Etki Tepki Fonksiyonu

109

Tablo 14: İşsizlik Değişkenine İlişkin Bulgular

Dönem D(LNTALEPSA) D(TUFESA) D(SUESA) D(LNTURSA) D(ISSIZSA) 1 0.513303 0.392408 4.627153 0.240305 94.22683 2 3.411008 0.297189 13.74657 0.713939 81.83129 3 8.079250 1.720913 12.74794 0.610979 76.84092 4 10.57218 3.065846 11.42644 5.509041 69.42649 5 12.75152 6.876812 10.29724 7.637677 62.43675 6 12.94391 8.794183 9.690704 9.186048 59.38515 7 14.41260 10.03440 9.668000 8.862674 57.02232 8 14.61127 10.49724 9.782656 9.049140 56.05970 9 14.75193 10.40810 10.29769 9.019270 55.52302 10 16.04722 10.86966 10.00249 9.246204 53.83442

İşsizlik değişkenine ilişkin varyans ayrıştırması sonuçlarına göre, ilgili değişkenin ilk dönemde %94.22’si kendisi tarafından açıklanmaktadır. Aynı dönemde sanayi üretim endeksi değişkeni, işsizlik değişkeninin varyansındaki değişmenin %0.51’ini açıklayabilmektedir. Modeldeki diğer değişkenler ise toplam %1.75’ini açıklayabilmektedir. İşsizlik değişkenin varyansının kendi geçmiş değerleri tarafından açıklanma düzeyi dördüncü dönemden itibaren %69 düzeylerine inerken dönem sonunda

%53.83 seviyelerine ulaşmış ve dönem boyunca ortalama %66.66 olmuştur. TALEP değişkeni, dördüncü dönemden (%10.57)itibaren, işsizlik değişkenin varyansındaki değişimlerin açıklama düzeyi artarak son dönemde %16.04’e kadar çıkmıştır. Buna karşın, elektrik talebi değişkeni, ülkeye gelen turist sayısına ilişkin değişkeni ve tüketici fiyat endeksi değişkenleri toplam değişimin ele alınan dönemler ortalamasına göre %8.33 seviyesinde, işsizlik değişkenin varyansındaki değişimi açıklayabilmektedir. Elde edilen bu bulgular, hem Granger hem de Toda Yamamoto nedensellik sonuçlarıyla da benzerlik göstermektedir.

110

gelecek dönem değerlerine olan etkisini yansıtabilmektedir (Barışık & Kesikoğlu, 2003, p. 69). Etki tepki fonksiyonu ile bir değişkenin üzerinde en etkili bulunan değişkenin, politika aracı olarak kullanılabilir olup olmadığının belirlenmesinde kullanılabilmektedir (Özgen & Güloğlu, 2004).

Bir etki tepki fonksiyonu grafiğinde; düz yatay çizgi, sıfır çizgisi olarak adlandırılmaktadır. Bu yatay çizgi, tepkinin söndüğü veya yok olduğu çizgidir. Sıfır noktasındaki çizginin üst kısmı pozitif tepkiyi, alt kısmı ise negatif tepkiyi belirtmektedir.

Etki tepki grafiğinde bulunan kesikli çizgiler ise tepkinin 0.95 güven aralığının alt ve üst sınırlarını göstermekle birlikte, bu çizgilerin arasındaki tüm çizgi, tepki eğrisi olarak tanımlanır. Grafiğin X ekseni dönemleri, Y ekseni ise tepkinin şiddetini yüzdesel göstermektedir.

Bu çalışmada, etki tepki fonksiyonlarının standart hataların hesaplanması için Monte Carlo tekniği kullanılmıştır. Bu tekniğe göre, VAR katsayıların asimptotik dağılımından rassal bir örneklem seçilmektedir. Simülasyonda elde edilmiş bu süreç, katsayılardan yararlanarak etki tepki katsayıları elde edilmektedir. Bu süreç, çalışma için 1000 olarak belirlenmiştir. Ayrıca, etki tepki katsayılarının elde edilmesinde en sık kullanılan yöntemlerden biri de Cholesky ayrıştırmasıdır. Bu yöntem ile katsayıların dikeyleştirilmesi ile elde edilen varyans kovaryans matrisinin diyagonal hale getirilmesidir (Özgen & Güloğlu, 2004).

Şekil-10: Elektrik Talebinin Elektrik Talebine Tepkisi

-.01 .00 .01 .02 .03

2 4 6 8 10

Şekil-10’da elektik talebinin kendisine vermiş olduğu tepki dönemler itibarıyla gösterilmektedir. Elektrik talebine başlangıçta yaklaşık %3’lük bir şok gerçekleşmiş ve bu etki ikinci dönemin başına kadar pozitif olarak sürmüştür. Ancak bu dönemden beşinci

111

dönem sonuna kadar negatif etki şeklinde gerçekleşmiştir. Beşinci dönemden sonra sıfır civarında inişli çıkışlı hareket etmiştir. Birinci dönemde alt kesikli olan alt güven sınırı ile üst güven sınırı aynı yerden başlamadığından, birinci dönemde %95 düzeyinde bu etkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir. Ancak sıfır noktasındaki çizgi ile tepki eğrisi bu dönemden sonraki dönemler boyunca, %95 güven aralığı içerisinde olması nedeniyle istatistiksel olarak anlamsız olduğu bölgedir.

