Kastamonu konutlarının strüktürel özelliklerine bakıldığında zemin katları kargir, üst katları ahşap karkas arası dolgulu, hımış yapılar olduğu görülür. Zemin üzerinde bir, iki ve üç katlı olan bu konutlar alaturka kiremit örtülü kırma veya beşik çatılıdırlar. Çok az da olsa bazı konutlarda topuz ve haç biçimi çatı örnekleri de görülmektedir.
Fotoğraf 5.7. Kastamonu konakları
Kastamonu konutlarının plan tasarımında temelde iki yaklaşım olduğu görülmektedir. Sofası dış hava koşullarına açık “çardaklı konutlar” ve sofası dış hava koşullarına kapalı “iç sofalı konutlar” olarak ayrılan konutlar dışında, her iki yaklaşımın farklı birleşimlerinin bir arada kullanıldığı karmaşık yapıda konut örnekleri de bulunmaktadır. İkili kullanıma sahip (harem ve selamlık) bu konutlar geleneksel Kastamonu konutları arasında üçüncü bir grup oluşturmaktadır.
Kastamonu konutları için yapılan diğer bir tespit ise çatı odalarının varlığıdır. Eyüpgiller, bol ışıklı ve havadar olarak tanımladığı çatı odalarını cihannüma olarak adlandırmış ve bunları iki grupta incelemiştir. Birinci grup beşik çatı eğiminin sağladığı boşluktan oluşturulanlar ve ikinci grup ise konutun genel çatı düzeninden bağımsız, kütle olarak daha yüksek, kendine ait çatısı olan mekanlardır. Çatı odaları konusunda diğer bir yaklaşım da Avcı tarafından ortaya konmaktadır. Avcı yapmış olduğu araştırmalar sonucunda cihannüma tanımının “dört yönden görünüme açık oda” şeklinde olduğunu göz önünde bulundurmuş ve Kastamonu’ da yer alan örneklerin bu tanımdan farklı olduğunu söyleyerek araştırmasında ‘’çatı odası’’ kavramını kullanmıştır. Avcı’ya göre; genelde sofanın tam üstünde yer alan bu mekanların sofa ile aynı kullanım özelliğine sahip olduğu düşünülmektedir. Çatı odalarını iki gruba ayıran Avcı, birinci türü çatı eğiminin sağladığı boşluğun
değerlendirilmesi, ikinci türü ise çatı bütününden bağımsız, daha yüksek kitlesi ve çatısıyla yapı bütününde kendini ifade eden odalar olarak tanımlamıştır. Kastamonu’da geleneksel konut alanlarının topografyaya uyumunda, Osmanlı kentleri için karakteristik olan yamaca yerleşme olgusu görülmektedir (URL-17, 2018).
Kastamonu’da tarihi ahşap yapılar; Akmescit, Hisarardı, Honsalar mahallelerinde diğer mahallelere göre daha eski yerleşim birimi olmalarından dolayı yoğunlukta bulunmaktadır. Kastamonu konakları, ekseriyetle iki katlı ve iki cephesi sokağa, iki cephesi bahçe yada avluya bakacak şekilde konumlandırılmıştır. Bahçe ve avlular ortalama yapı alanı kadar yere sahiptir. Avlu kapısından hariç sokağa cepheli kısımlarda yapıya doğrudan girilebilen tek kanatlı ya da cümle kapıları mevcuttur. Aslî yaşam alanı özellikle kış mevsiminde birinci kat, yaz mevsiminde ise ikinci kat olup zemin katta; mutfak, kiler, sofa, odunluk gibi kısımlar mevcuttur. Bazılarında zeminden biraz yüksekçe yarım katta kışlık odası mevcuttur. Günümüze ayakta kalan yapılar arasında cihannümâ kısmı bulunan az sayıdadır. Restorasyon sonucu bazı konaklarda yeni nesil inşaat malzemesi kullanılsa da tamamının aslî yapı malzemesi ahşap karkas ve kerpiç dolgudur. Görsel olarak ise sokak cephelerinde çıkmalar mevcut olup payanda ve saçak süslemelerine yer yer rastlansa da geneli sade bir tasarıma sahiptir.
