Isparta İl ve İlçelerinde evlenme ve düğünler genel olarak benzer adet- ler içermekle birlikte yer yer farklı uygulamalar ve yorumlamalarla karşılaşılır. Bu adetler arasında söz kesme, nişan, maşala, nikâh, yük götürme, gelin alma-gelin çıkarma, el öpme gibi törenler sayılabilir. Dü- ğünün süresi beldelere göre farklılıklar gösterir. Örneğin Yalvaç İlçesi, Özbayat köyünde düğün yedi gün sürmektedir. Burada düğün süresin- ce yapılan işe göre her gün için bir isim verilmektedir. Birinci gün es- baba (elbise alımına) gitme; ikinci gün çerez yeme etkinlikleri (nişan ve düğünden önceki bir gecede düzenlenir); üçüncü gün nişan gecesi: geline kına yakma; dört, beş ve altıncı günlerde davul eşliğinde düğün etkinlikleri (salı, çarşamba, perşembe veya cuma, cumartesi, pazar gün- leridir); yedinci gün ise gelin ertesi veya erte günüdür. Gelin ertesine sadece kadınlar katılır. Etkinlik, düğünü takip eden günün ikindi vakti başlar, akşama doğru biter. Bu adetlerin bir kısmı değişime uğrarken bir kısmı da günümüzde halen devam etmektedir.
Gönen İlçesinde ise evlenme adetleri ortalama üç ya da dört gün sür- mektedir. İlk gün kadınlar arasında gerçekleşen hamam eğlencesi ya- pılır, ikinci gün ise tekrar hamam eğlencesi düzenlenir ve misafirler hamamdan sonra hediyelerini verip para takarlar. Aynı günün akşamı kına eğlencesi düzenlenir. Son gün ise nikâh kıyılır. Çeyiz sermesinin ardından oğlan tarafı kız evine gelir, ‘gelin alma’ töreninin ardından düğün biter.
Kız İsteme
Evlenme adetleri içerisinde yer alan gelenekler sırasıyla ele alınacak olursa bunlar- dan ilki kız istemedir.
Kız istemedeki asıl amaç büyüklerin bu evliliğe ikna olmasıdır. Kız istemeye giden taraf kız isteyecekleri aileye hayırlı bir iş için geldiklerini söyler. Ev sahibi aile izzet-i ikramda kusur etmez. Oğlan tarafı “Allahın emri, Peygamber Efendimizin kavli ile kızınızı, oğlumuza istiyoruz” diyerek konuyu açar. Kız verilmeyecekse çeşitli bahaneler öne sürülür. Verilecekse de kız evi, naz evi inancına göre cevap olarak hemen “münasiptir, biz de öyle düşünüyorduk” demez. Çetince Akçaşar adetlerine göre oğlan tarafının ayakkabıları çıkarıldığı yerde yoksa kızın gönlünün olmadığı ve reddettiği anlamına gelir. Yeniden gelinmesine gerek kalmamış demektir (Yalvaç İlçesi, Çetince Köyü, Veysel Soysal).
47
46 ISPARTA’NIN SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASI
S O K Ü M SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
Söz Kesme
Söz Kesme, gelin ve damat adaylarının evlilik yolundaki verecekleri sözün aileler arasında resmileştirildiği aşamadır. Geçmişte söz kesme merasimlerinde bisküvi, lokum ve çerez gibi hediyeler götürülürken günümüzde ise merasimler için çikolata, çiçek gibi farklı hediyeler tercih edilmektedir.
Yalvaç ilçesi Çetince köyünde kız tarafından olumlu cevap alınmasına kız bitirme veya ge- lin bitirme denir. Ancak, dünür gitme işi bitmemiştir. Bu defa oğlanın anası babası ve aile büyükleri ile yakınları söz kesmeye kız evine giderler. Söz kesme törenine “el öptürme” de- nir. Gelin ve damat ev halkının ellerini öper. Kız evi tarafları damat el öperken cebine, oğlan evi tarafları da gelin el öperken avcuna harçlık verir. Nezaket için verilen para gösterilmez
(Yalvaç İlçesi, Çetince Köyü, Veysel Soysal). Gönen adetlerine göre ise eskiden mendil, söz yerine geçermiş. İstemeye gelinen akşam mendilin verilmesi söz alındı anlamına gelirmiş (Gönen İlçesi, Rahime Günaydın).
47
46 ISPARTA’NIN SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASI
S O K Ü M SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
Kına gecesi genel olarak kız tarafını kendi evinde, oğlan tarafının da kendi araların- da düzenledikleri çeşitli eğlenceler ve kına yakma merasimini içerir. Özellikle kadınlar kendi aralarında tef eşliğinde oyunlar oy- nar ve eğlencenin sonunda da gelin adayına kına yakarlar. Kına yakarken hasret konulu mâniler söylenerek gelin ve annesini ağlat- maya çalışılır. Bazı köylerde gelinin hem el- lerine hem de başına kına yakılır. Erkek ta- rafında ise “maşala eğlencesi” düzenlenir. Meşale anlamında kullanılan maşala için oğlan evinin önünde yere kazıklar çakılır ve üstüne ekmek sacı ters olarak koyulur. Sacın üstüne de çıralı odunlar koyularak yakılır. Kına gecesi eğlenceleri bu ateşin çevresinde yapılır. Özbayat köyünde ma- şala geleneğinde, düğünün ikincisi günü akşamı damat ile sağdıç yatsı namazını kılıp tekbir ve ilahilerle ortada yakılan ateşin etrafında yapılacak eğlence yerine getirilir.
