Gümrük Muafiyetleri Türleri

Gümrük muafiyeti kavramsal olarak gerçek ve tüzel kişilerin yurt dışından getirmiş oldukları belirli malların gümrük vergisinden arındırılmış olarak tanımlanır. Gümrük muafiyeti kavramını bu çerçevede dar bir anlamda kullandığımızda vergiden yoksun olarak açıklanmaktadır. Gümrük Kanunu’nun da belirtilen gümrük bölgesine giren veya gümrük bilgelerinden çıkan eşyaya ve taşıt araçlarına uygulanacak denetimlerinin yapılıp serbest dolaşıma girecek mallara ilişkin gümrük kuralları belirtilmektedir. Bu kurallar dâhilinde denetimlerin yapılması, belgelerin uygunluğu, yasaklı olmayan malların uygunluğu, bunların yanı sıra gereken vergi ve resimleri eksiksiz bir şekilde bildirilmesi gerekmektedir. Bu bilgiler dâhilinde kanunlarda da açıkça belirtilmek suretiyle bazı mal gruplarına ve şahıslara özel muafiyet uygulamaları yapılabilmektedir.

Gümrük vergilerine tabi olacak kişi gümrük yükümlüsüdür. Gümrük yükümlüsü gümrük yükümlülüğünü yerine getirecek kişidir. Gümrük yükümlüsü, gümrük muafiyetleri dâhilinde getireceği eşyaların yurtiçinde yerli üreticiyi zarara uğratmayacak, bununla birlikte iç piyasa dengesini bozmayacak şekilde düzenlenecek kanunlar çerçevesinde ithalat işlemlerine tabi tutulmalıdır.

Gümrük vergisinin doğması ithal edilen eşyanın yurtiçinde serbest dolaşıma tabi olduğu anda gerçekleşir. Ancak eşyanın serbest bölgeler ve gümrük antrepolarında

tutulması herhangi bir vergi ve muaflık söz konusu olmaz. Transit rejim söz konusu ise gümrüklü malın yurtiçine gelip belirli bir süre zarfında yurtdışına çıkarılmasıdır. Bu kapsamda da eşyanın gümrük vergisine tabi olmayacağı belirtilmektedir.

Belirlenmiş olan eşyaların kanun kapsamında değerlendirilerek sınıflandırılması ve istisna ve muafiyetlerin uygulanmasında titizlikle hareket edilmesi gerekmektedir.

Gümrük muafiyet çeşitleri şu şekilde sıralanabilir.  Tam - Kısmi Gümrük Muafiyetleri

 Şartlı - Şartsız Gümrük Muafiyetleri  Süreli - Süresiz Gümrük Muafiyetleri

 Ekonomik Yönden Etkili Olan - Ekonomik Yönden Etkili Olmayan Gümrük Muafiyetleri

 Tam - Kısmi Gümrük Muafiyetleri

Kavramsal olarak tam gümrük muafiyeti, tahsil edilmesi gerekli olan gümrük vergilerinin tamamı ile vergi dışında tutulması olarak tanımlanır. Örnek olarak, transit yolcular haricinde, yolcu beraberinde getirilen serbest dolaşıma sokulmuş olan gayri ticari nitelikteki, ailevi kullanıma mahsus ve kişisel ya da hediye olarak sunulmak üzere yurtiçine getirilen eşyaya tam muafiyet uygulanır. Gümrük kanununda ilgili maddesi olan 167’de sayılan eşyalar tam muafiyet kapsamında değerlendirilebilir. Ayrıca Gümrük Kanunun 131. maddesinde Bakanlar Kurulu, ithal vergilerinden tam muafiyet sureti ile geçici ithalat rejiminin yapılabileceği haller ve özel şartlar bu kapsamda tespit etmektedir (Gümrük Kanunu, (2009) Md. 131).

