M.Ö.3100’lü yıllarda Mısırlılar tarafından kullanılmaya başlandığı bilinen gümüş M.Ö.800 yıllarında para olarak kullanılmaya başlanmıştır. Her ne kadar gümüşün tarihi çok eski zamanlara dayanıyor olsa da altın ve bakırdan daha sonra keşfedilmiştir. Gümüşün ilk olarak Romalılar tarafından işlendiği iddia edilmekle birlikte endüstri ilerledikçe gümüş üzerinde yapılan çalışmaların artması ve gelişen teknoloji kullanım alanlarını oldukça genişletmiştir. Bugün gümüş büyük bir nispette bakır, kurşun ve çinko üretiminde yan ürün olarak elde edilir (Altuner, 2013).
Parlak beyaz renkte değerli bir metal olan gümüşe bu özelliği ve parlaklığı nedeniyle Latince beyaz ve parlak anlamına gelen “argertum” adı verilmiştir. Doğada serbest halde bulunsa bile ender olan gümüş ışığı çok iyi yansıtır, dövülebilir ve esnektir. Gerek ısıl iletkenlik gerekse elektrik iletkenliği bakımından tüm metallerin başında gelir.
Atmosferde oksitlenmeye karşı büyük bir mukavemet gösterir. Bakırdan daha zor, altından ise daha kolay oksitlenir. Asitlere ve birkaç organik maddeye karşı dayanıklıdır. Fakat nitrik asit ve derişik sıcak sülfürik asitte kolayca eritilir. Ayrıca kükürt ve birçok kükürt bileşikleriyle hemen birleşir. Gümüş eşya üzerindeki kararmanın sebebi, havadaki hidrojen sülfür ve yumurta gibi bazı yiyeceklerde bulunan kükürttür.
Kullanım alanları incelendiğinde sanayii, yatırım ve süs-mücevherat olmak üzere ele alınan üç ana sektör taleplerinin % 95’ini oluşturan gümüşün bazı kullanım alanları
54
aşağıda verilmiş olup şu şekildedir (http://docplayer.biz.tr/8485014-Nadir-ve-kiymetli-metaller-metalurjisi-y-doc-dr-isil-kerti.html):
Fotoğrafçılık: Yaklaşık 5000 renkli fotoğrafta 1 ons gümüş kullanılmaktadır.
AgNO3’den hazırlanan AgBr’ün fotoğraf film ve camlarının üzerine sıcak jelatinli emülsiyonu ince homojen bir tabaka halinde kaplanır. Soğuyan AgBr-jelatin çözeltisinin donması ile fotoğraf filmi hazırlanmış olur.
Madeni Para Basımı: 19.yy sonlarına kadar birçok ulusun para birimi gümüş
standardındaydı. Günümüzde az miktarda da olsa kurlarında gümüş kullanan tek ülke sadece Meksikadır. Bunun yanısıra birçok ülke madalyon ve kupa gibi özel üretimlerde gümüş kullanmaktadır.
Su Arıtımı: Gümüşün temel kullanım alanlarından biridir. Gümüş kullanılan filtreler
bakteri üremesini önler. İçme suyundaki zararlı mikroorganizmalar, klor, kurşun, partiküller ve koku problemi gümüş ile ortadan kaldırılmış olur. Aynı zamanda boru ve bağlantılar ile su hazneleri içerisinde meydana gelen Lejyoner hastalığını tamamen ortadan kaldırır.
Pencere ve Camlar: Güneş ışınlarının dışarıda tutulup içerideki ısının korunması için
gümüş şeffaf olarak pencelere kaplanmaktadır. Pencereleri güçlendirmek için kullanılan gümüş kaplı polyester levhaların kullanımı bilinen diğer bir uygulamadır.