İmam damada ceketini giydirir ve bohçanın en üstüne kendi için bırakılan mendili alır. Sonra damat sağdıçla kız evine büyüklerin elini öpmeye gider; bahşişlerini alır ve ko- şarak maşala yerine dönerler. Önce sağdıç, sonra damat, daha sonra da damadın ba- bası ve yakın akrabaları olmak üzere oyuna kaldırılarak eğlence devam ettirilir. Sonra da herkes birlikte oğlan evine gider ve eğ- lenceye orada devam edilir. Burada damada kına yakma merasimi, sağdıç ve damada eğlenceli eziyetler yapılır, çeşitli cezalar ve- rilir; oğlan evinden çeşitli hediyeler alınır. Kına yakma olayından sonra damada hiç- bir ceza verilemez. Onun için kına yakma işi ile görevlendirilen iki kişi herkesten ayrı ayrı müsaade almak zorundadır. Erkekler “Zeybek” (Harmandalı, Sepetçi Oğlu, Jandarma, Kerimoğlu) ve “Sallama” diye bilinen hareketli müzikler eşliğinde (Çifte Telli, Konyalı, Hüdayda, Mevlana vb.) oyun-
Nişan
Kız evinde gelinlik kızın saçına ve ellerine kına yakma törenine “nişan” denir. Önceleri ni- şan günü akşamı sadece yakın akrabalardan oluşan erkek davetlilere, daha sonra da kadın- lara pilav ve turşu ikram edilirdi. Günümüzde ise nişan gecesi verilen aşın (pilavın) yerine bütün köy erkeklerine ikindi namazından sonra daha kapsamlı ve çeşitli yemek verme âdeti ortaya çıkmıştır (Yalvaç İlçesi, Özbayat Köyü, Ercan Aksu).
Yalvaç ilçesi Çetince köyünde nişan törenine “şerbet içme” denir. Önceden belirlenmiş bir günün akşamı, ev ev davet edilen konuklara yemek verilir. Bu yemeğin masrafları oğlan evi tarafından karşılanır. Yemek sonunda sütten yapılmış şerbet konuklara ikram edilir. Her odaya bir bohça açılır. Her konuk kızın çeyizine katkı olsun diye bir miktar para bırakır. Sonra kız babası ve oğlan babası bir yere getirilip söz alınır, konuklar da buna şahit olur. Oğlan evi kadınları, kız evi kadınlarından bir gün belirlemesini, baş kınası yakmaya gele- ceklerini söyleyerek izin ister. Kızın başına kına yakar, oynar eğlenirler. Kız artık adaklı, yani nişanlıdır, başı kınalı diye anılır. Bu arada başka evlenen olur, düğün yapılırsa gelinin el kınasını bu başı kınalı kızlardan biri yakar. Asıl nişan töreni budur. Çetince’de nişanlıya yavuklu denir (Yalvaç İlçesi, Çetince Köyü, Veysel Soysal).
Kına gecesi
49
48 ISPARTA’NIN SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASI
S O K Ü M SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
lar oynar. Önceleri damat oğlan evinden maşala yerine arkadaşları eşliğinde şarkılar söylenerek getirilir, cami- ye gidilmezdi. Genelde “Çarşambayı Sel Aldı” türküsü söylenir ve naralar atılırdı. Ancak günümüzde bu adet uygulanmamakta, maşalayı herkes kendi evinin önün- de yapmaktadır. Çetince köyünde ise oğlan tarafının düzenlediği kına gecesi eğlencesi olan maşala, kız evi ve akrabalarına mahremdir, yanlışlıkla kız evi ve akrabala- rından gelen olursa bunlara çuldan, çuvaldan bir semer yapılıp vurulurdu. Bu, “sen eşeklik ettin, yasağı deldin” anlamındaydı (Yalvaç İlçesi, Özbayat Köyü, Ercan Aksu; Çetince Köyü, Veysel Soysal).
Düğünün diğer aşamaları köylere göre çeşitlenmektedir.
"Saçı Gezme, Kız Enmesi, Kız Okuma" gibi eğlenceye da- yalı farklı gelenekler yerine getirilmektedir. Bunlardan "Saçı Gezme"; sabah verilen düğün yemeğinden sonra damadın arkadaşları ile davul zurna eşliğinde kapı kapı dolaşarak evlerin önünde oyunlar oynanması ve sağ- dıcın bahşiş toplamasına denir. "Kız Enmesi" düğünün ikinci günü, ikindi vaktinde gelin ile birlikte akraba ve arkadaşlarının kendi tarafından olan bir akrabasının evinde yemek yemesi, tef eşliğinde oyunlar oynanması- na denir. Etkinliğe katılan davetliler ve gelinin akrabala- rı geline hediyeler verirler. Bu etkinliğe “Kız Endi” denir. Benzer bir başka gelenek de "Kız Okuma" olarak adlan- dırılır. Bu gelenekte de arkadaşları ile toplanıp eğlenir
(Yalvaç İlçesi, Özbayat Köyü, Ercan Aksu).
49
48 ISPARTA’NIN SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASI
S O K Ü M SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