Gündüz Bakımevleri (Kreşler)

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu'nun bu çerçeve içindeki hizmetleri; çalışan ana babaların çocuklarına yönelik gündüzlü bakım hizmetleri, aile danışmanlığı hizmetleri, kadınları koruma hizmetleri, yoksullara yönelik ekonomik destek (sosyal yardım) hizmetleri gibi başlıklar altında toplanabilir (Çengelci, 1998, s.77).

Himaye-i Etfal Cemiyetinin tarihsel gelişimine baktığımızda kurumun ilk yıllarında fakir ve muhtaç çocuklara yönelik muayene ve sosyal yardımlara ağırlık verdiğini görürüz. Çocuklara süt yardımları, ücretsiz sıhhi banyolar, aşevleri, talebe sofraları, ikiz ve üçüzlere yardımlar ilk akla gelenlerdendir.

Daha sonraki aşamada kuruluş açma çabalarına ağırlık verilmiş olup, misafirhane, doğumevi, anakucağı, yetimevi, şefkat yurdu kanalıyla korunmaya muhtaç çocuklara hizmet götürme çalışmaları başlatılmıştır.

Himaye-i Etfal Cemiyetinin 1930 ve 1935 yılında yayınlanan nizamnamelerinde kreş ve gündüz bakımevleriyle ilgili bir madde bulunmamaktadır. 1938-1939 yılları (onyedinci ve onsekizinci yıllar) umumi kongre sonrasında yapılan değişikler sonucu 1942 yılında yayınlanan Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu Anayasası'nın 2. maddesinin B bendinde "misafirhaneler, gündüz bakımevleri tesisi" kurumun görevleri arasında sayılmıştır.

1930’lu yıllar sonrasında kadının iş hayatına atılması ve kentleşmeyle birlikte çalışan annelerin çocuğuna bakma sorunu Kurum'u gündüz bakımevleri açmaya zorlamıştır. Kurum'un kaynaklarını incelediğimizde ilk gündüz bakımevlerinin Đstanbul ve Bursa'da açıldığını görmekteyiz, bunu daha sonra Ankara izlemiştir.

Kurumun gündüz bakımevi açılmasıyla ilgili politikaları hakkında değişik kaynaklarda yorumlar bulunmaktadır. Bunlardan birincisi halkın bilinçlenmesiyle birlikte çocuk bakımı ve yetiştirilmesi olayına önem vermesi diğeri ise çalışan annelerin çocuklarının bakımlarının sağlanacağı bir ortam aramalarıdır. Çocuk Esirgeme Kurumu gündüz bakımevleri sistemlerinin diğer yurtdışı örnekleri incelemeleri ve okulöncesi dönemde düzenlenecek etkinlikleri bilimsel bir şekilde sürdürmeleri annelere güven vermiş olup, açılan gündüz bakımevlerinin tam kapasite çalışmalarını sağlamıştır.

Gündüz Bakımevlerinin açılmasında Çocuk Esirgeme Kurumunun uzun yıllar Genel Başkanlığını yapan Dr. Fuat UMAY'ın fikir babalığı yaptığı anlaşılmaktadır. Umay'ın ABD gezisi sırasında yardım toplamanın yanısıra bir çok sosyal hizmet kuruluşunu gezdiğini ve anılarında bunu anlattığını görmekteyiz. Umay'ın 1944 yılında Kurumun yayını olan Türk Kadını isimli dergide "Gündüz Bakımevleri" isimli makalesi yayınlanmıştır. Bu makalede; işe giden annelerin sorununu çözmek için gündüz bakımevlerine gerek duyulduğu, oyun çağındaki çocuklara önemli alışkanlıkların bu dönemde verileceği, hayvan sevgisi ve hayvanları tanımanın çocuk gelişiminde önemli rol oynadığı anlatılmaktadır. Çocuklarının gelişimlerinin kişisel defterlerine kaydedilerek anaya babaya

aktarılması, oyunlarla çocukların akran gruplarıyla / ilişkilerinin kuvvetleneceği vurgulanarak, vatan ve bayrak sevgi, saygısının kazandırılmasının önemli olduğu belirtilmektedir.

Himaye-i Etfal Cemiyetinin 1930 yılında, üç gündüz bakınıeviyle başlayan çalışması ileriki yıllarda artarak sürmüştür. Kurumun gündüz bakımevi sayısı 1935 yılında 8, 1937 yılına 10, 1940 yılında 24, 1945 yılında 25'e ulaşmıştır. 1960 yıllar sonrasında bir çok kamu kurum ve kuruluşunun kreşler açması ve özel kreşlerin çoğalmasıyla Çocuk Esirgeme Kurumunun bu hizmetleri yavaşlamaya başlamıştır. 1980 yılı verilerine göre Kurumun anaokulu sayısı sekizde kalmıştır.