Kısmi muafiyet uygulamasında ise tahsili gerekli olan gümrük vergilerinde muaflık ve istisnai durumlar belirtilerek verginin bir kısmının tahsil edilmesi olarak tanımlanır. Kısmi muafiyet kapsamında geçici ithalat rejimine tabi tutulan mallardan her ay için gümrük vergisi tahsil edilmektedir. Alınacak ithalat vergileri, geçici ithalat rejimine ilişkin beyannamenin tescil tarihinde, söz konusu malın serbest dolaşıma girmiş olması halinde alınacak vergiler tutarının %3'ü olarak tespit edilmektedir. Söz konusu vergiler, malın bu rejimden yararlandığı her ay için alınır ve bir aydan daha az süreleri için tam ay olarak değerlendirilir. Alınacak ithalat vergilerinin bedeli, uygulanacak faizler

dahil olmamak üzere, söz konusu malın geçici ithalat rejimine tabi tutulduğu tarihte serbest dolaşıma dahil olması halinde alınacak vergileri aşamaz (http://ggm.gtb.gov.tr, 2017).

Tam muafiyet kapsamında geçici ithalatı değerlendirilemeyecek olup bunun yanı sıra kısmi muafiyet ile de geçici ithalat rejiminden yararlanılamayacak ithali yasak olan mal, tüketilebilir niteliğe sahip mal, ayniyetin tespiti noktasında yapılması mümkün olmayan malın ve ülke ekonomisine zarar vereceği tespit edilen malların bu kapsamda değerlendirilemeyeceği belirlenmiştir.

 Şartlı - Şartsız Gümrük Muafiyetleri

Gümrük muafiyetleri belirli bir şarta bağlı olarak veya şartsız bir şekilde muafiyet düzenlemesine tabi tutulabilmektedir. Şartlı muafiyet düzenlemeleri Gümrük Kanununda 79/1’inci maddesinde açıkça belirtilmektedir. Bunlar dahilde işleme antrepo, transit geçici ithalat gibi işlemlerde düzenlenmektedir.

Şartlı muafiyet düzenlemelerinde belirli şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu durum öncelikle teminat bağlamında değerlendirilir. Teminata bağlanmış eşyanın şartlı muafiyet düzenlenmesine tabi olabilmesi için söz konusu olan eşyanın tahakkuk edebilecek her türlü gümrük vergilerine karşın güvence altına alınması gerekmektedir. Bu durum gelecekte ortaya çıkabilecek vergilerin karşılığında alınması öngörülmektedir. Şartlı muafiyetin yerine getirilmesinde teminatın yanı sıra gümrük gözetimi de yer almaktadır. Gümrük gözetimi durumunda serbest dolaşımda olmayan eşyaların gümrük statüleri değiştirilinceye, serbest bölgeye girilinceye, yeniden ihracı gerçekleşinceye ve imha olunasıya kadar geçen süre içerindeki kontrolü anlamı taşımaktadır.

Şartsız gümrük muafiyetlerine de örnek olarak yurtiçine giriş yapan şahsın kişisel ürünleri olarak değerlendirebiliriz. Ancak bu düzenlemelerin tamam ile teminat altında olması sebebiyle salt mutlak bir muaflık söz konusu değildir.

 Süreli - Süresiz Gümrük Muafiyetleri

Süreli gümrük muafiyeti belirli bir süreye tabi olan muaflık söz konusudur. Süresiz gümrük muafiyeti ise belirli bir süreye tabi olmayan muafiyettir. Dâhilde işleme

rejimi kapsamında teminat altına alınmış olup yurtiçine giren ürünlerden eşyanın ülke içerisinde bulunduğu süre de vergi alınılmayacağı belirtilmiştir.

 Ekonomik Yönden Etkili Olan - Ekonomik Yönden Etkili Olmayan Gümrük

Muafiyetleri

Gümrük muafiyetleri sonuçları göz önünde bulundurularak değerlendirildiğinde ekonomik yönden etkili olan ve ekonomik etkili olmayan gümrük muafiyetleri kapsamında da değerlendirilebilmektedir. Ekonomik etkili olan gümrük muafiyetleri yatırımı teşvik, ihracatın ve turizmin artmasına yönelik olarak açıklanabileceği gibi ekonomik yönden etkili olmayan bazı ev ve şahsi eşyalar, diplomatik muafiyetler bu duruma örnek olarak gösterilebilir.