Fransa’da Uygulanan Tarımsal Sigorta Sistemi

Fransa da tarım sigortası geçmişi 1900’lü yıllara dayanmakta olup o yıllarda henüz sistematik risklere karşı çalışmalar bulunmamaktadır. Sadece tek riskli poliçeler, özellikle dolu sigortası yaygındır. Fransız tarım sektörü ulusal düzeyde üretim çeşitliliği ve yüksek derecede bölgesel uzmanlaşma ile karakterize edilir.

Fransa’da çiftlikler dar bir ürün yelpazesinde üretim yaparlar. Üreticilerin karşılaştıkları en önemli riskler don, dolu ve kuraklıktır. Don ve dolu riskleri çoğunlukla şarap yetiştiriciliği ve ağaç yetiştiriciliğiyle ilgili iken kuraklık ve dolu, uzun ömürlü olmayan ürünlerle (tahıllar) ilgilidir (Salmon, 2013).

Çiftçilerin risklerinin azaltılıp gelirlerinin dengelenmesini, yıllara göre meydana çıkan dalgalanmadan kurtarılmasını isteyen Fransa’da tarımsal iklim risklerine karşı tarımsal sigorta sistemi kurulmuştur. Bu çerçevede riskler, Fransa’da sigorta edilebilir ve sigorta edilemez riskler olarak gruplandırılmıştır. Sigorta edilebilir riskler devlet müdahalesi olmadan özel sigorta kurumları tarafından karşılanırken sigorta edilemez riskler ise 1964 yılında çıkarılan kanun ile kurulan Fonds National de Garantie des Calamités Agricoles (FNGCA) tarafından karşılanmaktadır. Bu sayede özel ve kamu kesimi rekabet etmeksizin bir arada üreticilere hizmet vermeye başlamıştır. FNGCA özel sigorta şirketlerinin kendi arzlarını yaratarak sigortalı üretici sayısını arttırabileceğini belirtmesine rağmen sigorta edilebilirlik kriterleri 1964 yasasında belirlenmemiştir. Kurulan fon özel sektör sigorta pazarından farklıdır. Çünkü eşit

primlerle bu poliçelerin sürdürülmesi zordur. Devletin sübvanse etmesi gereklidir ve çiftçilerin mülkiyet borç oranları harmanlanarak sigorta primlerinin oluşturulması gereklidir. Böylece primler risk bazlı olmayacak ve devletin katılımı, sürdürülebilirliği pozitif yönde etkileyecektir. Devletin katılımı, vergi mükelleflerinden çiftçilere doğru yeniden bir kaynak dağıtımı anlamına gelmektedir. İkinci olarak tazminatların üst sınırı, fonda biriken miktar kadardır. Tipik bir sigorta sözleşmesinde olduğu gibi tazminat, poliçede önceden belirlenmemiştir. Üçüncüsü fon, risk temelli primler uygulamadan, farklı uzmanlıklara sahip çiftlikler arasında çapraz sübvansiyon kaynağı olan birkaç ürün (buğday, mısır, meyve ...) için çeşitli riskler (kuraklık, dolu ...) barındırmaktadır. Örneğin mısır üreticileri ve şarap üreticileri için zorunlu katılım adil değildir (Chakir, 2012).

Sistemin bazı avantajları vardır, özellikle zorunlu katılımın, çeşitli risklerin geniş bir havuzda toplanmasını gerektirdiği gerçektir ama risk primleri çok gerçekçi değildir. Yeterli kaynak olmadığı için büyük miktarlardaki sübvansiyonlarda bile üreticilere ödenecek tazminat düşük kalacaktır. Bu da ortaya bir paradoks çıkarmaktadır. Gelirin vergi mükelleflerinden üreticilere yeniden dağıtımının ortalamanın üstünde olması durumunda çiftçiler düşük oranları eleştirirler (beklenen zararın yaklaşık %30’u tazmin edilir (Enjolras, 2012). Ayrıca, çiftçiler, risk tercihlerinde ve riskleri çeşitlendirme fırsatlarında olduklarında, farklı kapsama seviyeleri arasında seçim yapmakta özgür değildirler. 2005 reformuna kadar ana risk olan dolu sigortası özel sektör tarafından herhangi bir devlet katkısı olmadan gerçekleştirilmiştir. Dolu sigorta sözleşmeleri, tarım sektörü için finansal ürünler konusunda uzmanlaşmış birçok sigorta şirketi tarafından arz edilmektedir. Önerilen sözleşmeler şöyle tanımlanabilir: Gerçekleşmesi istenen verim, referans veriminin bir