Şekil-11: TALEP ve TÜFE’nin Etki Tepki Şekilleri

Şekil-11.A TALEP’in TÜFE’ye Tepkisi Şekil-11.B TÜFE’nin TALEP’e Tepkisi

-.01 .00 .01 .02 .03

2 4 6 8 10

0.0 0.5 1.0

2 4 6 8 10

Şekil-11.A’da TÜFE değişkenine verilen bir standart hatalık şokun elektrik talebine vermiş olduğu tepki gösterilmektedir. Birinci dönem hem tepkinin kaybolduğu hem de istatistiksel olarak anlamsız olduğu dönemdir.

Şekil-11.B’de ise elektrik talebine verilen 0 ile 0.5 aralığındaki yaklaşık %0.25’lik şok pozitif ancak beşinci aya kadar hafifçe azalan tepkiye sahiptir. Beşinci aydan sekizinci aya kadar negatif ve yatay etki gözlemlenirken dokuzuncu aydan on ikinci aya kadar pozitif etki gözlemlenmektedir. TÜFE’nin elektrik talebine tepkisi sıfır çizgisi içerisinde kalması nedeniyle, %95 güven aralığında istatistiksel olarak anlamsızdır.

112

Şekil-12: TALEP ve SUE Etki Tepki Şekilleri

Şekil- 12.A: TALEP’in SUE’ye Tepkisi Şekil-12.B SUE’nin TALEP’e Tepkisi

-.01 .00 .01 .02 .03

2 4 6 8 10

-4 -2 0 2 4

2 4 6 8 10

Şekil-12.A’da sanayi üretim endeksine verilen bir standart hatalık şokun etkisine ait tepki grafiksel olarak gösterilmektedir. Birinci dönemde etkisiz olan bu etki, beşinci döneme kadar azalan ve artan düzeylerde değişiklik gösterirken, beşinci aydan itibaren etki kaybolmuştur. Tüm dönemler itibari ile tepki eğrisi %95 güven düzeyi (tepki sınırları) arasında kalmış ve bu nedenle anlamsız olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Şekil-12.B’de ise elektrik talebine verilen bir standart hatalık şokun sanayi üretim endeksinin tepkisi incelenmiştir. Birinci dönemde bu etki pozitif ancak ikinci döneme kadar azalan etki sergilemiştir. Daha sonraki dönemlerde artan azalan şeklinde devam eden bu etki, birinci dönemde istatistiksel olarak anlamlı iken, ikinci dönemden itibaren

%95 güven düzeyi dışında kalmıştır. Bu nedenle istatistiksel olarak anlamsız oluğunun bulgusuna ulaşılmıştır.

Şekil-13: TALEP ve TUR Etki Tepki Şekilleri

Şekil-13.A: TALEP’in TUR’a Tepkisi Şekil-13.B: TUR’un TALEP’e Tepkisi

-.01 .00 .01 .02 .03

2 4 6 8 10

-.4 .0 .4

2 4 6 8 10

Şekil-13.A’ da elektrik talebine verilen bir standart hatalık şokun ülkeye gelen turist sayısı değişkenin vermiş olduğu tepki gösterilmektedir. Birinci dönemde etkisi olmayan bu Şekilde, ikinci dönem itibari ile artan ve daha sonraki dönemler itibari ile

113

azalan ve artan şekilde devam etmektedir. Ancak Şekil incelendiğinde, elektrik talebine verilen tepki anlamsızdır.

Şekil-13.B incelendiğinde, gelen turist sayısı değişkenine verilen bir standart hatalık şokun elektrik talebine olan tepkisi gösterilmektedir. Birinci dönem bu etki pozitif ancak azalan bir seyir izlemektedir. İkinci dönemde tepki eğrisi, sıfır çizgisi ile kesiştiği görülmektedir. Bu sebeple ikinci dönemden itibaren tepki güven sınırları içerisinde bulunduğundan dolayı bu dönemden itibaren tepkisiz olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Şekil-14: TALEP ve ISSIZ Etki Tepki Şekilleri

Şekil-14.A: TALEP’in ISSIZ’e Tepkisi Şekil-14.B: ISSIZ’in TALEP’e Tepkisi

-.01 .00 .01 .02 .03

2 4 6 8 10

-.1 .0 .1 .2

2 4 6 8 10

Şekil-14.A’da işsizlik değişkenine, elektrik talebine verilen bir şokun işsizliğe tepkisi gösterilmektedir. Birinci dönemde tepki gözlemlenmezken, ikinci dönemde ise tepki azalan ve negatif yönlü gerçekleşirken ikinci dönem sonrasında bu tepki istatistiksel olarak anlamsızdır. İkinci dönemden üçüncü döneme kadar artan ancak negatif tepkinin varlığı tespit edilmiştir. Ancak üçüncü dönemden itibaren tepki eğrisi, sıfır çizgisi ile kesiştiği ve dolaysıyla güven aralığı içinde olduğunu göstermektedir. Bu durum işsizlik değişkenine verilen şokun elektrik talep değişkenin vermiş olduğu tepkinin ikinci dönemden sonra anlamsız olduğu tespit edilmiştir.

Şekil-14.B incelendiğinde, elektrik talep değişkenine verilen şoka işsizlik değişkeninin tepkisi birinci dönemde azalan ve negatif tepki verdiği gözlemlenmektedir.

Ele alınan süre boyunca negatif etki devam ederken dokuzuncu aydan itibaren tepki pozitif etkiye yönelmiştir. Ayrıca Şekil incelendiğinde ikinci dönemde güven sınırları içerisinde seyretmiştir. Bu durum ikinci dönemden itibaren işsizlik değişkenin tepkisinin anlamsız olduğunu göstermektedir.

114