• Sonuç bulunamadı

I. BÖLÜM

4.1. ESERDE GEÇEN ALINTI KELİMELERİN YAPISI

4.1.1. Arapça Kelime + Türkçe Ek

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında Arapça kelime üzerine Türkçe ek almış 19 adet kelime vardır. İsimden isim yapma eki (+lIk, +lI, +sIz, +CI, +CA,) İsimden fiil yapma eki (+lA) ve bu ekin üzerine fiilden fiil yapma ekleri (-n-, -ş-) getirilerek (-lAn, -lAş) isimden fiil yapma eklerinin kullanımı vardır.

İsimden isim yapma eki alan Arapça kelimeler ;

+lIk

Eski Anadolu Türkçesinde genellikle düz ünlü olarak kullanılan ek eserde düzenli olarak düz ünlülü kullanılmıştır. Ali’nin eserindeki uyumsuzluklar Şeyyad Hamza’nın eserinde yoktur.

ġammāzlıķ (Ar. + T) : Laf taşıma. 398. ħalāślıķ (Ar. + T) : Kurtulma. 699.

sulŧānlıķ (Ar. + T) : Sultanlık. 610.

+lI

Eski Anadolu Türkçessinde yuvarlak ünlü olarak kullanılan ek eserde yuvarlak ünlülü örnekleriyle yer alır.

devletlü (Ar. + T) : Talihli. 1469. dįnlü (Ar. + T) : İnançlı. 948.

mıśırlu (Ar. + T) : Mısır halkı. 858.

śıfatlu (Ar. + T) : Özellikli. 675.

+sIz

Eski Anadolu Türkçesinde daima yuvarlak olarak kullanılan bu ekin eserde hem düz hem yuvarlak ünlü örneği vardır.

ķıymetsüz (Ar. + T) : Değersiz. 215.

şübhesiz (Ar. + T) : Şüphesiz. 845. +CI

şefāǾatçi (Ar. + T) : Şefaat eden kimse. 818.

+CA

Ǿimrānįce (Ar. + T) : İbranice. 1053.

İsimden fiil yapma eki alan Arapça kelimeler ; +lA

Ǿaceble- (Ar. + T) : Şaşırmak. 378.

ķavla- (Ar. + T) : Arkadan konuşmak. 576.

taśdįkle- (Ar. + T) : Onaylamak. 1252.

-lAş

Ǿacebleş- (Ar. + T) : Şaşırmak. 32.

ittifāķlaş- (Ar. + T) : Anlaşmak. 620.

ķavlaş- (Ar. + T) : 1. Arkadan konuşmak. 569.

-lAn

4.1.2. Farsça Kelime + Türkçe Ek

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında Farsça kelime üzerine Türkçe ek almış 17 adet kelime bulunmaktadır. İsimden isim yapma eki (+lIk, +lI, +rAk) İsimden fiil yapma eki (+lA) ve bu ekin üzerine fiilden fiil yapma ekleri (-n-) getirilerek (-lAn) isimden fiil yapma eklerinin kullanımı vardır.

İsimden isim yapma eki alan Farsça kelimeler ;

+lIk

Ekin düz ünlülü örnekleri vardır.

cömerdlik (F. + T) : 1419.

ħoşlıķ (F. + T) : Hoş olma durumu. 636.

körlik (F. + T) : Körlük. 995.

pādişāhlıķ (F. + T) : Padişahlık. 126.

peyġāmberlik (F. + T) : Peygamberlik. 1476.

zārįlıķ (F. + T) : Ağlamak. 1114.

+lI

Ekin yuvarlak ünlülü örnekleri vardır.

baħtlu (F. + T) : Talihli. 77.

dertlü (F. + T) : Sıkıntılı. 624. günāhlu (F. + T) : Günahkār. 768.

ħūlu (F. + T) : Huylu, yaratılışlı. 1372.

şehrlü (F. + T) : Şehirli. 369. +rAk

İsimden fiil yapma eki alan Farsça kelimeler ; +lA

ārzūla- (F. + T) : İstemek. 111.

fermānla- (F. + T) : İzin almak. 616.

tįmārla- (F. + T) : Yetiştirmek. 1154.

-lAn

çüftlen- (F. cüft + T) : Evlenmek. 904. zārlan- (F. + T) : Ağlamak. 807.

4.1.3. Farsça Ön Ek + Farsça Kelime

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında Farsça ön ek (bį-, nā-, ber-) üzerine Farsça kelime alan 6 adet kelime yer alır.

bį- bį-çāre (F. + F.) : Çaresiz. 460. bį-gümān (F. + F.) : Şüphesiz. 1495. bį-nevā (F. + F.) : Zavallı. 870. nā- nā-çare (F. + F.) : Çaresiz. 1025.

nā-hod (F. + F.) : Kendisi de bilmez. 1027.

ber-

ber-dār (F. + F.) : Asmak. 640.

Eserde Farsça ön ek (bį-) üzerine Arapça kelime alan 2 adet kelime vardır.

bį-

bį-nažįr (F. + Ar.) : Benzersiz. 843.

bį-riyā (F. + Ar.) : Yalansız. 263.

