ile ilgili olarak bu projenin etkili olacağı, okullaşma, sağlık koşullarındaki değişim, sanayileşme, kentleşme, çevre koşullarındaki değişim, incelenerek bir an önce çalışmalara başlanmalıdır.115

GAP yatırımları sonunda, ikamet edenlerin yaşam standartları yükselmeye başlamıştır. Daha fazla insan projeden yararlanacaktır. Kentsel - kırsal etkileşimler devam eden taşımacılık organizasyonu, haberleşme ağlarını geliştirmiş, bölge dış dünyaya daha fazla açılmıştır. Bütün bu gelişmelerle, % 66'sı şehir merkezlerinde olmak üzere, 1998'de 6 milyon olan bölge nüfusunun, 2005 yılına kadar 9 milyona yükselmesi beklenmektedir. Bölgede şehirleşme desteklenmeli ve kırsal göç çok aşağı seviyelere getirilmelidir. GAP'la yaratılacak olan iş olanakları, değişik sektörlerde tahminen 3.8 milyon kişiye ekmek kapısı olacaktır. Bölgedeki eğitim ve sağlık hizmetleri, 2005 yılı itibariyle en az bugünkü ülke ortalamasına erişmiş olacaktır.116

Projenin temel felsefesi,

114

Ahmet Gökçen, “Güneydoğu Anadolu Projesi’nin Ekonomik Sonuçları”, 1989, s.16.

115

Nejat Erk, “GAP'ın GerçekleĢme Sonrası Değerlendirilmesinin TaĢıdığı Güçlükler”, Biar Yayınları, Ankara, 1987, s.80.

116

Olcay Ünver, “SınıraĢan Sularımız ve Ortadoğu'da Su Sorunu Sempozyumu”, HAK Yayını, İstanbul, 1995, s.7.

insanın refah ve mutluluğunu sağlayarak tüm çerçevede kendine güvenen bir toplum oluşturmaktadır.

Üçüncü önemli sonuç ise, GAP'ın, Türk dış ekonomi politikasına önemli etkilerinin olması beklentisidir. Yurdumuzun bir taraftan artan nüfus koşulları ile yurt içi talebin; diğer taraftan komşu ülkelerin beliren talepleri ile dış talebin yükselmesi, toplam talebi artıracaktır. Yükselen talebin üretim artışı ile karşılanmaması önemli bir arz ve talep sorunu ortaya çıkaracaktır. Türkiye, komşu ülkelerin tarım ürünleri talebini karşılarken yapacağı üretim artışı ile yurt içinde de ürün darlığını giderebilecektir. GAP'ın en önemli sonuçlarından birisi, Türkiye'yi tarımsal üretim bakımından "kendi kendine yeterli ülke" olmaktan öte, "tarım ürünleri ihraç eden ülke" haline getirecek olmasıdır. Türkiye dünya tarım ürünleri piyasasında Kanada, Avustralya ve AB ülkelerinin hakim olduğu, ticaretin ve rekabetin hiç de centilmence yapılmadığı alanlarda mücadele edecektir. Türkiye dış ülkelere yapacağı ihracatını devamlı bir biçimde istikrarlı olarak artırabilmesi için, üretimi çok yüksek boyutlara ulaştıracak tarım ürünleri planlaması ve buna bağımlı olarak ekonomik politikasını kararlaştırması gerekmektedir.117

GAP şu anki mevcut haliyle bile özellikle, komşu Arap ülkeleri Suriye ve Irak'ı daha çok dış telkinlerle paniğe sevk etmiştir. Bunun sebebi, Türkiye'nin GAP ile bölgede önemli bir güç haline geleceği gerçeğidir. Suriye, GAP projesi dolayısıyla içte kendi çiftçileri, dışta diğer Arap ülkeleri nezdinde, Türkiye'nin sularını keseceğini, tarım alanlarının kuruyacağı yönünde propagandalarla ülkemize karşı baskı unsurları oluşturmaya çalışmaktadır.

Ulusal Güvenlik Stratejileri Araştırma Merkezi (TUSAM) Ortadoğu Uzmanı H.Miray Vurmay‟a göre; “Su, Ortadoğu gibi bir coğrafyada sadece su olarak değerlendirilmeyip, son derece siyasi bir meta halinde değerlendirilmektedir. Kaldı ki GAP gibi dev bir su projesinin de sadece bir sulama projesi olması da beklenmemektedir. GAP projesi elbette ki siyasi ve ekonomik bağlamda da uzantıları

117

Osman Tekinel, "Güneydoğu Anadolu Projesi'nin Türkiye'nin Ekonomik, Sosyal ve DıĢ Politikasına

olan bir projedir. Türkiye bu proje ile hem Güneydoğu Anadolu‟da zayıflamış olan otoritesini yeniden sağlayabilir hem de Ortadoğu‟ya giden suyu kontrol ederek bölgesel anlamda oldukça büyük bir güç haline gelebilir.” 118