Eserleri

Gregory, mektuplarının ve şiirlerinin çoğunu 381’de İstanbul’dan ayrılışından ölümüne (390) kadar geçen sürede kaleme almış gözükmektedir. Bu döneme ve daha önceki yıllara ait yazılarından ve söylevlerinden çoğu bize kadar ulaşmıştır. Bunlar, ona ait olduğu kesinlik kazanmış 44 söylev, 241’i muhtemelen orijinal olan 244 mektup ve 16000 mısrayı geçen şiirlerden oluşmaktadır (White, 204: xxiii-xxiv).

Söylevler: 1. Beş Teolojik Söylev: Kendisine “Teolog” ünvanını kazandıran bu söylevler, İstanbul’da kilisenin Teslis inancını Eunomiusçular ve Makedoniusçulara karşı savunmak amacıyla irad edilmiştir. 1. ve 2. Söylev, varoluş, doğa, varlık ve Tanrı’nın nitelikleri konularını ele almaktadır. 3. ve 4. Söylev’de ise Oğul’un Tanrılığı, Kutsal Kitap açıklamaları ve heretiklerce ileri sürülen tartışmalar ekseninde incelenmektedir. 5. Söylev de aynı şekilde Kutsal Ruh’un ilahiliğini ve kişiliğini teyit etmektedir.

2. Julian’a Karşı İki Tahkir: Bu konuşmalar Julian’ın ölümünün ardından Nazianzus’ta irat edilmiştir. İmparatorun karakteri hakkında çok karanlık bir resim sunan tahkirlerde, onun Kudüs’teki tapınağı yeniden inşa etme niyeti ve bu konudaki başarısızlığı ile Perslere karşı giriştiği seferde uğradığı yıkım üzerinde durulmaktadır. Hatip bu gerçeklerden yola çıkarak Tanrı’nın adaletinin gücünü savunmakta ve Tanrı’ya güveni empoze eden Hıristiyan ilahi inayet doktrinini ortaya koymaktadır (Browne ve Swallow, 1989: 200).

3. Matta 19: 1-22’yi ele aldığı 37. Söylev (Gregory’nin sadece bu söylevi, Kutsal Kitap metinlerinden birini açıklamaya dairdir) (White, 2004: xxiv).

4. Ahlaki Söylevler: a) Görevden Kaçış İçin Savunma: Bu konuşmanın büyük ihtimalle yapılmadığı ya da sonradan önemli miktarda genişletmelere maruz kaldığı düşünülmektedir. Gregory burada, kaçışı ve zorla gerçekleştirilen atamasının ardından dönüşü üzerinde durmakta, asketik hayata olan sevgisinden bahsetmekte fakat konuşmanın büyük bir kısmında papazlık görevinin zorluğu, ağır sorumlulukları, ciddi tehlikeleri ve bunlara değip değmeyeceği gibi meseleler üzerinde tartışmaktadır. Dönüşünün dinleyicilerine olan saygısı ile yaşlı anne ve babasına duyduğu hisler tarafından teşvik edildiğini açıklayan Gregory, babasının hayır duasını kaybetmekten korktuğunu ve Yunus peygamberin Tanrı’nın isteği karşısında durunca nelerle karşılaştığını hatırlayınca kararından vazgeçtiğini söylemektedir. Daha çok papazlık üzerine bir risale olarak kabul edilen bu konuşma John Chrysostom’un ve Büyük Gregory’nin konuyla ilgili kitaplarında örnek alınmıştır.

b) İstanbul’daki Veda Konuşması: Gregory’nin bu söylevi başkentte yaptığı işlerden bahsetmektedir.

c) Fakirlere Sevgi Üzerine

d) Evliliğin Parçalanmazlığı Üzerine: Bu söylev, Gregory’nin bize kadar sıhhatli bir metinle ulaşan tek vaazıdır.

e) Barış Üzerine Üç Söylev

f) Teolojik Tartışmalarda İtidal Üzerine

g) Bayram Söylevleri: Noel, Epifani (ertesi gün Kutsal Vaftiz hakkında uzun bir söylevle devam eden Ürdün Nehri’nde Mesih’in vaftizi üzerine yapılan bir konuşma), Paskalya (biri ilk diğeri de muhtemelen son vaazı olan iki konuşma), Low Sunday⁶³ ve Pentekost Üzerine.

h) Azizlere Methiyeler: Makkabi Kardeşler ve Anneleri, Kartacalı Aziz Cyprian (Kutsal Bakire Meryem kültünden ve azizlerin duasının geçerliliğinden izler taşır) ve Aziz Athanasius Üzerine.

