Kapanma sonrası ve esnasındaki potansiyel etkiler; yüzey suyu, yeraltı suyu, hava kalitesi, topraklar, arazi kullanımı, flora ve fauna, beşeri değerler, arkeoloji, peyzaj ve görsellik üzerinde etkilidir.
Bu etkilerin yanı sıra madencilik faaliyeti sırasında oluşan etkilerin giderilmesi için doğaya yeniden kazandırma faaliyetleri gerçekleştirilmelidir. Doğaya yeniden kazandırma, madencilik faaliyetleri neticesinde etkilenen alanların eski ekonomik ve çevresel durumlarına yakın bir duruma getirilmesini sağlamayı, hatta kimi durumlarda yöre halkının kalkınmasına katkıda bulunacak şekilde daha iyi ekonomik özelliklere (örneğin sahanın madencilik çalışmaları sonrasında golf sahasına veya rekreasyon amaçlı kullanılabilecek bir göle dönüştürülmesi) ulaşmayı hedeflemelidir.
Hava Kalitesi
Madenlerin kapanması sırasında, dizel ya da elektrik güçlü madencilik ekipmanlarına, taşıma ekibine ve vasıflı işgücüne ihtiyaç vardır. Hava kalitesi üzerindeki potansiyel etkiler; bu ekipmanlardan ve çalışanlardan kaynaklı gaz emisyonları, partikül madde dağılımı (toz), toz çökelmesi ve doğaya yeniden kazandırma esnasında meydana gelen toz olarak sıralanabilir.
Projenin kapanış stratejisi, bozulmuş alanlardaki rehabilitasyon ve atık depolama koşullarını içermelidir. Rehabilitasyon, toz üretim potansiyeline cevap vermelidir ve rüzgar erozyonu ile uzun vadeli toz sorununun önüne geçilmesi için duraylılığın sağlanması ve yeniden bitkilendirme koşullarını sunmalıdır.
Yüzey Suyu
Kirletilmiş bölgelerdeki toprak erozyonu; atık yığınları ve stoklanmış yığınlar yüzey sularını kirletmeye devam edebilir.
Sıvı atıklar aşağıda belirtilen etkenlerden kaynaklanmaktadır:
- Saha drenaj ve kuşaklamaları, açık ocaktan suyun pompalanması ve kaya döküm alanları ve liç yığınından yüzey akışı;
- Yağ, yakıt ve kullanılan diğer kimyasal madde sızıntıları (ve mevcut ise yığınlardan olabilecek sızıntı).
23 Yeraltı Suyu
Yeraltı suyunun kalıcı olarak kirletilmesi; kaya yığınları üzerinden yüzey akışı ve sızıntılardan, liç alanındaki süzüntülerden ve yüzey akışı ile açık ocak sızıntılarından kaynaklanabilir.
Toprak ve Arazi Kullanımı
Kapanma aşaması sırasında binaların yıkılması ve yolların kaldırılması bir takım olumsuz etkiler yaratabilir.
Flora ve Fauna
Flora ve fauna ekipmanların çalışmasından kaynaklı gürültüye maruz kalabilir.
Sosyo-ekonomi
Hizmetlerdeki azalan talep; bölgedeki işgücünün ücret, ticaret ve yaşam standartlarında düşüşe neden olabilir. Kapanmaya dair sosyo-ekonomik sonuçlar, projeyi ve sosyo-ekonomik şartları tanımlayan bir temel üzerinde gözetilmelidir.
Beşeri Değerler
Proje alanı civarında yaşayan insanların yaşam kalitesi veya değerlerini etkileyebilecek olası etkiler; toz, gürültü, titreşim ve trafiktir. Bölge halkı; yollarda hasar, kaza ve artan kamyon trafiği kaynaklı trafik gecikmeleri nedeniyle sorun yaşayabilir.