4.1.5. Arapça Ön Ek + Arapça Kelime

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında Arapça ön ek alan kelime bulunmamaktadır.

4.1.6. Arapça Ön Ek + Farsça Kelime

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında Arapça ön ek alan kelime yoktur.

4.1.7. Arapça Kelime + Arapça Son Ek

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında sadece bir örnekte Arapça kelime üzerine Arapça son ek alan kelime vardır. Haliloğlu Ali’nin eserinde Arapça ön ek kullanımı yoktur. Ali ve Süle Fakih’te ise az sayıda örnekler vardır.

-āt

muǾcizāt (Ar.) : Mucizeler. 414.

4.1.8. Farsça Kelime + Arapça Son Ek

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında Farsça kelime üzerine Arapça son ek alan kelime yoktur.

4.1.9. Arapça Kelime + Farsça Son Ek

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında Arapça kelime üzerine Farsça son ek Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında (-į) alan 4 adet kelime vardır.

Ǿarabį (Ar. ) : Araba ait. 681.

ḥabeşį (Ar.) : Habeşli. 240.

Ǿimranį (Ar.) : İmran soyundan olan. 227. Ǿmısrį (Ar.) : Mısır’a ait. 670.

4.1.10. Farsça Kelime + Farsça Son Ek

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında Farsça kelime üzerine Farsça son ek (-į, -ter) alan ve Farsça -ān çokluk eki alan az sayıda kelime vardır.

şadį (F.) : Sevinçli. -ter

beter (F. bed + F. ter) : Çok kötü. 1152.

kemter (F. kem + F. ter) : Zavallı. 483. -ān

yārān (F.) : Dostlar. 12.

4.1.11. Birden Fazla Ek Alan Kelimeler

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında birden fazla ek almış kelime yoktur. Haliloğlu Ali ve Süle Fakih’in eserinde az sayıda örnekler varken Ali’nin eserinde birden fazla ek alan kelime örneği diğerlerine göre fazladır.

4.1.12. Alıntı Birleşik Kelimeler

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında alıntı birleşik kelimelerin sayısı çok fazla değildir Bağlama edatı ve iki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan birleşik kelimelerin yanı sıra az sayıda Farsça fillerin geniş zaman biçimleri ile yani “partisipler (Timurtaş, 2017, 305)” ile yapılan birleşik kelimeler vardır. Bu birleşik kelimelerin bir kısmı meslek ismidir. Ayrıca az sayıd iki örnekte Farsça ön eklerle yapılan birleşik kelimelerde yer alır.

Diğer eserlerden farklı olarak ‘padişah’ kelimesi temel anlamının yanında ‘Allah’ ismini karşılamak için de kullanılmıştır : pādişāh (F.) : Allah. 1526.

Eserde alıntı birleşik kelimeler şöyledir :

İki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan birleşik kelimeler ;

büt-ħāne (F.) : Puthane. 284.

ħalvet-ħāne (Ar. + F.) : Dinlenme yeri. 1108. ħon-salār (F.) : Sofracıbaşı. 620.

mā-cerā (Ar.) : Yaşanan olaylar. 902.

mā-verd (F.) : Gül suyu. 53.

pādişāh (F.) : 1. Padişah. 357.

pādşāh (F.) : bkz. pādişāh. 1266.

-bā- ve -tā- ön ekleri kullanılarak yapılan birleşik kelimeler ;

ser-tā-ser (F.) : Baştan başa. 1496.

dem be dem (F.) : Sık sık. 1006.

Farsça fillerin geniş zaman biçimleri ile yani “partisipler (Timurtaş, 2017, 305)” ile yapılan birleşik kelimeler ;

-dār

ħaznedār (Ar. + F) : Hazine memuru. 405.

şarabdār (Ar. + F.) : Şarap sunan. 712. dildār (F. + F.) : Sevgili. 698.

-ber

peyġāmber (F.) : Peygamber. 18.

4.1.13. Farsça ve Arapça Tamlamalar

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında Farsça ve Arapça toplamda 6 adet tamlama yer alır. Arapça tamlamalar daha fazladır. Arapça ve Farsça bu tamlamaların bazıları dini terimleri karşılar.

4.1.13.1. Farsça Tamlamalar

Eserde 2 adet Farsça tamlama bulunmaktadır. Bu tamlamalardan biri dini terim niteliğinde melekleri ifade etmektedir.

Dini terim niteliğinde olan Farsça tamlama ;

mālik-i đārįǾ (Ar.) : Cehennemin hakimi ve kapıcısı olan melek. 783.

Diğer Farsça tamlamalar ;

bedr-i tamām (Ar.) : Dolunay. 199.

4.1.13.2. Arapça Tamlamalar

Şeyyād Hamza’nın Yūsuf ve Zelihā’sında 4 adet Arapça tamlama yer alır. Bunlardan 3’ü dini terim niteliğindedir.

bismillāh (Ar.) : Allah’ın adı ile. 2.

rūḥül-emįn (Ar. özel isim) : Cebrail. 1473. resūl-ullah (Ar.) : Hz. Muhammed. 790.

Diğer Arapça tamlamalar ;

Ǿaleyhi’s-selām (Ar.) : Ona selam olsun. 117.

Benzer Belgeler