Fuzûlî Divânında AĢk ve Akla Dair Olumlu ve Olumsuz Kavramların ġematize

Tasavvuf edebiyatında kullanılan terminolojiye dikkat edilirse günlük hayattaki kullanımla pek bağdaĢmadığı görülecektir. Dildeki kısırlıktan dolayı çok eski zamanlardan bu yana dilde çok katmanlılık kendini göstermiĢtir. Ġnsanlar var olan duyuĢa yeni bir kelime, karĢılık bulamayınca var olan kelimelere yeni anlamlar yükleyerek duyuĢlarını dile getirmeye çalıĢmıĢlardır. Böylece bir kelime, hem olumlu hem de olumsuz birer anlamı ifade etmiĢtir. Bu durum Ģairlerin edebi görüĢlerini izah etme noktasında karıĢıklığa da sebebiyet vermektedir. Örneğin bade, yani Ģarap insanın sarhoĢ olup Allah‟ı unutmasına sebep olduğu için Kur‟an tarafından yasaklanan bir içecektir. Lakin tasavvuf ehli bâdeyi, Allah‟a ulaĢmak için ruha gerekli olan coĢkunluk, kendini unutma, kendinden geçme hâllerini verecek bir araç olarak görmüĢlerdir (Köleoğlu 2001:10).

Fuzuli bilindiği üzere aĢk ve ıstıraplar Ģairidir. Derin bir aĢk ve bu aĢkın getirdiği duyuĢ ile Ģiirlerini kaleme alan Fuzuli‟de Yaratanından uzak kalıĢından kaynaklanan derin bir üzüntü görülür. Fuzuli bu aĢkı ve ıstırabı daha iyi anlatabilmek için aĢka bir karĢıt güç olarak aklı kullanır. Fuzuli, soyut kavramlar olan aĢk ve aklı izah ederken çeĢitli somutlamalara baĢvurur.

Fuzuli Divanında somutlamaların sonucu olarak bazı tiplemeler yaratmıĢtır. Bunları hocamız Prof. Dr. Ramazan Korkmaz‟ın kora Ģemasını dikkate alarak kategorize edebiliriz:

Ülkü Değer KarĢı Değer

KiĢi

Rind, ÂĢık, Saki, DerviĢ, Sufi, Divâne

Cünûn

Sofu, Zahid, Hukemâ, Âkil, Nâsih,

Hoca, Ağyar, Vaiz

Kavram

AĢk, Kıskançlık, Dert, Cefa, Marifet, SarhoĢluk, Melamet, Güzellik,

Özgürlük, Gönül Temizliği

Akıl, ġeriat, Kınama, Ayıplama, Ġki Yüzlülük(Riya), Esaret

Simge

Meyhane, Pervane, Kadeh, Saki, ġem, ġarap, Dâğ(Yara), Ruh, Âlem-i

Gayb

Cami, Beden, Âlem-i ġehadet, Zülf, Kayd(Bağ), Zünnar

Yukarıdaki tabloya bakıldığında, Fuzulî‟nin ince ve hassas bir denge kurduğu ortadır.Anlatı türlerinin hemen hepsinde görülen tematik gücü olumlu kılmakta, karĢı gücü ise olumsuz kılmaktadır.

AĢk, filozoflar tarafından mahiyet olarak âlemin içinde veya dıĢında mevcut bir sistem gibi iĢlemekte ve âlemin varlığının devamını sağlamada ilk amil olarak görülmektedir. Bunun en belirgin kanıtı ise hiç Ģüphesiz ki felsefenin baĢladığı zamandan günümüze değin süregelmiĢ olan varlık sisteminde kendini göstermektedir. Ġster batı felsefesinde olsun, ister de Ġslam felsefesinde olsun bu düĢünce kabul görmektedir.

Fuzuli‟nin aĢk hakkında ortaya koyduğu düĢünceleri gözden geçirince „aĢk, âĢık, maĢuk‟ üçlemesinde her varlıkta Allah‟a karĢı bir aĢk, bu aĢkın sonucu bir iĢtiyak söz konusudur. Ġnsan dâhil kâinattaki her varlık bu aĢktan bir parçadır ve her parça bütün olabilmek, kemale ulaĢabilmek gayesi ile birbirine âĢık olmayı ve birleĢmeyi arzulamayı amaç edinmiĢtir.