5.3. Çalışma Metodu
Öncelikle incelenmesi planlanan Kastamonu’daki tarihi ahşap yapıların tespit edilip yapı hakkında literatür taraması yapılmış, incelemeye uygun konaklar ve çatıları fotoğraflanıp alınan bilgiler derlenerek yapı ve çatının özelliklerinin saptanmış, elde edilen bilgi ve verilerin kaydedilerek ayrıntılı envanter formu hazırlanıp çatı çizimleri eklenmiştir.
Kastamonu merkezde 26 adet tarihî ahşap yapının incelemesi yapılmıştır. Ele alınan yapıların mülkiyetleri Kastamonu İl Özel İdaresi, Kastamonu Belediyesi, Kastamonu Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü ve şahıslara ait olup terk edilmiş, şahsî kullanımda, resmî kurum tarafından kullanımda, resmî kurum tarafından kiraya verilmiş şahsî yada ticarî kullanımda, şahıs tarafından kiraya verilmiş şahsî yada ticarî kullanımda olduğu
gözlemlenmiştir. Çalışma verileri; fotoğraf ve derlenen bilgilerle ayrıntılı bir envanterinin çıkarılması ile elde edilmiştir. Araştırma yapılan yerleşim merkezinde, tarihî ahşap yapı özelliği taşıyan, incelemeye değer özellikte olan ve çatıları orijinal ve restore edilmiş durumdaki yapılar araştırmaya dahil edilmiştir. Çalışmada özellikle yapıların çatı kısımları ele alınmış; yanı sıra yapının diğer kısımlarına dair bilgi ve görsellere de yer verilmiştir. Çalışma yapılan alanda; içine girme imkanı bulunmayan, ticarî yada şahsî kullanımda olup çatı arasına girilmesine müsaade edilmeyen yapılar inceleme kapsamı dışında bırakılmayıp dıştan ve üstten fotoğraflanarak biçimi, formu, çatı tipine rastlanma durumu ve diğer belirlenebilir nitelikleri hakkında gözlem yapılıp yaklaşık bilgi verilmiştir. Toplam olarak 26 adet konak çatısı araştırma sonuçları çalışmaya dahil edilmiş olup çalışmanın aşamaları ve sonuçları aşağıdaki gibidir.
6. BULGULAR
6.1. İncelenen Tarihî Ahşap Yapı Listesi
İncelenen yapılar; listede isim bilgisine göre alfabetik olarak sıralanmıştır.
Tablo 6.1. İncelenen yapı listesi
1. Akifbey Konağı 2.Aktekke Konağı
3. Atabey Konağı 4. Aycılar Konağı 5. Ballık Konağı
6. Barutçuzade Tahir Efendi Konağı 7. Corukzâde (Kuleli) Konak 8. Fikret Durağan Konağı 9. Hâfız Sadık Konağı 10.Helvacıoğlu Konağı 11. Horuzoğlu Konağı
12. Hz. Pîr Şeyh Şaban-ı Velî Külliyesi Konakları 13. İsmail Bey Konağı
14. İzmitli Konağı 15. Kadıoğlu Konağı 16. Kâhyanın Konağı 17. Mazlumcuoğlu Konağı 18. Özelci Konağı 19. Pembe Köşk 20. Sarı Konak 21. Sirkeli Konağı 22. Şeyhoğlu Konağı 23. Tahirefendi Konağı 24. Toprakçılar Konağı 25. Yardımcılar Konağı
6.2. Ayrıntılı Envanter Formu
Tarihî ahşap yapı, çatı ve diğer karakteristik özellikleri aşağıda belirtilmiştir. 6.2.1. Akif Bey Konağı
Akif Bey Konağı, Akmescit mahallesi Kesikbaş sokakta bulunmaktadır. Tahminî yaşı 150 dir. Caddeye cepheli birana giriş kapısı ve sokağa cepheli bir avlu kapısı olmak üzere iki kapısı bulunmaktadır. Konak iki katlıdır ve 8 adet oda mevcuttur. 2013-2016 yılları arasında restore edilen konak, butik otel olarak ticarî amaçla kullanılmaktadır.