Götürü Bedel

İnşaat sözleşmelerinde tarafların imal olunacak eserin bedelini sözleşme ifasının başlamasından evvel ve kesin olarak belirlenmesine götürü bedel usulü adı verilmektedir102.

Götürü bedel teriminden ilk anlaşılan husus, yükleniciye inşaat sözleşmesi kapsamında ödenecek olan bedelin önceden ve kesin olarak belirli olmasıdır103

. Belirlenmiş olan bedel ise, kesinlik kaydının bir sonucu olarak inşaat sürecinde ortaya çıkan koşul değişikliklerinden etkilenmeyecektir. Aslen bu sonuç, sözleşmeye bağlılık, pacta sunt servanda, ilkesinin bir görünümüdür104

. İşte bu nedenle, götürü bedel usulünün iş sahibi lehine ve yüklenici aleyhine olduğu değerlendirilebilir. Zira kural olarak, yüklenici bu gibi hallerde artan masraflarından yahut inşa işinin gerekliliklerinden bahisle bedel artışı talebinde bulunamayacaktır. Götürü bedel yapılacak olan tüm giderleri ve yüklenicinin tüm gelirini kapsayacak şekilde ortaya konacaktır105_{. Bu anlamda, götürü bedelli inşaat}

sözleşmelerinde, zarar rizikosu yüklenicinin üstündedir106

.

101 _{GÖNEN, s. 48.}

102

GÖNEN, s. 49; KÖKEN, s. 68; ERGÜNE, s. 311; ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s. 563.

103 _{YAVUZ/ ACAR/ ÖZEN, s. 1012.}

104 _{YAVUZ/ ACAR/ ÖZEN, s. 1011; ERMAN (Beklenilmeyen Haller), s. 33 vd.} 105 _{ERGÜNE, s. 311.}

Ticari hayatın gereklilikleri ve uygulama göz önünde bulundurulursa bahsi geçen sözleşme sürecinde, eserin meydana getirilmesi için yapılması zorunlu olan masrafların artması, azalma şansından pek daha yüksek bir risktir. Daha nadir olmakla birlikte masrafların azalması halinde ise107_{, bu kez iş sahibi masrafların}

azaldığını yahut sözleşme ile düzenlenen iş kapsamının tahmin edilenden daha az emek gerektirdiğini iddia ile hesaplanmış olan ücreti vermekten kaçınamayacaktır. Bu rizikoyu üstlenen yüklenici bu nedenle, sözleşme bedeli görüşmeleri esnasında doğru bir teklif verebilmek için piyasaya hakim olmalı ve tüm ihtimalleri değerlendirerek teklifini sunmalıdır.

Taraflar, sözleşmenin yapıldığı esnada bedeli kesin olarak belirliyorlarsa, herhangi bir aşırı yararlanma hali ortaya çıkmadığı müddetçe diledikleri tutarı belirleyebilirler108.

Daha sonra detaylı olarak değerlendirileceği üzere, götürü bedel usulünün esas alındığı bir inşaat sözleşmesinde, eserin meydana getirilmesi sürecinde iş sahibi götürü bedelin kapsamı dışında bazı ek işlerin yapılmasını istemiş ve bu işler yüklenici tarafından yapılmış ise, bahsi geçen ek işlerin görülmüş olması ve bu anlamdaki iş kapsamı değişikliği götürü bedelin niteliğini değiştirmeyecektir. Götürü bedel usulünün birden fazla alt türü bulunduğu için, bu türlere kısaca değinmek gerekir. Bu türleri (i) Sabit Götürü Bedel; (ii) Değişken Götürü Bedel ve (iii) Birim Fiyatlı Götürü Bedel olarak sıralamak mümkündür.

2.2.1.1. Sabit Götürü Bedel

107_{2008 yılında çimento hammaddesi klinkerin fiyatlarının düşmesi sonucu çimento fiyatlarının}

gerilemesi hususu hakkında bkz.

http://www.yapi.com.tr/haberler/cimento-fiyatlari-ucuzladi_61143.html

Sabit götürü bedel sistemi, belki de götürü bedel usulünün genel niteliklerini en tipik şekliyle barındıran götürü bedel türüdür 109. Sabit götürü bedel, inşaat sözleşmesi konusu eserin inşa ve imali sürecindeki masraf, emek yahut benzeri değişkenlerden etkilenmeyecek şekilde düzenlenmektedir. Götürü bedel tipinin genel özelliği olan bu önceden ve kesin olarak belirlenme, sabit götürü bedel sisteminde değişmezlik anlamında en klasik uygulama alanını bulur. Değişmezlik niteliği, sabit götürü bedel usulünde diğer türlere nazaran daha ağır basmaktadır. Sabit götürü bedel usulünün belirlendiği sözleşmelerde, yüklenici kendi maddi pozisyonunu korumak amacıyla sözleşmeyi akdetmezden evvel yoğun bir çalışma yapmalı ve bu şekilde masraf ve gider kalemlerini doğru şekilde hesap ederek, edinmeyi planladığı karını da akılda tutarak bir sonuca varmalıdır.