Anneleri işe giden ve evde bakacak kimsesi olmayan çocuklar kreşlere kabul edilmiştir. Zorunlu haller dışında evde çocuğa bakacak bir yakını olan çocuklar kreşlere kabul edilmemiştir. Kreşlere ücretsiz çocuk kabulü yapılmamıştır. Kreşte kalanlardan aylık olarak belirli bir ücret alınmıştır. Anne veya babanın ücretinin yetersizliği halinde gelirinin en az yüzde onu bakım ücreti olarak alınmıştır. Kreşlere girişlerde çocukların sağlık durumları kontrol edilmiş olup, hastalıklı çocuklar kabul edilmemişlerdir. Kreşlerin açılış amacının; çocuklara buralarda sağlık, yaşam, giyim, temizlik, ahlak, görgü, oyun, arkadaşlık alışkanlıklarının kazandırılması olduğu vurgulanmaktadır. Yine kreşlerde uygulanan programlarda şarkı, oyun, elişi ve ritmik hareketlerin yer aldığı ve çocukların zihinsel gelişimini arttırıcı çalışmalar yapıldığı belirtilmektedir.

Çocuğun sosyal gelişinin amaçlandığı kreşler, özellikle sanayiinin ve kentleşmenin hızlı olduğu illerde kurulmaya başlanmış, hizmetin kabul görmesi üzerine diğer illerde yaygınlaştırılmıştır. Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu’nun tarihsel gelişimine baktığımızda daha sonra birçok ilde ana okulu uygulamasını yaygınlaştırdığını görürüz. Ana okulu uygulaması ile okul öncesi döneme yönelik çalışmalara ağırlık verilmiştir. Đstanbul Zeytinburnu Eğitim Merkezi kanalıyla kız meslek lisesi mezunlarına sekiz aylık süreyle eğitim verilerek anaokulu öğretmeni yetiştirilmeye başlanmıştır.

Kurum, ülkenin sosyoekonomik koşullarını, titizlikle incelemiş ve günün koşullarına karşılık verecek hizmetlerin üretimine ve kuruluşlar açılışına başlamıştır. Kurum'un yayınladığı birçok dergide çocukların fiziksel durumu, psikolojileri vb konular makale ve çevirilerle işlenerek konunun önemi üzerinde durulmuştur. Yine aynı şekilde ABD ve Avrupa’da açılan çocuğa yönelik uygulamalar ve eğitim sistemleri yakından izlenmiştir (Çavuşoğlu, 2005, s.72).

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğünün kreş ve gündüz bakımevleriyle ilgili iki temel görevi bulunmaktadır. Birinci fonksiyonu, bizzat kendisine bağlı olarak kreş ve gündüz bakımevleri açmak ve işletmektir. Đkincisi ise, kamu ve özel kuruluşlar tarafından açılacak olan kreş ve gündüz bakımevlerini teşvik etmek, rehberlik ve yönlendirme faaliyetlerinde bulunmak ve izin vermektir. Kreş ve gündüz bakımevleri, 0-6 yaş grubundaki çocukların bakımlarını gerçekleştirmek, bedensel ve ruhsal sağlıklarını korumak ve geliştirmek ve bu çocuklara temel değer ve alışkanlıkları kazandırmak amacıyla kurulan ve sunduğu hizmetler karşılığında ücret alan ve yatılı olmayan sosyal hizmet kuruluşlarıdır. 1998 yılı verilerine göre, yaklaşık 2000 kapasiteli 23 kreş ve gündüz bakımevi SHÇEK’e bağlı olarak faaliyet göstermektedir.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğünün felsefesi, ihtiyaç sahiplerinin talepleri doğrultusunda, sorunları önlemeye ve çözmeye yönelik olduğundan ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu gereği Kreş ve Gündüz Bakımevi açma ve işletme sorumluluğu verildiğinden, söz konusu Yasanın 3 üncü maddesinin 3 üncü fıkrası gereğince çalışan anne-babanın, 0-6 yaş grubundaki çocuklarının bakımlarını gerçekleştirmek, bedensel ve ruhsal sağlıklarını korumak, geliştirmek ve bu çocuklara temel değer ve alışkanlıkları kazandırmak amacıyla Kreş ve Gündüz Bakımevi hizmetlerini yürütmektedir (http://www.shcek.gov.tr/hizmetler/cocuk/Kres_ve_Gunduz_Bakim evleri (25.12.2008)).

Genel Müdürlüğümüzden izin alarak açılan özel kreş ve gündüz bakımevleri ve özel çocuk kulüpleri, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu

Kanununa dayanılarak çıkartılan 08 Ekim 1996 tarih ve 22781 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren, Özel Kreş ve Gündüz Bakımevleri ile Özel Çocuk Kulüpleri Kuruluş ve Đşleyiş Esasları Hakkındaki Yönetmelik hükümleri doğrultusunda hizmet vermektedirler. Söz konusu kuruluşlarda çocukların eğitim, bakım ve beslenmelerini sağlamak, fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimlerine yardımcı olmak, çocuklara temel değer ve alışkanlıkları kazandırmak amacıyla hizmet verilmektedir (http://www.shcek. gov.tr/ hizmetler/ cocuk/ Kres_ ve_Gunduz_Bakimevleri(25.12.2008)).

Ayrıca Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Kamu Kurum ve Kuruluşlarına ait Kreş ve Gündüz Bakımevlerinin ilgili Yönetmelik esaslarına uygunluğunu denetlemekte, söz konusu kuruluşların hizmetlerini geliştirici ve iyileştirici yönde rehberlik ve danışmanlık hizmeti yapmaktadır (http://www.shcek. gov.tr/hizmetler/cocuk/Kres_ve_Gunduz_Bakimevleri(25.12.2008))