Bu amaç doğrultusunda Fuzuli önüne çıkan her engeli aklın bir kaydı olarak görmektedir. Akıl, dünyanın geçici güzelliklerine müĢtaklığından zorlu aĢk yolculuğuna çıkmayı arzulamaz. Bundan dolayıdır ki hemen hemen tüm tasavvuf Ģairleri tarafından dıĢlanan, olumsuz bir kavram olarak nitelendirilmiĢtir. Hâlbuki akıl her zaman insanın kemale ermesini engellemez. Çünkü insanda ilk uyanıklığı fark ettiren Ģey akıldır. O halde aĢka giden yollar akıldan geçer. Ancak çalıĢmamız boyunca ayrımına varmamız gereken bir ayrıntı vardır: AĢkın kaynağı Allah Teala olduğu için ister mecazi olsun ister ilahi olsun tüm aĢklar sadece O‟nadır. Lakin aklın her çeĢidi bizi yine O‟na götürmez. Akl-ı meaĢ dediğimiz akıl metafizik alanda söz sahibi olmamakla birlikte Ģairler tarafından olumsuzlanan akıldır. Akl-ı külli dediğimiz akıl ise bize gayb âleminin sırlarını bahĢetmeye nail olan ve Ģairin yer yer övdüğü, olumlu bir hüviyete sahip olan akıldır.

ÇalıĢmamızın eksenini oluĢturan aĢk ve akıl kavramlarının mukayesesinde karĢıtlıklar üzerine bina edilmiĢ bir sistemle karĢılaĢırız. Zira akıl olmasa aĢkın ehemmiyeti gereğince anlaĢılmayacağı için akıl, aĢkın temel dinamiğini oluĢturur.

Sonuç olarak kaynakları bir olan bu iki unsurun birlikteliği de karĢıtlığı da bizi aynı noktaya ulaĢtırır.

Affifi, Ebu‟l-Âla (1999), Muhyiddin Ġbnû‟l Arabi‟de Tasavvuf Felsefesi, çev. Mehmet Dağ, Kırkambar Yayınları, Ġstanbul

Aristoteles ( 1996), Metafizik, çev.Ahmet Arslan, Sosyal Yayınları, Ġstanbul Aster, Ernest Von(1943), Felsefe Tarihi Dersleri (çev.Macit Gökberk), Ġstanbul Aydın, Hüseyin(1976), Muhasibi‟nin Tasavvuf Felsefesi, Pars Ressamgrafik, Ankara Aydınlı, YaĢar(2000), Fârâbî‟de Tanrı-Ġnsan ĠliĢkisi, Ġz Yayınları, Ġstanbul

Bayraktar, Mehmet(1985), Ġbn Sina‟da Varlık, VaroluĢun ve Varlığın Delili OlarakAĢk, AÜĠF Dergisi, Ankara

Boer, T.J.(1960), Ġslam‟da Felsefe Tarihi, Balkanoğlu Matbaacılık, Ankara

Bolay, Süleyman Hayri (1980)Aristo Metafiziği ile Gazzali Metafiziğinin KarĢılaĢtırılması, Meb Yayınları, Ġstanbul

Cevizci, Ahmet (2003), Felsefe Ansiklopedisi, Etik Yayınları, Ġstanbul

Cottıngham, John (2003), Akılcılık, çev. Bülent Gözkan, Doruk Yayınları, Ankara Dînânî, Gulâmhuseyn Ġbrahim (2008), Akıl Defteri, AĢk Ayeti-I, çev. Talip Çetinkaya,

Ġnsan Yayınları, Ġstanbul

Düzen, Ġbrahim (2000), Aziz Nesefi‟ye Göre Allah-Kainat-Ġnsan, Furkan Yayınları, Ġstanbul

El-Firuzabadi (1952), “AĢk” El-Kamusü‟l-Muhit, c.2, Mısır

Emiroğlu, Ġbrahim (2002), Sûfi ve Dil (Mevlana Örneği), Ġnsan Yayınları, Ġstanbul Filiz, ġahin (1995), Ġslam Felsefesinde Mistik Bilginin Yeri, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul Fuzûlî (2000), Fuzûlî Divânı (hzl. Kenan Akyüz), Akçağ Yayınları, Ankara

Güngör, Erol (2008), Ġslam Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Yayınları, Ġstanbul Ġbn Sina, Risale Fi Mahiyeti‟l-IĢk

Ġbn Miskeveyh(1983), Ahlakı OlgunlaĢtırma, çev. Abdülkadir ġener, Ġsmet Kayaoğlu, Cavit Tunç, KTB Yayınları, Ankara

Ġkbal, Muhammed (1986), Ġslami Benliğin Ġç Yüzü, çev. Ali Yüksel, Hece Yayınları, Ġstanbul

Ġslâm Ansiklopedisi (1989), Diyanet Vakfı Yayınları, C.2, 4, Ġstanbul Kaya, Mahmut(2001), Kindî-Felsefi DüĢünceler, Klasik Yayınları, Ġstanbul

