Đş Etiğinin ne olduğu ya da ne olması gerektiği yönünde bir çok tanımlar yapılmıştır.Bu tanımlardan bazıları şu şekilde tanımlanmıştır. Đş etiği iş dünyasında davranışlarımıza yön veren ahlaki prensipler ve standartları kapsamaktadır37.
Đş etiği bütün ekonomik faaliyetlerde dürüstlük, güven, saygı ve hakça davranmayı ilke edinmek ve çevreyle temas halinde bulunurken aynı çevreyi paylaşan topluma destek olmaktır38.
Đş etiği, doğru ve haklı olmayı esas alan, kanun ve düzenlemelere itaatin daha ötesine giden davranış kuralları bütünüdür. Đş yerinde doğru ve yanlısın ne olduğunu bilmek ve doğru olan şeyi yapmaktır39.
Kişinin hareketleri ve kararları ile neyin iyi, adil ve hakkaniyetli olduğuna ilişkin standardı tanımlayan bir dizi temel ilke veya değer arasındaki tutarlılık olduğu belirtilmektedir.
Günümüzde etik değerlerin iş hayatıyla birlikte ele alınması gerekliliği ortaya çıkmıştır.40 Đş etiğinin odak noktası da işletme politikalarının, kurumların ve davranışların nasıl oluşturulacağı ile ilgilidir.Nitekim iş hayatında son yıllarda karşılaşılan etik olmayan davranışların ve kararların artması bu konuyu gündeme taşımıştır. Bununla birlikte yetersiz yasal düzenlemeler ve iş yaşamında uluslar arası faaliyetlerin artması, etik ile ilgili yeni konuların oluşmasına yol açmıştır.
Đkinci Dünya Savaşından sonra 1950-1970 yılları arasındaki yirmi yıl ekonominin hem ABD’de hem de Avrupa’da patlama yaptığı refah yılları olarak bilinmektedir. Bu yıllarda kitle üretimi yapan dev firmalar ve uluslar arası şirketler artık iş dünyasının vazgeçilmez unsurları haline gelmişlerdir. Bu yıllarda işletme yöneticiliği de firmaların hacimlerinin büyümesiyle birlikte karmaşıklaşmaya başlamıştır.
37
O. C. Ferrel, John Fraedrich, Business Ethics: Ethical Decision Making and Cases, Houghton Mifflin Company, Boston, 1994,s:6
38
Mahmut Arslan Đş ve Meslek Ahlâkı, Siyasal Yayınevi, Ankara, 2005 s:51
39
Carter McNamara, Complete Guide to Ethics Management: An Ethics Talked of Managers, www. Mapnp.org / library / ethics / ethxgde.htm , 1998 (17.04.2009) , s. 1 - 18.
20
Pazarlama, Pazar araştırması, personel yönetimi, halkla ilişkiler gibi yeni işletme fonksiyonları oluşmaya, tüketici hakları, reklamlar ve satış geliştirme teknikleri incelenmeye başlamıştır. Bununla beraber bu dönemin ikinci yarısında işletme bir ahlaki birim ya da bütün olarak ele alınmıştır. 1960’lar ise iş etiği alanında yapılan çalışmaların büyük bir artış gösterdiği bir on yıldır. Đş dünyasında yaşanan önemli değişimler 1960’ lı yıllarda olmuştur41. Bu değişimler sanayileşmenin gelişmesi nedeniyle kirlenme, nükleer atıklar gibi bir çok ekolojik sorunu ortaya çıkarmaktadır.70’li yıllarda işletmeler toplum imajları konusunda bu dönemde daha duyarlı hale gelirken sosyal taleplerde artış mevcuttur.Akademisyenler özellikle yönetim ve pazarlama üzerine araştırmalar yaparak özellikle iş adamlarının hangi durumda nasıl davranabilecekleri konusunda araştırmalar yapmıştır.Ancak bu dönemde Etik kavramı işletmeler tarafından önemsenmiş gibi görünse de karar alma sürecinde yaşanan aksaklık yaşanmıştır.Bu da etik kavramının tam olarak özümsenememiş olmasından kaynaklanmaktadır42.80.li yıllarda ortaya çıkan küreselleşme ve bilgi kaynağı süreci bilginin üretilmesine bağlı olarak ekonominin hızlı bir ivme kazanmasını sağlamıştır.Bu dönemde sıkça yaşanan şirket birleşmeleri ile geleneksel yapıdan üstün ve farklı network ve bilgi sektöründeki işler bireysel özgürlüğe işlerlik kazandırmıştır43. 2000’ li yıllarda iş etiği; iş faaliyetleri etik ile ilgilenen bir çalımsa alanı haline gelmektedir. iş etiği alanı basit anlamda belirli durumlarda ne yapılması ya da ne yapılmaması gereği üzerinde durmaktan çok, isletmelerde etik, sorumluluk ve karar alma gibi kavramlar arasında sistematik ilişkiler kurmaktadır. iş faaliyetlerinde etik karar alma süreci felsefi, ekonomik, sosyolojik, psikolojik ve dini bakış açılarından ele alınmaktadır. Yöneticiler ve bu konuda çalışan araştırmacılar bireylere ve örgütlere etik kararları alma konusunda yardımcı olabilecek sistematik rehberler geliştirmeye çalışmışlardır.
