Finansal Sistemin Unsurları

Finansal sistem, çeşitli unsurlardan oluşmaktadır. Bu unsurlar, finansal sisteme fon arz edenler, finansal sistemden fon talep edenler, finansal kurumlar, finansal araçlar ile yasal ve kurumsal düzenlemelerdir.

Finansal sistemin unsurları ve bu unsurlar arasındaki etkileşim, şekil 1’de gösterilmiştir.

Şekil 1: Finansal Sistemin Unsurları

Yasal ve Kurumsal Düzenlemeler Fon Arz Edenler Hanehalkı Firma Devlet Yurtdışı Birimler Fon Talep Edenler Hanehalkı Firma Devlet Yurtdışı Birimler Finansal Kurumlar Finansal Araçlar

Kaynak: Muharrem AFŞAR, age, s. 6’dan yararlanılarak geliştirilmiştir.

Fon Arz Edenler

Fon arz edenler, gelirlerinden daha az harcama yapan ya da bir başka ifade ile tasarrufta bulunan ekonomik birimlerdir. Finansal sisteme fon arz edenler, kabul edilebilir bir getiri karşılığında bugünkü gelirlerini gelecekte elde edecekleri gelirleri ile değişmektedirler. Fon arz edenler, hanehalkı, firma, devlet ve yurtdışı birimlerden oluşmaktadır.

Fon arz edenler özellikle finansal küreselleşme ve bilgi toplumunun beraberinde getirdiği değişikliklerden yoğun olarak etkilenmiştirler. Bu ekonomik birimlerin fon arzı yalnızca yurtiçi piyasalar ile sınırlı kalmamış, fon arz edenler son yıllarda yoğun olarak yurtdışı piyasalara da fon arz eder duruma gelmişlerdir. Bilişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler sayesinde fon arz edenler, dünyanın herhangi bir menkul kıymet borsasındaki herhangi bir menkul kıymeti hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olabilmekte; geliştirilmiş olan çeşitli bilgisayar programları ve analiz teknikleri aracılığı ile o menkul kıymetin riski ve getirisini hesaplayabilmekte ve bu doğrultuda yatırım kararlarını vermektedirler.

Fon Talep Edenler

Fon talep edenler, finansal sistemin önemli unsurlarından biridir. Bir ekonomide fon talep edenler, fon arz edenlerin tam karşıtı olarak karşımıza çıkmaktadır. Elde ettikleri gelirlerinden daha fazla harcamada bulunanlar, fon açığı olan ekonomik birimlerdir. Söz konusu ekonomik birimler, çeşitli finansal araçları kullanmak sureti ile fon arz edenlerin fonlarını kullanırlar ve kullandıkları finansal aracın türüne bağlı olarak fon arz edenlere çeşitli ekonomik yararlar sağlarlar. Bu bağlamda, fon talep eden ekonomik birimler, hanehalkı, firma, devlet ve yurtdışı birimlerdir30.

Bilgi toplumu, fon talep eden ekonomik birimleri de etkilemektedir. Fon talep eden (sermaye açığı olan) ekonomik birimler, genellikle firmalar, hisse senetlerini halka arz etmek sureti ile bu gereksinimlerini karşılamaktadırlar. Bilgi toplumunun ve finansal küreselleşmenin fon talep eden firmalar açısından beraberinde getirdiği en önemli yenilik, firmaların hisse senetlerini kolaylıkla yabancı menkul kıymet borsalarına arz edebilme imkânına kavuşmuş olmalarıdır.

30 _{Muharrem AFŞAR, age, s. 7.}

Finansal Kurumlar

Finansal kurumlar, finansal sistem içerisinde fon arz edenlerle fon talep edenlerin karşılaşmasına yardımcı olan kurumlardır. Finansal kurumlar, fon akışı esnasında olası gecikmeleri önlemek ve fon akışını kolaylaştırmak gibi çok önemli işlevleri yerine getirmektedirler.

Finansal kurumlar, teorik olarak, faaliyette bulundukları piyasalara göre para piyasası kurumları ve sermaye piyasası kurumları olarak ikiye ayrılmaktadır. Fakat uygulamada finansal kurumlar bu kadar kesin sınırlarla ayrılmamaktadır.

Bilgi toplumu, beraberinde getirdiği bilişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler aracılığı ile finansal kurumları da etkilemektedir. Finansal piyasalarda özellikle internetin yoğun olarak kullanılması ve bu yolla her türlü piyasa bilgisine kolaylıkla ulaşılması, finansal kurumların etkinliğini arttırmaktadır. Ayrıca tüm finansal kurumların standart olan piyasa bilgisine ulaşabilme imkânının olması durumunda bu finansal kurumlar, aynı bilgiye ulaşabilmek için kendi bünyelerinde araştırma yapmak zahmeti ve maliyetinden kurtulmuş olacaklardır. Bu durumda da finansal kurumlar, sağladıkları maliyet azalışını kendi müşterilerine yansıtacaklardır.

Finansal Araçlar

Finansal sisteme fon arz edenler, sundukları bu fonların karşılığında fon talep edenlerden bir belge istemektedirler. Bu belgelere finansal araç denilmektedir. Finansal araçlar, borç-alacak ilişkisi ve mülkiyet ilişkisini yansıtmaktadır. Finansal sistemde birbirinden farklı özelliklere sahip pekçok finansal araç yer almaktadır. Bu araçlar da işlem gördükleri piyasalara göre para piyasası araçları ve sermaye piyasası araçları olarak iki gruba ayrılmaktadır.

Finansın küreselleşmesi ve bilgi toplumu, en çok da finansal araçları etkilemiştir. Fon arz eden ekonomik birimler, kendi ülkelerinin getirdiği yasal- kurumsal düzenlemelerden (vergi yasası gibi) kaçınmak amacı ile yurtdışı piyasalara

yatırım yapmaya başlamışlardır. Öte yandan ortaya çıkan yeni ihtiyaçlar, yeni finansal araçları da beraberinde getirmiştir. Örneğin yatırımcıların kendilerini kur riski veya faiz riski gibi risklerden korumak istemeleri vadeli işlem piyasasının ortaya çıkışını kolaylaştırmıştır.

Yasal ve Kurumsal Düzenlemeler

Bir ekonomide finansal sistemin etkinliği, onun açıklık ve güven içerisinde işlemesi ile mümkündür. Bu nedenle finansal sistemin işleyişini düzenleyecek ve ortaya çıkacak sorunların çözümünde yararlanılacak çeşitli yasal ve kurumsal düzenlemelere ihtiyaç vardır.

Devlet, finansal sistemin sağlıklı işleyebilmesi amacı ile kanun ve yönetmeliklerle hukuki çerçeveyi belirlemekte; çeşitli denetleme kurumları aracılığı ile piyasayı denetim altında tutmaktadır.

Finansın küreselleşmesi ile birlikte, firmaların kamuoyunu bilgilendirme fonksiyonu daha da önem kazanmıştır. Çünkü firmalar, yalnızca yurtiçi yatırımcıların değil; yurtdışı yatırımcıların da ilgisini çeker olmuştur. Firmaların kamuoyunu bilgilendirmek amacı ile bazı standartları kullanması (örneğin tek düzen muhasebe standardı) piyasaları daha şeffaf hale getirmektedir.

Burada, finansal sistemin yukarıda sayılan unsurlarının bilgi toplumuna geçiş sürecinden nasıl etkilendikleri sorusunun yanıtına kısaca yer verilmiştir. Bu sorunun yanıtı, daha geniş bir şekilde üçüncü bölümün ilgili alt başlıklarında verilecektir.