ı) Ünlü Kişiler İçin Cenaze Söylevleri: Annesi ve Babası Hakkındaki Söylev, Caesarius Hakkındaki Söylev (annesi ve babası huzurunda, kardeşinin ahlakını özellikle de Julian’ın onu saptırma çabalarına karşı duruşunu ve başkentteki görevini bırakmasını tasvir ederek onları teselli ettiği konuşma), Gorgonia Hakkındaki Söylev (kız kardeşini Hıristiyan kadının örneği olarak övdüğü ve onun altarda insanları tedavi edişine değindiği konuşma) ve Basil Hakkında Söylev.

i) Bazı Durumlar İçin Yapılmış Konuşmalar: Dolu Felaketi Üzerine, Doaralı (Sırbistan) Eulalius’un Takdisi Üzerine ve Sasima’ya Takdisi Üzerine.

Mektuplar: Açık, özlü ve hoş bir üsluba sahip olmakla karakterize edilen mektuplardan 244 tanesi bize kadar ulaşmıştır. Cledonius’a yazılan iki mektup ve İstanbul’da halefi olan Nectarius’a yazdığı mektup gibi bazıları, günün teolojik meseleleriyle ilgilenmektedir. Ancak mektuplarının çoğu arkadaşlara yazılmış bazen taziye veya tebrik, bazen tavsiye bazen de sadece genel konularla ilgili yazılardır. Sıhhati şüpheli olan vasiyeti de bu kısma eklenebilir.

63 Gregory’den (1989: 264) öğrendiğimize göre bu tamlama, IV. yüzyılda, Mesih’in yeniden dirilişinden sonra gelen ilk Pazar günü için kullanılmıştır.

Şiirler: Çeşitli ölçülerde 507 adet şiiri mevcuttur. Teslis, Yaratılışta Tanrı’nın İşleri, İnayet, Melekler-İnsanlar, Düşüş, On Emir, İlyas ve Elissaeus (M.Ö. 9. yüzyılda yaşamış olan Eski Ahit peygamberi Elisha) Peygamberler, Enkarnasyon, Tanrımızın Mucizeleri ve Sözleri ile Kutsal Kitap’ın Kanonik Kitapları üzerine yazılmış 38 tane şiiri dogmatik bir karakter sergiler. Şiirlerinden 40 tanesi ahlaki⁶⁴, 206 tanesi tarihi ve biyografik, 129 tanesi mezar kitabesi veya cenaze vecizesi, bazıları şiirsel mektup, 94 tanesi de vecizedir (Browne ve Swallow, 1989: 200-201). Migne’nin Patrologia Graeca 37 II.1 başlıklı bölümü kısa şiirlerinin yanında kendisiyle ilgili 99 şiir içerir (White, 2004: xxvi).

Şiirlerinin en meşhuru De Vita Sua’dır. Gregory’nin en uzun şiiri olan bu eser biyografik, tarihi ve teolojik konularda en önemli kaynaklardan biridir. Bu uzun şiirin önemli bir kısmı İstanbul’daki günlere ayrılmıştır. De rebus suis (II.1.1), De se ipso et de episcopis (II.1.12), De animae suae calamitatibus (II.1.45), Querela de suis calamitatibus (II.1.19) gibi bazı şiirler de biyografi ile ilgili önemli bilgiler vermektedir. 382 Paskalya perhizinde konuşmama orucu sırasında yazdığı In silentium jejunii (II.1.34) adlı şiir Gregory’nin mersiye tarzındaki yeteneğini göstermektedir. II.1.92 numaralı mezar kitabesi kendisi için yazdığı, hayatını özetleyen kısa bir şiirdir. In suas versus’ta (II.1.39) ise Gregory poetikasını sunmuştur (White, 2004: xxvi-xxvii).