Yukarıda bahsedilenlere ek olarak, ÇED Raporunda göz önünde bulundurulması gereken hususların bir arada sunulduğu etkileşim matrisi Şekil 3’te sunulmaktadır.
Şekil 3. Çevresel Etki Etkileşim Matrisi
Sosyo-ekonomik çevre
Proje Faaliyetleri ve Etki Bileşenleri
Bileşenler Arazi kaybı Depremsellik Toprak kayması Erozyon ve çökelme İklim Hava kalitesi Gürültü Su kullanımı ve kalitesi Arazi kullanımı Bitki örtüsü Endemik flora türleri Fauna elemanları (memeliler, kuşlar, vb.) Özel koruma alanları Sucul yaşam Nüfus Hassas gruplar İstihdam Eğitim Peyzaj Kültür varlıkları Ulusal ve yerel ekonomi
İnşaat Aşaması Kazı dolgu Katı atık oluşumu Atık su oluşumu Tesisin işgal ettiği alan Hava emisyonları Gürültü
İş olanakları Görsel etkiler
İşletme Aşaması Hava emisyonları Sıvı atıklar
Su kaynaklarına etki Katı atıklar
Gürültü Toz Trafik
Kapanış Aşaması Su kirliliği
Görsel etkiler Arazi kaybı
Fiziksel Çevre Biyolojik Çevre
25 7 ETKİ AZALTICI ÖNLEMLER,
Genel olarak etki azaltıcı önlemler; duyarlı kaynakların bulunduğu arazilerden kaçınılarak, faaliyetlerin zamanlamasını sınırlandırmak, yapıların konumlandırılmasında alternatif değerlendirme ya da yarar/ulaşım koridorları açarak kaynaksal çatışmalardan kaçınmak, inşaatın hızını kontrol etmek ya da inşaatın aşamalandırılmasıyla sosyo-ekonomik etkileri azaltmak, sonraki önlemlere temel oluşturacak özel kaynak ya da topluluk çalışmaları gerçekleştirmeyi içerir.
Yüzey Suyu
Bozulmuş arazilerin yeniden bitkilendirilmesi; derelerin, drenajların, havuzların, sulak alanların bozulmasının önlenmesi; bozulmanın önlenemeyeceği yerlerde sediman kontrolü yapıları ve uygulamaları ile taşkın kontrolü sağlanabilir.
Yüzey suyunun kirlenmesine karşı alınacak önlemler aşağıda sunulmaktadır:
- Proje planının, drenaj desenlerine etki ve kirlenme potansiyelini azaltılmasına göre tasarlanması;
- Kuşaklama kanallarında ve su tutmada uygun önlemler sağlamak;
- Su yönetim planı, uygun görülmüş önlemlerden en iyi şekilde fayda sağlamak için tasarlayıp uygulamak.
Yukarıda bahsedilen su yönetim planı aşağıdaki şekliyle uygulanmalıdır:
- Temiz suyu, kontamine sudan ayırıp muhafaza etmek;
- Kontrolsüz deşarjları önlemek;
- Kontamine suyun yeniden kullanımını en yüksek seviyede tutmak; ve - Su kullanımında verimliliği arttırmak.
Ayrıca, unutulmamalıdır ki, kirlenmenin önlenmesi, sonradan iyileştirme çabalarına mecbur kalmaktan daha iyidir ve deşarj edilecek su, yönetmeliklerde (SKKY,vb.) belirtilen su kalitesi standartlarına uymalıdır.
Yeraltı Suyu
Maden drenaj suyu, evsel atık su ve yağış akıntısının arıtılması şartı getirilmeli, sızma ya da dökülmenin (yağ, lübrikan ve temizleme çözeltileri) olduğu alanlarda temizleme yapılmalı, deşarj edilecek suların su kalitesi standartları belirlenmeli ve istihracın devam ettiği stratanın altındaki akiferlerin zarar görmesi engellenmeli veya minimize edilmelidir.