Uluslararası proje uygulamalarında çoğunlukla tercih edilen sabit götürü bedel ödeme metodu kapsamında belirli bir ödeme planına sadık kalınır ve bu plan dahilinde kimi zaman belirli aşama sonlarında belirlenmiş olan sabit ödemeler yapılır. Kimi zaman ise bu belirli bedel inşaatın tamamlanmasından sonra ödenir. İş sahibi için sabit götürü ücret belirlemesinin bir çok kolaylığı vardır. Yapacağı masrafı önceden neredeyse kesin olarak belirleyen iş sahibi aynı şekilde sözleşme yönetimi bakımından da işini oldukça kolaylaştıracak, yüklenicinin performansını sıkı sıkıya takip zorunluluğu altında kalmayacaktır. Bunun yanında özellikle Almanya’da uygulanan detaylı götürü ücret sistemi de dikkat çekici bir inşaat sözleşmesi bedel hesap mekanizmasıdır. Söz konusu sistemde, sabit götürü ücret karşılığında verilecek hizmetler de aynı detayda sıralanmaktadır. İşte bu sistem dahilinde, tarafların proje öncesi planlama safhasında öngörerek listeye ekledikleri işler, sabit götürü ücret kapsamında görülecek iken; taraflarca hiçbir şekilde öngörülmemiş ve iş kalemi listesinde sıralanmamış olan işler bakımından tarafların ayrıca anlaşmaya varmaları gerekecektir110

.

109 _{YAVUZ/ ACAR/ ÖZEN, s. 1012; GÖNEN, s. 50-51; ZEVKLİLER/ GÖKYAYLA, s. 527.} 110 _{KLEE, s. 112.}

Bu halde sabit götürü bedel, götürü bedel tiplerinden en kesin ve katı şekilde icra edilenidir. Ancak sabit götürü bedel düzenlemelerinde de bedelin artışı söz konusu olabilecektir. Sözleşme kapsamı dışında kalan ek işlerin iş sahibi tarafından talep edilmesi, sabit götürü bedelli sözleşmelerdeki bedel artışı olasılıklarına verilebilecek en klasik örnektir.

2.2.1.2. Değişken (Global) Götürü Bedel

Değişken götürü bedel ise, kural olarak önceden hesaplanmış olan götürü bedel aynı kalmak kaydıyla, tarafların üzerinde anlaştığı inşaat sözleşmesi konusu eserin imal ve inşası süresince emek ve malzeme fiyatlarında meydana gelecek artışların bedele yansıtılacağına dair bir anlaşma içeren götürü bedel türüdür111

. Bununla birlikte artışlarda olduğu gibi bahsi geçen masraf kalemleri fiyatlarında düşüş olduğunda, bu değişikliğin yine toplam bedele yansıtılacağına dair kayıtlar da geçerli olacaktır112

.

2.2.1.3. Birim Fiyatlı Götürü Bedel

Birim fiyatlı götürü bedel hesabında, tarafların üzerinde anlaştığı inşaat sözleşmesine konu olan eserin meydana getirilmesi esnasında görülecek çeşitli kalem işler bakımından belirli bir birim fiyat belirlemesi yapılması ve sonucunda toplam iş ile çarpma yoluyla hesaplanarak toplam bedel tutarı sonucuna ulaşılması esas alınmıştır113_{. Bu sistem kullanılarak yapılacak hesaplamada kaç birim iş}

yapıldığının ispatı yüklenici üzerine bırakılmıştır114

.

111 _{GÖKYAYLA, s. 220; GÖNEN, s. 54; ZEVKLİLER/ GÖKYAYLA, s. 530; GÜRPINAR, s. 62.} 112 _{BÜYÜKAY, s. 165.}

113_{SELİMOĞLU, s. 167; GÖNEN, s. 56.} 114 _{GÖNEN, s. 63.}