Christus Patiens denilen ve Hıristiyan dramasının ilk denemesi olarak bilinen uzun bir trajedi de Gregory’ye atfedilmektedir. Mesih, Kutsal Bakire, Aziz Joseph, Azize Mary Magdalene, Nicodemus, Pontius Pilate, Theologus, Nuntius ve diğer rollerden oluşan bu trajedi, Benediktin editörleri tarafından şüpheyle karşılanmaktadır. Benediktin Edisyonu’nun ikinci kısmını yapan editörler bu eserin, VI. yüzyılda Antakya Piskoposu olan başka bir Gregory’ye isnat edilmesi gerektiğini söylemekte ve eseri

64 Bekarlık Üzerine (I.2.1) ve Erdem Üzerine (I.2.10) gibi ahlaki şiirleri Kapadokya hümanizminin mükemmel ifadeleri kabul edilmektedir (White, 2004: xxv).

ekler kısmında göstermektedir. Gregory’nin gazellerinden veya ilahilerinden hiçbiri kilisenin liturjik şiirleri arasında yer almamıştır⁶⁵ (Browne ve Swallow, 1989: 201). Gregory’nin eserlerinin tümünü kapsayan bir edisyon kritik henüz yapılmamıştır. 1532’de Latince yapılan Paris Edisyonuna Erasmus bir giriş yazmıştır. En geniş koleksiyon, 1778’de yayınlanan daha sonra 1840’da Caillau tarafından tamamlanan ve Jacques-Paul Migne’nin Patrologia Graecea adlı çalışmasının XXXV. ve XXXVIII. ciltleri arasında yeniden yayınlanan Benediktin edisyonudur⁶⁶. Ancak bu edisyon, metinlerin kalitesi, şiirlerin belirlenmesi ve sınıflandırılması gibi durumlarda eksiklikler ve yanlışlar barındırdığı için dikkatli bir şekilde kullanılmalıdır. Gregory’nin söylevlerinin geniş girişler ihtiva eden Fransızca edisyon kritiği, Sources chrétiennes’de yayınlanmaya devam etmektedir (Daley, 2006: 60, 259).

Mektuplarının edisyon kritiği ise Paul Gallay tarafından 1964-1967, 1969 ve 1974 tarihli üç ayrı çalışma halinde yayınlanmıştır. Şiirlerinin edisyon kritiğine dair ilk çalışmalar devam etmekle birlikte uzun ya da meşhur şiirlerinin tercümeleri bazı eserlerde yayınlanmıştır (Daley, 2006: 260).

İngilizce Tercümeler: Söylevlerinin çoğunun Viktorya dönemi tercümeleri genellikle çok eski ve bazen de yanlıştır. İlk kez 1894’te yayınlanan Nicene and Post Nicene Fathers’ın II. Serisinin VII. cildi Gregory’nin 24 söylevi ile 95 mektubunun Charles Gordon Browne ve James Edward Swallow’a ait İngilizce tercümesini içermektedir. C. W. King 1888’de Julian’a Karşı İki Tahkir’in (4. ve 5. Söylev) tercümesini yayınlamıştır. Gregory’nin kardeşleri, babası ve Basil için yaptığı cenaze söylevlerinin Leo McCauley’e ait tercümeleri de Fathers of The Church 22 (New York, 1953) içinde “Funeral Orations by Saint Gregory Nazianzen and Saint Ambrose” ismi altında yer

65 Gregory’nin Paris edisyonunun yanında on altı vaazdan oluşan daha küçük bir seçki XI. yüzyılda popüler olmuştur. Kilise yılı boyunca okunan eserler arasına konan bu liturjik edisyon her bir bayram gününe uygun imgelerle resimlenmiştir (Baldwin ve diğer., 1991: 881).