Yeraltı suyunun kirlenmesine karşı alınacak önlemler aşağıda sunulmaktadır:
- Astar, sızıntı izleme ve akış kontrolü dahil olmak üzere atık yığınlarının inşaat ve yönetiminin düzgün olarak gerçekleştirilmesi için şartların sağlanması,
- Açık ocaklarda asit kaya drenajı (AKD) oluşum potansiyelinin değerlendirmesi ve uygun oldukça yönetim veya artıma prosedürlerinin uygulanması,
- Kaya depolama alanı için; sızıntı potansiyelini minimize etme amacıyla temel hazırlığı ve itinalı kaya yerleştirme dahil uygun inşaata ek olarak açık ocakta devam eden AKD’nin değerlendirilmesi.
Hava Kalitesi
Hava kalitesinin korunması için alınacak önlemler aşağıda sunulmaktadır:
- Patlatmaların yönetmeliklere ve kurallara uygun şekilde gerçekleştirilmesi;
- Toz bastırıcı önlemlerin alınması;
- Dizel/benzinle çalışan ekipmanlara uygun bakımın yapılması, hız sınırlaması getirilmesi;
- Tüm yakıt transfer noktalarında hidrokarbon buharı kontrolünün yapılması.
Gazların potansiyel emisyonları dikkate alındığında; aracın/makinenin egzoz emisyonunun azaltılması, kullanışlı ekipman bakım programının uygulanmasıyla mümkündür. Proses tesislerinde gaz ve duman üretimi, şirket politikası ve güvenli çalışma ortamı sağlama zorunluluğuna uygun olarak benimsenecek sağlık ve güvenlik prosedürleri altında detaylandırılmalıdır.
Toz oluşumu, madencilik işletmelerinde çevresel yönetimin en önemli konularından biri olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda alınması gereken toz bastırıcı önlemler:
- Biriktirilen yığınlarda, kazılarda ve yığınların işlenmesi esnasında spreyleme yapılması;
- Patlatma deliği delme tabancaları üzerindeki toz tutma sisteminin kullanılması ve bu sondaj tozunun uzaklaştırılması;
- Toprağın yeniden bitkilendirilmesi ve bu işlemlerin uygun bir şekilde yapılmasıdır.
Toprak ve Arazi Kullanımı
Toprak ve arazi kullanımındaki etkileri azaltıcı önlemlerle ilgili aşağıda belirtildiği gibi üç aşamalı yaklaşım vardır:
- Proje oluşturulurken, izdüşümünün küçük tutulması;
- Projenin işletilmesinde toprağın olası kirliliğinin en aza indirilmesi;
- Proje sahası kapatılırken, toprak kaynakları ve arazi kullanımı üzerinde uzun-dönemli etkilerin en aza indirilmesi.
Flora ve Fauna
Flora ve fauna üzerindeki etkileri azaltıcı önlemlerde habitat bozulması ve kaybı, bitki örtüsünün zarar görmesi üzerinde durulmalıdır. Doğal yaşamın kaybı ve zarar görmesi aşağıdaki önlemlerle azaltılmalıdır:
- Toz ve duman salınımlarına karşı etki azaltıcı önlemler;
- Yüzey drenajı kontrolü;
- Proses suyunun deşarjının önlenmesi;
- Pasanın uygun bir şekilde depolanması;
- Yığınların su akışlarına karşı koruyucu bir destekle uygun bir şekilde hazırlanması;
- Kazayla olan dökülmelerden ve deşarjlardan kaçınma veya bunları temizleme yöntemleri.
Ek olarak, yaban hayvanlarının geçtiği yollara işaret koymak, sürücüleri bilgilendirmek, uyarmak ve yol alt geçitleri inşa etmek gibi önlemler alınabilir.
27 Sosyo-ekonomi
Etkilenmesi muhtemel topluluklar üzerinde sosyo-ekonomik çalışmalar yapılmalı, hizmetler, ve altyapı sistemleri üzerindeki olası etkiler tanımlanmalıdır.
