Erken dönem uyum bozucu Ģema modeli ülkemizde ve yurtdıĢında birçok çalıĢmaya konu olmuĢtur. Erken dönem uyumsuz Ģemalar ile psikopatoloji arasındaki iliĢki hem klinik, hem klinik olmayan gruplarla yapılan çalıĢmalarca desteklenmiĢtir.
Meyer ve arkadaĢları (2001) tarafından kiĢilik bozuklukları ile erken dönem uyum bozucu Ģemalar arasındaki iliĢkide, borderline (sınır) kiĢilik bozukluğu ile neredeyse tüm Ģemaların bağlantılı olduğu sonucuna varılmıĢtır.133
Young (2003), klinik olmayan örneklem üzerinde yapılan erken dönem uyumsuz Ģema çalıĢmalarının da psikopatolojilerle iliĢkili olduğunu söylemiĢtir. Erken dönem Ģemalar, çocukluk çağında bireyin kendini ve dünyayı tanıması için iĢlevseldir. Bazı Ģemalar yetiĢkinlik döneminde de uyumlu haldedir ve iĢlevselliğine devam eder. Bunun yanında, uyumsuz geliĢen Ģemalar, kiĢinin benlik ve dünya algısı ile psikolojik durumu için tehdit oluĢturmaktadır.134
Calvete ve arkadaĢları (2005) tarafından üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir çalıĢmada, depresif bozukluklarla kusurluluk, kendini feda ve baĢarısızlık Ģemaları iliĢkili bulunmuĢtur.135 Harris ve Curtin (2002) tarafından üniversite
öğrencileri ile erken dönem uyumsuz Ģemalar ve depresif bozukluklar üzerine yapılan çalıĢmada, depresif bozukluklar ile yetersiz öz denetim, bağımlılık/yetersizlik, kusurluluk ve dayanıksızlık Ģemalarının iliĢki içinde olduğu sonucuna varılmıĢtır.136
Turner ve arkadaĢları (2005), erken dönem uyum bozucu Ģemaların yeme bozuklukları ve ebeveyne bağlanma üzerindeki aracı etkisini incelemiĢlerdir.
132 Seda Sapmaz, Erken Dönem Uyumsuz ġemalar, Algılanan Ebeveyn Biçimleri ve Duygu
Düzenlemenin Yeme Tutumu Üzerindeki Etkisi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ege Üniversitesi, Ġzmir, 2014 (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi).
133 Meyer vd., “Attachment styles and personality diorders as predictors of symptom course”, Journal
of Personality Disorders, 2001, 15(5), 371-389.
134
Young, a.g.e., 2003, s. 13.
135 Calvete vd., “Gender differences in cognitive vulnerability to depression and behavior problems in
adolescents”, Journal of Abnormal Child Psychology, 2005, 33(2), 179-192.
136 Ashley Harris and Lisa Curtin, “Parental perceptions, early maladaptive schemas, and depressive
42
Sonuçlara göre, erken dönem uyumsuz Ģemaların ebeveyne bağlanma ve yeme bozukluklarında aracı rolü olduğu saptanmıĢtır.137
Ülkemizde ilk olarak Soygüt ve arkadaĢları (2009), YġÖ-KF’unun uyarlama çalıĢmasını yapmıĢ; faktör analizi, geçerlik ve güvenirlik çalıĢmalarının ardından 14 Ģema ve 5 Ģema alanı Türk standartlarına uygun kabul edilmiĢtir.138
Carr ve Francis (2010), erken dönem uyumsuz Ģemaların kiĢilik bozukluklarıyla iliĢkisini inceleyen bir çalıĢma yapmıĢtır. Sonuçlara bakıldığında, klinik olmayan örneklemde dahi kiĢilik bozukluklarının dinamikleri ile erken dönem uyumsuz Ģemalar arasında iliĢki bulunmuĢtur. Sonuçların detayları incelendiğinde, terkedilme, boyun eğme ve bastırma Ģemalarının erken dönem yaĢantılarla ve çekingen kiĢilik bozukluğu ile iliĢkili olduğu belirlenmiĢtir.139
Eldoğan (2012) erken dönem uyumsuz Ģemalar ve sosyal fobi üzerine yaptığı çalıĢma sonuçlarında, sosyal fobi düzeyi diğer insanlara göre yüksek olan bireylerin duygu düzenleme güçlüğü yaĢamalarının yanı sıra kopukluk, zedelenmiĢ sınırlar ve zedelenmiĢ otonomi Ģema alanlarında daha yüksek skor elde ettikleri görülmüĢtür.140
Üniversite öğrencilerinde algılanan ebeveyn biçimleri, benlik kurguları, duygu düzenleme güçlükleri ve erken dönem uyum bozucu Ģemalar üzerinde yapılan bir araĢtırmada, Akhun (2012), zedelenmiĢ özerklik ve reddedilme Ģema alanlarının cezalandırıcı ve karamsar annelik algısı ile karamsar, aĢırı koruyucu, baĢarı odaklı ve küçümseyici babalık algısı ile bağlantılı olduğu sonucuna varmıĢtır.141
Sağlam (2016) tarafından erken dönem uyumsuz Ģemalar ve ebeveynlik biçimlerinin aleksitimi ile olan iliĢkisi incelenmiĢtir. Sonuçlara bakıldığında, aleksitimi ile erken dönem uyumsuz Ģemaların çoğu iliĢkili bulunmuĢtur. Aleksitimi puanı yüksek olan grubun yetersiz öz denetim, duygularını bastırma, kendini feda, yüksek
137
Hannah M. Turner vd., “Schema and parental bonding in overweight and nonoverweight female adolescents.”, International Journal of Obesity, 2005, 29(4), 381-387.