41
Çetin Bektaş,Mehmet Ali Köseoğlu,Đş Etiği ve Đş Etiğinin Yayılma Süreci,Süleyman Demirel Üniversitesi,Đ.Đ.BF Dergisi Cilt:13 Sayı:1 2008 s:149-150
42
Robert W.Wilcke ,An Appropriate Ethical Model for Business and Critic of Milton Friedman’s Thesis,The Independent Review ,Vol:9 No:2 2004 s:194-195
43
Sibel Gök, Đş etiği ile iş ahlakı arasındaki ilişki ve çalışma yaşamında iş etiğini etkileyen faktörler, Uluslararası insan bilimleri dergisi cilt:5 sayı 1 (Ocak -Haziran 2008),s:5-6
21
Özellikle kâr maksimizasyonu güdüsüyle hareket eden kimi firmaların, etik normları ihlal etmeleri küresel ölçekte çok yönlü bir sorunlar demetinin ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Toplum sağlığını olumsuz etkileyen ürünlerin üretilmesi, ürün satısında kalite- fiyat dengesinin geri plana atılması, yanıltıcı reklamlar, müşteri tatmininin önemsenmemesi, genel olarak tüketici haklarının ihlali, vergi kaçakçılığı, rüşvet, kayıt dışı ekonominin güçlenmesine yol açan çeşitli usulsüzlükler, rakip firmaların toplumsal prestijini sarsıcı olumsuz propaganda, emeğin sömürülmesi, en uygun çalışma koşullarının göz ardı edilerek çalışanların ciddi sağlık sorunlarıyla baş başa bırakılmaları, çevre felaketlerinin tetiklenerek ekolojik dengenin bozulması ve sürdürülebilir kalkınma imkanlarını yok edici diğer sorumsuz eylem biçimleri bu sorunlar demetinin ana bileşenlerini oluşturmaktadır 44.
Đş ahlâkı alanında var olan derin boşluğu görünür kılan ve sıkça yaşanan sarsıcı skandallara kaynaklık eden bu sorunlar yumağı, sosyo-ekonomik süreçte is ahlâkı temelinde ivedilikle yeniden yapılanma gereksinimine gönderide bulunmaktadır.45
1.5.1. Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Đş Etiği
Kurum ve kuruluşların toplumun sosyal, çevresel ve ekonomik kaygılarını, kendi istekleriyle faaliyetlerinin ve paydaşlarıyla ilişkilerinin bir parçası haline getirmesi ve tüm paydaşlarına ve topluma karşı etik ve sorumlu davranması, bu yönde kararlar alması ve uygulamasıdır. Kurumsal sosyal sorumluluk yaygın olarak özel organizasyonlar için kullanılan bir kavramdır ve literatürde yaygın olarak “şirket sosyal sorumluluğu” (corporate social responsibility) kavramı ile ifade edilmektedir. Şirket sosyal sorumluluğu, şirketlerin işletme faaliyetlerinde sadece kendi özel çıkarlarını (karlarını) maksimize etmenin ötesinde işletme faaliyetlerinden doğrudan ve/veya dolaylı olarak etkilenen tüm menfaat sahiplerinin (stakeholders) çıkarlarının da dikkate alınması anlamına gelir.46
44
Süleyman Đlhan,Đş Ahlakı:Kuramsal bir Yaklaşım,Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt:7 Sayı:2 Aralık 2005 s:259
45 Süleyman Đlhan(agm) 260 46
Kurumsal Sosyal Sorumluluk Derneği,Türkiye’de Kurumsal Sosyal Sorumluluk Değerlendirme Raporu Đstanbul,2008
22
Kurumsal sosyal sorumluluk kavramı ilk kez 1953 yılında 1953'te basılan Howard Bowen imzalı "Social Responsibilites of the Businessman" isimli kitapta yer almaktadır Bowen'e göre iş adamının sosyal sorumlulukları bazı yükümlülüklerinin toplamından oluşuyordu. Bu yükümlülükler arasında ise halk için arzu edilebilir politikaları takip etmek, kararları almak, eylemleri takip etmek sayılıyordu.47
1960'lı yıllarda ise kavramsal açıdan büyük gelişmeler yaşanmıştır.1964'te "Đnsan Hakları Sözleşmesi", 1969'da "Ulusal Çevre Politikası Sözleşmesi" ve 1972'de "Tüketici Ürünleri Güvenirlik Sözleşmesi" bu gelişmelerin en önemlileri arasındadır. Daha sonraki gelişmeler kurumlar açısından önemli noktada bulunan kar ve hisse kavramları yerine paydaşlar, müşteriler, komşular ve toplum kavramlarının daha çok kullanılmasına neden olmuştur.
Kurumsal sosyal sorumluluk, herhangi bir organizasyonun hem iç, hem de dış çevresindeki tüm paydaşlara (stakeholders) karşı “etik” ve “sorumlu” davranması, bu yönde kararlar alması ve uygulaması şeklinde tanımlanabilir. Kurumsal sosyal sorumluluk denildiğinde bundan genellikle bir işletmenin sürdürülebilir büyüme temel hedefine yönelik olarak doğayı ve çevreyi koruyacak önlemler alarak üretimde bulunması anlaşılmaktadır. Bir işletmenin çevreye ve topluma karşı sorumlulukları yanı sıra doğrudan ve /veya dolaylı ilişki içerisinde bulunduğu ve işletme kararlarından ve faaliyetlerinden ciddi olarak etkilenebilecek tüm paydaşlara karşı sorumluluğu bulunmaktadır.48
Kurumsal sosyal sorumluluk düşüncesini irdelemeden evvel sürdürülebilir kalkınma kavramından bahsetmek gerekmektedir.