66 Gregory’nin el yazmaları muhtemelen diğer babalarınkinden daha çoktur. Büyük Benediktin Edisyonu el yazmalarının, çeşitli versiyonlarının ve önceki edisyonların uzun listelerini içermektedir. Bunlardan en meşhuru Abbot Jacobus Billius’unkidir (1589). Bu edisyonda Nicetas’ın Scholiası gibi çalışmalar da yer almaktadır. 1571’de (Basle) Leuvenklavius Elias Cretensis’in Scholiası ve diğerlerini içeren bir edisyon yayınlamıştır. 1778’de Paris yakınlarındaki S. Maur Manastırı Benediktin Babaları’nın 1708’den beri hazırlanmakta olan edisyonunun ilk cildi yayınlanmıştır. Fransız devrimi nedeniyle çalışmanın ikinci cildi 1842’ye kadar yayınlanamamıştır (Browne ve Swallow, 1989: 201-202).

almaktadır. Beş teolojik söylev (27-31. Söylev), Frederick W. Norris’in geniş bir girişi ve yorumuyla birlikte Lionel Wickham ve Frederick Williams’ın tercümeleri ile Faith Gives Fullness to Reasoning: The Five Theological Orations of Gregory Nazianzen (Leiden: Brill, 1991) ismi altında yeniden tercüme edilmiştir. Bu tercüme Gregory’nin Cledonius’a gönderdiği Mesih’in şahsı ile ilgili iki mektup (101-102. Mektup) ile birlikte Lionel Wickham tarafından kısa giriş ve notlarla On God and Christ (New York, 2002) adıyla yeniden yayınlanmıştır. Browne ve Swallow’da bulunmayan söylevlerin hepsi, Julian’a Tahkirler hariç Fathers of The Church 107 (Washington, 2003) içinde Martha Vinson tarafından tercüme edilmiştir. Önemli şiirlerinin tercümeleri Denis Molaise Meehan (1987), Carolinne White (1996), Peter Gilbert (2001) ve John McGuckin’e (1986) ait çalışmalarda yer almaktadır. Ancak yine de kısa şiirlerinin çoğu ve mektuplarının beşte üçü onun anlaşılması zor Grekçesine nüfuz edemeyenler için ulaşılamaz haldedir (Daley, 2006: 260-261, 60).

Gregory’nin eserleri hem edebi değeri hem de teolojik derinlikleri nedeniyle V. yüzyılın sonlarından itibaren bilim adamları ve teologlar tarafından yorumlanmaya başlamıştır. Bu yorumlar Joannes Sajdak’ın “Historia Critica Scholiastarum et Commentatorum Gregorii Nazianzeni” (Cracow, 1904), Friedhelm Lefherz’in “Studien zu Gregor von Nazianz. Mytologie, Überlieferung Scholiasten” (Bonn, 1958) ve Jennifer Nimmo Smith’in “The Early Scholia on the Sermons of Gregory of Nazianzus” (Turnhout, 2000) isimli çalışmalarında ele alınmaktadır. Yorumları çeşitli çalışmalar kapsamında yayınlanan yorumcuların bazıları şunlardır: Pseudo-Nonnas (VI. yüzyıl), Kudüslü Cosmas (VIII. yüzyıl), Basil “Minimus” (X. yüzyıl), Heraclealı Nicetas (1030-1100), Michael Psellos (XI. yüzyıl), Girit Metropoliti Elias (XII. yüzyıl) ve “Nazianzuslu Gregory’nin Hayatı” adlı biyografinin yazarı Caesarea Presbiteri Gregory (VI. yüzyılın sonu, VII. yüzyılın başı) (Daley, 2006: 261-262).

Paris Gregory Yazması’na Presbiter Gregory’nin biyografisinin dahil edilmesi Aziz’in hayatına dair sahnelerin resmedilmesine zemin hazırlamıştır. Son döneme ait birkaç yazmada Gregory, koltuğunda oturan bir İncil vaizi olarak resmedilmektedir. Bunlardan biri liturjik vaazlarının bir yazmasının ön yüzünde bulunan yazı yazan Gregory portresidir. Bu yazma XII. yüzyılda Sina’daki Azize Catherine Manastırı’na aittir. Yazma, İstanbul’daki Pantokrator Manastırı (bugünkü Molla Zeyrek Camii)

heguomenosu (başkanı) Joseph Hagioglykerites tarafından yazdırılmıştır (Baldwin ve diğer., 1991: 881).