%si olarak üretici tarafından serbestçe seçilen bir eşik değerinin altında olduğunda, tazminatlar sağlanır. Referans verim geçmiş yılların ortalamasıdır. Ortalama hesaplanırken en düşük ve en yüksek verimler dikkate alınmaz. Eğer ki üretici için geçmiş yıl verilerine ulaşılamazsa aylık verisi üzerinden yıllık ortalama bir verim değeri bulunur. Üreticiler sigorta şirketlerinden alabilecekleri tazminatı tavan fiyatın altındaki bir fiyattan kendileri seçer. Sigorta şirketleri, çiftçilerin fiyat seçim süreçlerinde geçmiş yıl verilerine bakarak yardımcı olur. Verim kayıplarında verilecek tazminatlar ise ürüne göre değil, üretim alanına göre verilir. Yani verimin çiftlikte dönüm başına yüksek olması alınacak tazminatın miktarını da arttırır. Yalnız bu

hesaplama sadece don riskini kapsamakta, 2005 yılında yapılan değişiklikte yer alan riskleri kapsamamaktadır (Chakir, 2012).

Devlet, oluşabilecek maddi suiistimalleri kontrol etmek, uygun tarım uygulamalarını takip etmek, özellikle bitki sağlığı ürünlerinin kullanılmasının yaygınlaştırılması için denetimler yapmakla görevlidir. 2006 yılında başlatılan mahsul sigortası reformları nedeniyle özel sigortacılar, artık sadece arsa bazında değil aynı zamanda kuraklık gibi on iki yeni iklimsel risk kaynağını kapsayan birden fazla risk sigortası sözleşmesi önermektedir. Geleneksel dolu sigortasının aksine üreticiler, istedikleri riskleri bir sepette toplayıp alabilirler. Sistem son yıllarda güçlü bir şekilde yenilenmiştir (Chakir, 2012).

2005 reformu sigorta edilebilir sigorta risk setini, yani özel sigorta şirketlerinin kapsadığı riskleri genişletmeyi amaçlamıştır. Bu tarihten önce, ağırlıklı olarak devlet desteği olmaksızın özel pazarda sürdürülebilir bir şekilde dolu riski sigortalanmıştır.

2005 reformunda çiftçilerin talebini artırmak ve özel sigorta şirketlerini tarım sigortası arzını daha büyük bir risk grubuna doğru genişletmeye teşvik etmek için ilk kez büyük ölçekli prim sübvansiyonları getirilmiştir. Sübvanse edilmiş sözleşmeler tahıl üreticilerine yöneliktir ve ABD'de olduğu gibi (kuraklık, don vb. on iki risk) birden fazla riske karşı teminat sağlar. Birkaç yıllık süreçte katılımdaki artış göz ardı edilemez olsa da istenilen düzeye gelmemiştir. ABD sisteminden esinlenilmiş gibi görünse de önemli farklılıklar vardır. İlk farklılık olarak prim sübvansiyonları geçici olarak kabul edilir. Sübvansiyonların geçici olmasındaki fikir hem üreticilerde hem de poliçe arz edenlerde, işin öğrenilmesini teşvik etmektir. Sigortacılar, ilgili risklerden dolayı yüksek mali risklere maruz kalabilecek yeni sözleşmeler teklif ettikleri için (özellikle kuraklık) üreticiler ise daha önce böyle özgürce risk sepeti seçemedikleri için bu yeni sürecin öğrenilmesi teşvik edilmiştir. (Chakir, 2012:5).

Bu yeni süreçte devlet, çiftçilerin ödeyecekleri MPCI poliçe primlerinin %35’i tutarında sübvansiyon uygulamaya koymuştur. Fransa bu süreçte, Hollanda ve İtalya gibi, Avrupa Birliğinin çiftçilere verdiği prim desteğini kullanma kararı almıştır. Ama bu kararı uygularken yine DTÖ’nün yeşil kutu programlarına da dikkat etmiştir.

Tarımsal sigortanın gelişmesi için 2005-2012 yıllarını kapsayan dönemde 133 milyon EURO tavan bütçe uygulanmış ve bunun 100 milyon EUROSU Avrupa Birliğinden 33 milyonu Fransa hükümeti tarafından havuza konulmuştur. Tüm bu çalışmalara rağmen henüz katılım istenilen düzeyde değildir. Toplanılan primler, ödenen

tazminatların altında kalmıştır. Bunda en büyük etken sigortalanan tarım arazilerinin toplam tarım arazilerine oranının %30’un altında kalmasıdır (Salmon,2013:3).