Yerel halk ile işbirliği projenin en başından geliştirilip sonuna kadar sürdürülmelidir. Proje çalışanları topluluğun faaliyetlerine katılmaya teşvik edilmeli, sürdürülebilir kalkınma, sağlık ve güvenlik planları ile ilgili olarak halk bilgilendirilmelidir.
Beşeri Değerler
Yerleşimcilerin gürültüden rahatsız olması, uygun patlatma işlemleriyle, optimum miktarda patlayıcı kullanılarak, geceleri ya da sabah erken saatlerde patlatmalardan kaçınılarak en aza indirgenebilir.
Arkeolojik Alanlar
Maden sahası civarındaki anıtlar ve tarihi eserler araştırılmalıdır. Maden sahasına gerekli olmayan girişler kısıtlanmalıdır.
Görsel
Görsel kirlilik, toprak seddi, bitki perdesi kullanımıyla azaltılabilir. Görsellik üzerindeki etkiler, bitki örtüsü ve temizlenmiş arazi arasındaki zıtlığı azaltıcı önlemler, zıt renklerden kaçınmak ve Faaliyetin kapanması aşamasında doğaya yeniden kazandırma faaliyetleri gerçekleştirilmelidir.
8 İZLEME
Açık Ocaklar
Açık ocaklarda, hava kalitesi (partikül madde ve ekipman emisyonları), yeraltı suları (su tablasının düşmesi), sismik (patlayıcı) titreşimler, maden ocağı duvarının eğimi ve duraylılığı, yüzey suyu akışı ve kalitesi (özellikle sediman bakımından), maden drenajları, sıhhi atıklar, madencilikte karşılaşılan ekonomik değeri olmayan atıkların tanımlanıp ayrılması, toksik atıkların bertarafı ve yönetimi, proje sınırları içindeki radyoaktif madde miktarları dikkate alınmalıdır.
Cevher İşleme Faaliyetleri
Cevher işleme sahalarında, atık yığınlarının ya da havuzlarının başlıca sorunları: a) çok kirli suyun yığınlardan sızıntı yaparak yüzey veya yeraltı suyunu kirletmesi; b) yığınların kenarlarından aşınıp kayan atıkların toprağı ve bitki örtüsünü kirletmesi; c) atıkların içeriğinin yeniden yapılandırılan bitki örtüsüne zarar vermesi; d) rüzgar erozyonundan doğan partiküllerin hava kirliliğine neden olması; e) şlamın kurumasının uzun süre almasıdır ve bu sonuçları engelleyici izleme yönetim planları oluşturulmalıdır.
Doğaya Yeniden Kazandırma Çalışmaları
İzlemenin ve iyileştirmenin ihtiyaç duyduğu hususlar arazi yüzeyinin restorasyonu (drenaj, eğim, süreklilik), bitki örtüsünü yeniden kazandırma, (örtü ve çeşidi), yeraltı suyu (iyileştirilmesi, nitelik), yüzey suyu kalitesi kontrolünü kapsayacaktır.
Yukarıda bahsi geçenlere ek olarak Dünya Bankası standartlarında bir izleme programı hazırlanmalıdır. Bu program içerisinde:
– İzlenecek parametre
– İzlenecek parametrenin yeri
– Parametrenin nasıl izleneceği/ izleme ekipmanının tipi
– Parametrenin ne zaman izleneceği- izleme sıklığı ve toplam izleme süresi – Parametrenin izlenme nedeni
– İzleme metodolojisi – İzleme maliyeti
– İzlemeden kimin sorumlu olduğu yer almalıdır .
29 9 İLETİŞİM
İlgili Kişi:
Sn. M. Oğuz Güner
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü Petrol ve Madencilik Şube Müdürü Santral Tel: +90 (312) 207 50 00 mo_oguzguner@yahoo.com