Ruether (1969: 178-180), Paul Gallay’ın La Vie de S. Grégoire de Nazianze (Paris, 1943) adlı kitabından adapte ettiği şekliyle Gregory’nin eserlerinin kronolojisini şu şekilde vermektedir:

Söylevler

1. Paskalya Üzerine ve Kaçışı Üzerine: 362 Paskalya 2. Kaçışı İçin Özür: 362 Paskalya’dan kısa süre sonra

3. Onu Davet Edip De Kendisine İtibar Etmeyenlere: 362 Paskalya’dan kısa süre sonra 15. Makkabilere Övgü: 362 Paskalya’dan kısa süre sonra

4-5. Julian’a Tahkirler: 363’ün sonu ya da 364 6. Barış Üzere I: 364

14. Fakirlere Sevgi Üzerine: 365

7. Caesarius İçin Cenaze Söylevi: 368’in sonu ya da 369’un başı 8. Gorgonia İçin Cenaze Söylevi: 7. Söylev’den biraz sonra

10. Kaçışından Sonra Kendisi Üzerine: 372 Paskalya’dan ve atanışından önce 9. Babası İçin Apoloji: 372 Paskalya’dan önce ve atanışından sonra

11. Nyssalı Gregory’ye: 372/9. Söylev’den hemen sonra

12. Onu Nazianzus Kilisesi İçin İkna Eden Babasına: 372/11. Söylev’den hemen sonra 16. Dolu Felaketinde Babasının Suskunluğu Üzerine: 372 sonbahar

13. Eulalius’un Takdisi Üzerine: 372

17. Nazianzus Halkına: 373 ya da 374’ün başı 18. Babasının Ölümü Üzerine: 374 bahar

19. Julian’a: 374 advent İstanbul’da Yapılan Söylevler 22. Barış Üzerine II: 379 yaz

32. Tartışmalarda İtidal Üzerine: 379 yaz

33. Aryüsçüler’e Karşı ve Kendisi Hakkında: 379 yaz 21. Athanasius Üzerine: 2 Mayıs 379

25. Kahraman Üzerine: 379

41. Pentekost Üzerine: 9 Haziran 379

34. Mısırlıların Gelişi Üzerine: 2 veya 4 Ekim 379 38. Teofani Üzerine: 25 Ekim 379

39. Kutsal Işıklar Üzerine: 6 Ocak 380 40. Kutsal Vaftiz Üzerine: 7 Ocak 380

26. Kendisi Hakkında: 25 Şubat-14 Temmuz 380 24. Cyprian’a Övgü: 25 Şubat-14 Temmuz 380 23. Barış Üzerine III: 25 Şubat-14 Temmuz 380 27-31. Beş Teolojik Söylev: 380 yaz ya da sonbahar

20. Piskoposların Atanmasına Dair: 380 yaz sonu ya da sonbahar, 27-31. Söylev’den sonra

36. Şehitler Üzerine ve Aryüsçülere Karşı: 27 Aralık 380’den biraz sonra 37. Matta 19: 1 Üzerine: 380’in sonu ya da 381’in başı, fakat 10 Ocak’tan önce 42. Son Elveda: Haziran veya Temmuz 381 fakat 9 Temmuz’dan önce

Kapadokya’ya Dönüşten Sonra Yapılanlar 43. Basil’e Övgü: 381 Ağustos ya da Eylül

45. Paskalya II: 9 Nisan 383

44. Yeni Efendi: 383 Paskalyadan önceki ilk Pazar, muhtemelen 16 Nisan

Mektuplar

359 ve 390 yılları arasında yazılmıştır.

Bazı Şiirler

Poemata de Seipso II, i. 11 (Carmen de vita sua): 382’nin başları Poemata de Seipso II, i. 12-72: 382-390

BÖLÜM 3: IV. YÜZYIL HIRİSTİYAN KONSİLLERİ EKSENİNDE