138 Soygüt vd., “Erken dönem uyumsuz Ģemaların değerlendirilmesi: Young ġema Ölçeği Kısa Form-
3’ün psikometrik özelliklerine iliĢkin bir inceleme”, Türk Psikiyatri Dergisi, 2009, 20(1), 75-84.
139 Steven Carr and Andrew Francis, “Do early maladaptive schemas mediate the relationship between
childhood experiences and avoidant personality disorder features? A preliminary investigation in a non- clinical sample”, Cognitive Therapy and Research, 2010a, 34(4), 343-358.
140 Dilay Eldoğan, Üniversite Öğrencilerindeki Erken Dönem Uyumsuz ġemalar Ve Sosyal Fobi
Belirtileri ĠliĢkisinde Duygu Düzenleme Güçlüğünün Aracı Rolünün Ġncelenmesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2012 (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi).
141
43
standartlar ve cezalandırma Ģemalarının da diğer gruba oranla daha aktif olduğu sonucuna varılmıĢtır.142
Erken dönem uyum bozucu Ģemaların psikopatoloji ve psikolojik belirtiler ile iliĢkisinin incelenmesi üzerine yapılan çalıĢmaların yanı sıra, erken dönem uyumsuz Ģemaları aracı (mediator) faktör olarak da kullanan çalıĢmalar olmuĢtur. ÇalıĢmamızda da erken dönem uyumsuz Ģemaların aracı faktörler olarak etkileri incelenmiĢtir. Yazıcı (2018) algılanan ebeveynlik biçimleri ve obsesif-kompülsif belirtiler arasındaki iliĢkide erken dönem uyumsuz Ģemaların aracı rolünü incelemiĢtir. AraĢtırma sonuçları, takınçlı kompülsif belirtileri yüksek olan grubun diğer gruba göre dayanıksızlık, karamsarlık, terkedilme, cezalandırılma, iç içe geçme/bağımlılık, sosyal izolasyon/güvensizlik ve kendini feda Ģemalarının daha baskın olduğunu göstermiĢtir. Aynı araĢtırmada, obsesif kompülsif belirtileri yüksek olan grup “zedelenmiĢ sınırlar” Ģema alanı dıĢındaki tüm Ģema alanlarından anlamlı Ģekilde yüksek puan almıĢtır.143
142 Nevcihan Sağlam, Young ġema Modeli’ne Göre Aleksitimi Kavramının Ġncelenmesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Okan Üniversitesi, Ġstanbul, 2016 (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi).
143 Pınar Yazıcı, Algılanan Ebeveynlik Biçimleri ve Obsesif Kompulsif Belirtiler Arasındaki ĠliĢki: Erken
Dönem Uyumsuz ġemaların Aracı Rolü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Okan Üniversitesi, Ġstanbul, 2018 (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi).
44
BEġĠNCĠ BÖLÜM GEREÇ VE YÖNTEM
Bu bölümde araĢtırmanın evreni ve örneklemi, veri toplama araçları Sosyo- Demografik Bilgi Formu, Kısa Semptom Envanteri (KSE), Young ġema Ölçeği Kısa Form (YġÖ-KF), Savunma Biçimleri Testi (SBT-40), verilerin toplanması ve analiz edilmesi, kullanılan istatistiksel yöntemlerden bahsedilecektir.