Tıp: Bakterilerin yaşaması için kimyasal bağlar oluşturduğu hücresel aktiviteleri
engellediği bilinen gümüşün bu yönü antibakteriyel özelliğini öne çıkarmaktadır. Bakterilerin çoğalmasını önlemesi, yeni hücre çoğalmasını desteklemesi ve dolayısıyla iyileşme sürecini kısaltması gümüşün yanık ve yaralanma vakalarında tercih edilme sebebidir. “Süperböcek” denilen MRSA bakterisi gümüş hariç neredeyse bütün kimyasal antibiyotiklere karşı dirençlidir. Bundan dolayı birçok hastane ve sağlık kuruluşları zararlı mikroorganizmaları öldürücü etkisinden dolayı gümüş içeren malzemeleri kullanmaktadır.
Nanoteknoloji: Pigmentlerde, fotoğrafçılıkta, yara tedavisinde ve elektronik
cihazlarda (buzdolabı, çamaşır makinesi, klima, elektrik süpürgesi gibi.) yaklaşık 650 tür bakteriye karşı sterilizasyon için gümüş nano-parçacıklar kullanılmaktadır.
Uzay ve Havacılık: NASA Magellan uzay gemisinde Güneş’ten gelen radyasyonları
korumak için, gümüş kaplı seramik levhalar kullanmıştır. Hava kuvvetleri nakliye uçaklarında ve Apaçi helikopterlerinde temel madde olarak gümüş alüminyum alaşımdan elde edilen dünyanın en güçlü alaşımını kullanmaktadır.
Sanayi: Pahalı olmalarına rağmen güç/ağırlık oranı diğer pillere kıyasla yüksek olan
gümüş oksit piller düğme şeklindeki kameralarda, oyuncaklarda, işitme cihazlarında, saat ve hesap makinelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca gümüş-çinko piller su bazlı olmaları ve lityum veya yanıcı sıvı içermemelerinden dolayı tercih edilmektedir.
Katalizör olarak kullanılan gümüşün yaklaşık %90’ı etilen oksit ve formaldehit üretimi esnasında kullanılmaktadır.
Lehimleme ve kaynak işlemi esnasında gümüş kullanmak pürüzsüz, sızdırmaz ve korozyana dayanıklı birleşim noktaları oluşturmaya imkan verir. Büyük musluk üreticileri antibakteriyel olmasından ötürü gümüş bazlı malzemeler kullanmaktadır.
Günümüzdeki arabalarda her bir elektriksel işlem (motoru başlatmak, pencereleri açmak vb.) gümüş kaplı bağlantılar ile gerçekleşmektedir. Otomobillerin arka camlarındaki ısıtıcı şeritlerde iletken olarak gümüş-seramik teller kullanılmaktadır. Ayrıca araçtaki antifrizlerde de gümüş aracılığı ile elde edilen etilen oksit bileşiği kullanılmaktadır.
Amonyaklı gümüş nitrat çözeltisi metalik gümüşe indirgenip cam üzerinde ince bir gümüş tabakası oluştururlar ve böylelikle gümüş ayna meydana getirilir.
56
Elektronik: Sadece hafif bir dokunuş gerektiren televizyonlar, telefonlar, mikrodalga
fırınlar, oyuncaklar, bilgisayar klavyelerinde tuş olarak kullanılan gümüş membranlı anahtarlar bulunmaktadır. Bu anahtarlar birçok kez açma/kapama durumuna karşı dayanıklıdır. Gümüş aynı zamanda klasik elektrik anahtarlarında da kullanılmaktadır.
Cep telefonlarından, bilgisayarlara kadar birçok üründe bulunan baskılı devre kartlarında elektrik yolları oluşturmak için gümüş bazlı mürekkep ve filmler kullanılmaktadır. RFID etiketleri ve antenlerinde de gümüş kullanılmaktadır. CD, DVD ve plazma görüntü panelleri de gümüş kullanılarak üretilmektedir.
Teknoloji: Güneş ışınlarını doğrudan elektrik enerjisine çeviren panellerdeki
kristalize silikonların %90’ında gümüşten elde edilen macun kullanılır. Ayrıca jenaratörleri çalıştırmak için kullanılan ve güneş enerjisini depolayan tuz içerikli kollektörlerin üzerinde de kullanılmaktadır.