Evlilikle İlgili İnanış ve Uygulamalarda Sayılar

Evlilik insan hayatının önemli geçiş dönemlerindendir. Toplum hayatında kültürel öğelerin en yoğun yaşandığı sosyal hayat alanlarından birisini teşkil eder.

Evliliğin temelini oluşturan aile ve aile kurmayla ilgili ritüellere, insanlık tarihinin ilk dönemlerinde bile rastlanır. Tören ve ritüeller, bağlı bulunduğu kültürün kuralları ve kalıplarına uydurularak gerçekleştirilir. Evlenme, tören, töre, adet, gelenek-görenek ve inanmalar bakımından zengin bir tablo çizer.³⁹⁶

Günümüzde yaygın olmamakla birlikte Anadolu’nun muhtelif bölgelerinde, kız tarafı razı olsa da kızlarının üç kere gelinip istenmesini dilediği için, kız isteme üç defa olur ve kız tarafı razı olursa, üçüncüsünde söz kesilir.

Bu uygulamalarda belli sayıların öne çıktığı görülür.

Lüleburgaz’da, gelin alınıp oğlan evine getirildiğinde kaynana gelini kapıda karşılar. Kaynanaya üç defa gelini isteyip istemediği sorulur. Üç defa da “isterim”

karşılığı aldıktan sonra gelin, kaynananın elini öper ve eve girer.³⁹⁷

Tahtacılarda, kına gecesinde kına tepsisi, üç defa ortada dolandırılır. Daha sonra damadın kulağının arkasına, gelinin hem kulağının arkasına hem de ellerine biraz kına sürülür. Geline esas kına, kalabalık dağıldıktan sonra yakılır. Ortaya uzun bir yastık getirilir ve bu yastığa salâvat getirilerek üç defa vurulur. Her vuruşta gelin yastığın üzerine çıkarılıp indirilir. Üçüncü vuruşta da gelin yastığın üzerine oturur ve kına türküleri eşliğinde eline ve ayağına kına yakılır. Gerdeğin ertesi günü gelinin

396 Y. Cemalettin Çopuroğlu, “Fırat Havzası Evlilik Kültürü I: Düğün Öncesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, 2000, C. 10, S. 2, s.164.

397 Artun, Türk Halk Bilimi, s. 166.

117

genç kızlıktan çıkıp evli bir kadın olduğunu göstermek amacıyla “baş bağlama” veya

“gelin duvağı” adı verilen bir tören yapılır. Akraba ve komşular oğlan evinde toplanır ve gelin ortaya getirilir. Dedenin eşi veya bu iş için uygun başka bir kadın belden aşağısı üç parçadan oluşan ve “üç etek” adı verilen elbiseyi üç defa salavatlayarak geline giydirir. Ardından terlik adı verilen başlığı gelinin başı üzerinde tutar ve üç kez salavatladıktan sonra gelinin başına takar.³⁹⁸

Anadolu’nun pek çok yerinde gelinin beline kırmızı kuşak bağlanır. Gelin evden çıkarken babası, abisi veya yakın bir erkek akrabası bu kuşağı iki defa bağlayıp çözerek üçüncüde gelinin beline bağlar.

Iğdır, Kars, Ardahan ve Ağrı’da “şah bezeme” âdeti vardır. Gelin ve güveye mutluluk getireceğine inanılan bu âdette bir ağacın dalı meyve ve çerezler bağlanarak süslenir. Yedi veya dokuz dalı olan bu ağaç üç gün gerdek odasında kalır.

Benzer bir uygulamaya Azerbaycan’da da rastlanır. Yedi veya dokuz dallı bir ağacın dallarında şeker ve meyve gibi yiyecekler bulundurulur. Gelin şahı denilen bu ağacın meyvelerinden yiyen gençler rüyalarında kısmetlerini göreceklerine inanır.³⁹⁹

Türklerde yaratılışa dair efsanesinde insan ırkının türediği ağacın dal sayısı ile Şah bezeme âdetindeki dal sayısı arasında benzerlik vardır. Bu benzerlik, evlilikle, türeme olayı arasındaki ilişkinin bir sonucu olabilir.