Kılıç, Erol Mahmut (2009), Sûfi ve ġiir, Osmanlı Tasavvuf ġiirinin Poetikası, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul

Kılıç, Sadık (1995), Ġslam‟da Sembolik Dil, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul

Korkmaz, Ramazan (2002), “Romanda Dramatik Aksiyonu Sağlayan Değerlerin Görüntü Seviyeleri Üzerine Bazı Öneriler” Scholary Depth and Accuracy, s.271-283, Ankara

Köleoğlu, Mehmet(2002), Fuzulî‟nin Beng ü Bâdesi (BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi),

F.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ

Köksal, Hüseyin (2007), Ġbn Sina‟da AĢk Kavramı( YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) Ankara, 2007

Kutluer, Ġlhan (1991), “AĢk” c.IV., Diyanet Ġslam Ansiklopedisi, Ġstanbul

Nasr, S. Hüseyin(1985), Ġslam Kozmoloji Öğretilerine GiriĢ, çev. Nazife ġiĢman, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul

Okuyucu, Cihan (2010), Divan Edebiyatı Estetiği, Kapı Yayınları, Ġstanbul

Pala, Ġskender (2004), Ansiklopedik Divan ġiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, Ġstanbul Pürcevâdi, Nasrullah (1998), Can Esintisi, Ġslam‟da ġiir Metafiziği, çev. Hicabi

Kırlangıç, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul

Razî, Necmuddin (1345), Risale-i AĢk ve Akl, Tahran, Bongah Tercüme ve NeĢr-i Kitab,

Schimmel, Annamarie (1999), Cavidname, Muhammed Ġkbal, çev. Cevdet Kılıç, Kırkambar Yayınları, Ġstanbul

Schimmel, Annemarie (2001), Ġslam‟ın Mistik Boyutları, çev. Ergun Kocabıyık, Kabalcı Yayınevi, Ġstanbul

Schuon, Frıthjof (1996), Ġslam‟ın Metafizik Boyutları, çev. Mahmut Kanık, Ġz Yayıncılık, Ġstanbul

Sunar, Cavit (1978), Ana Hatlarıyla Ġslam Tasavvufu Tarihi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara

Sunar, Cavit (2003), Tasavvuf Tarihi, Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları, Ġstanbul Taylan, Necip(1994), Ġslam DüĢüncesinde Din Felsefeleri, MÜĠFV Yayınları, Ġstanbul Tarlan, Ali Nihat (2009), Fuzuli Divanı ġerhi, Akçağ Yayınları, Ġstanbul

Uludağ, Süleyman (1979), Ġslam DüĢüncesinin Yapısı,Dergah Yayınları, Ġstanbul Uludağ, Süleyman (1991), Diyanet Ġslam Ansiklopedisi, “AĢk”, c.IV, Ġstanbul

Uludağ, Süleyman(2006), Tasavvufun Dili-1- Mürsid-Mürid-Yol, Mavi Yayıncılık, Ġstanbul

Uludağ, Süleyman(1991), “AĢk”, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, Ġstanbul

Uysal, Enver(1998), Ġhvan-ı Safa Felsefesinde Tanrı ve Âlem, MÜĠFV Yayınları, Ġstanbul

Üstüner, Kaplan (2007), Divan ġiirinde Tasavvuf, BirleĢik Yayınevi, Ankara

Versenyi, Laszlo(1988), Sokrates ve Ġnsan Sevgisi, çev. Ahmet Cevizci, Gündoğan Yayınları, Ankara

Yalsızuçanlar, Sadık; Birgül, Mehmet Fatih (2010), AĢkın Halleri, Sufi Kitap, Ġstanbul Yıldırım, Ali (2007), DüĢmek Ġmajı ve ġeyh Galib‟in DüĢüĢü, Bilig Dergisi, Yaz /

2007, sayı 42

Yıldırım, Ali (2007), Fuzûlî‟nin Beng ü Bade Mesnevisi ve Bade Sembolü, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s.160-167

ÖZGEÇMĠġ

Ben, Gül Nihal Ġnal. 23.02.1987, Malatya/Merkez doğumluyum. Ġlkokulu, Mustafa Kemal Ġlköğretim Okulunda; liseyi Turgut Özal Lisesinde tamamladım. 2005 yılında Fırat Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümüne yerleĢtim ve 2009‟da mezun oldum. Hemen akabinde Fırat Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümü Eski Türk Edebiyatı anabilim dalında tezli yüksek lisans programına baĢladım. ġu an bir dershanede Türkçe ile Türk Dili ve Edebiyatı branĢlarında öğretmenlik yapıyorum.