400

398 Çıblak, s. 85.

399Arık, Azerbaycan Türklerinin Dini Tarihi ve Halk İnanışları, s. 126.

400 Kalafat, Doğu Anadolu’da… , s. 172.

118

Erzurum ve çevresinde düğünden sonra gelinle güvey üç gün odadan çıkmaz.

Üçüncü günün sonunda gelin odadan alınarak önce kayana ve kaynatasının sonra diğer aile büyüklerinin elini öper.⁴⁰¹

Tahtacılarda gelin, oğlan evine gitmeden önce mezarlığın çevresinde üç kez dolandırılır.

402Konya Bozkır’da gelin alayı köyün camisinin etrafında üç kez dolaşır.

Yörüklerde gelin, oğlan evine geldiğinde, çadırın etrafında üç kez dolandırılır.⁴⁰³

Mersin Tahtacılarında gelin oğlan evine girmeden üç defa ocağın etrafında dolaştırılır.⁴⁰⁴ Azerbaycan’da gelin yola çıkarılırken başı üzerinde tuz dolaştırılıp ocağa atılır. Sonra gelin üç defa ocağın etrafında dolaştırılır.⁴⁰⁵

Muş’ta yeni evlenen çiftin yatağında bir erkek çocuğa üç takla attırılır.

Böylece yeni evli çiftin ilk çocukların erkek olacağına inanılır.

Bu uygulamalar geleneksek Türk inançlarındaki ateş kültüyle ilgilidir.

Makedonya’nın Debre yöresinde gelin damadın evine atla getirilir. Gelinin ilk çocuğunun erkek olması için, bir erkek çocuğu gelinin atının altından üç defa geçirilir.⁴⁰⁶

401 Candan, s. 423.

402 Çıblak, s. 86.

403 Artun, Türk Halk Bilimi, s. 167.

404 Eroğlu, 55.

405Arık, Azerbaycan Türklerinin Dini Tarihi ve Halk İnanışları, s. 121.

406 Kalafat, Doğu Anadolu’da… , s. 85.

119

Evlilikle ilgili uygulamalarda özellikle üç sayısının öne çıktığı görülür. İstekli olmanın belirtisi, tekrarın sayısı ve büyüsel nitelikli işlemlerde üç sayısı tercih edilmiştir.

Çuvaşlarda kız istemeye giden erkek tarafı, üç⁴⁰⁷, beş, yedi veya dokuz kişiden oluşur. Bu sayı çift olmamalıdır.⁴⁰⁸

Kırgızlarda kızın anne ve babası başlık olarak hayvan, para veya çeşitli ihtiyaç maddeleri isteyebilir. Kırgızlarda 3, 5, 7, 9 gibi sayılar önemli olduğu için başlıkta bunlar ön plana çıkar.⁴⁰⁹

Türkmen düğünlerinde ikram esnasında bir tek tabak taşınmaz, iki tabak taşınır. Tabak bir tane ise iki elle tutulur. Cenaze törenlerinde ise tabaklar tek elle veya tek tek taşınır.⁴¹⁰

Halk inanışlarında tek veya çift olmakla ilgili inanışlar vardır. İkramların düğün evinde çift, cenaze evinde tek sayıda olmasına dikkat edilir. Çocuklara toplu sünnet merasimi yapıldığında sünnet yapılacak çocuk sayısının çift olması istenir.

Çocuk sayısı tek ise akıtılacak kanı çifte çıkarmak için horoz kesilir. Bu

407 Durmuş Arık, Hıristiyanlaştırılan Türkler (Çuvaşlar), Aziz Andaç Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 2005, s. 95

408Arık, Hıristiyanlaştırılan Türkler (Çuvaşlar), s. 97.

409 Mustafa Erdem, Kırgız Türkleri Sosyal Antropolojik Araştırmaları, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara 2000, s. 201.

410Yaşar Kalafat, “Türkistan Halk Sufizmine Dair Notlar-I", Milli Folklor, S. 26, s. 27.

120

uygulamalarla tek olunca başka acı istemiyoruz, çift olunca mutluluk bol olsun mesajı verildiğine inanılır.⁴¹¹