2022 Sayılı Kanun hükümlerinde; 65 yaşını dolduran yoksul, kimsesi olmayan, güçsüz durumdaki Türk vatandaşlarıyla, muhtaç ve engelli Türk vatandaşları için maaş bağlanması gerekliliğine yönelik düzenlemeler yapılmış ve birtakım hükümlerde değişiklikler olmuştur. Yönetmeliğin, değişen kanun hükümlerine uyumlu hâle getirilmesi için mevzuat çalışması yapılmış ve bu yapılan düzenleme sonucu yaşlı vatandaşlara yönelik yapılması gereken muhtaçlık değerlendirmelerindeki kıstaslardan hane yaklaşımı anlayışı terk edilerek, yaşlı vatandaşın lehine olacak biçimde eşi ve kendisinin geliri dikkate alınmaya başlanmıştır. Bu durumda, yaşlı vatandaşın eşinin ve kendisinin geliri dikkate alınarak muhtaçlık değerlendirmesi yapılacak ve yaşlı kişiler istediklerinin yanında yaşayabilecek, aylıkları da kesilmeyecektir. Yasa kapsamında ödenecek engelli ve yaşlı aylıkları her yıl Mart, Haziran, Eylül, Aralık aylarında üçer aylık periyodlarla verilmektedir (ASPB, 2016 Yılı Faaliyet Raporu: 61).
Türkiye’ nin sosyal politika tarihinde en eski ve toplumun geniş kesimlerini kapsayan sosyal yardım uygulamasından biri yaşlılık aylığı uygulamasıdır. 65 yaşını doldurmuş olup, sosyal güvenlik kurumlarından herhangi bir gelirin olmaması durumunda ya da sigortalı olmayı gerektirecek bir işte çalışılmaması gibi durumda yaşlı aylığından faydalanmak mümkündür. Engelli ve yaşlı aylıkları, Sosyal İnceleme Raporları ve Mütevelli Heyeti Kararları ile yapılacak muhtaçlık değerlendirmesi sonucunda ihtiyaç sahibi kişilere üçer aylık olacak şekilde ödenmektedir. Engelli aylıklarında da yaşlı aylığında belirtilen muhtaçlık sınırının üzerinde gelir olmaması durumu aranmaktadır. Vakıflar tarafından Sosyal İnceleme Raporları hazırlanmakta ve Mütevelli Heyeti kararları ile muhtaçlık değerlendirmeleri sonuçlandırılmaktadır. Engelli aylıkları da üçer aylık periyodlarla ödenmektedir. Bu aylıklar iki grupta değerlendirilmiş olup, %40-69 arası sağlık kurulu raporu olanlar ile %70 ve üzeri sağlık kurulu raporu olanlar şeklindedir. Engelli aylıklarına başvuracak kişilerin 18 yaşından büyük ve 65 yaşından küçük olması gerekmektedir. Engelli yakını aylığı sosyal yardım programından faydalanabilmek için ise; SYDV’lere engelli birey adına başvurulması gerekmektedir.
Ayrıca 1 Ocak 2015 tarihinden bu yana Genel Müdürlük tarafından, bakıma muhtaç engelli kişilerin evde bakımı için sunulacak destek ve sosyal koruma yardımlarına yönelik ödenek gönderme işlemleri yapılmaya başlamıştır. Engelli vatandaşların evde bakımına destek amacıyla verilen sosyal yardımların 2016 Yılı Temmuz-Aralık dönemindeki aylık tutarı 932,59 TL’ dir. Evde bakım için verilen destek ve yardımlardan 481.141 kişi faydalanmış ve yardımlar için SYDTF’ den 5.198.212.010 TL kaynak aktarılmıştır.
3.5.1. Silikozis Aylığı
SGK Sağlık Kurulu tarafından meslek hastalıklarının tespit edilmesi hükümleri kapsamında, Slikozis hastalığı sebebi ile meslekte kazanım gücünü en az % 15 kaybetmiş olduğuna karar verilen vatandaşlara bağlanan aylıktır. 25 Şubat 2011 tarihinden itibaren üç aylık sürede talepte bulunulması şartı vardır. 2016 yılında mevcut aylık alan slikozis hastaları için; % 15-% 34 arası raporlu ise aylık 740,98 TL, % 35-% 54 arası raporlu ise aylık 846,83 TL, % 55 ve üzeri raporlu ise 943,61 TL ödeme yapılmaktadır.
Tablo24: 2022 Sayılı Kanun Kapsamındaki Aylıklar (2016 Ocak-Aralık Dönemi)
Aylığın Cinsi Faydalanan Kişi Tutarı Gönderilen Miktar
Yaşlı Aylığı (65 yaşın üzeri) 620.019 228,35 1.579.660.587,40 Engelli Aylığı (%40 ile %69) 338.814 342,92 1.277.759.722,65 Engelli Aylığı (%70 ve üstü) 284.951 514,38 1.577.380.545,78 Engelli Yakınına Aylık (18yaşın altı) 91.478 342,92 327.264.887,48
Silikozis Aylığı (%15-%34 raporlu) - 740,98 -
Silikozis Aylığı (%35-%54 raporlu) 189 846,83 1.730.955,83
Silikozis Aylığı (%55 ve üstü) - 943,61 -
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
PROJE DESTEK PROGRAMLARI VE İSTİHDAM YARDIMLARI
SYDTK kapsamında yer alan maddeler doğrultusunda SYGM, yoksullara yönelik yoksulluğu azaltıcı sosyal yardım faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Genel Müdürlük, özellikle muhtaç durumda olan, hiçbir sosyal güvenliği olmayan, geçimini sağlayabilecek düzeyde dahi herhangi bir aylık veya geliri olmayan vatandaşlara yönelik sosyal yardım uygulamalarını arttırırken, yine SYDTK maddeleri içerisinde yer alan, küçük bir yardımla üretken hâle geçebilecek kişilere destek sağlanması ve topluma faydalı olabilecek projelerin desteklenmesi hükmü doğrultusunda fon kaynakları ile birçok sosyal yardım hizmetleri gerçekleştirmektedir. SYGM, Dokuzuncu Kalkınma Planı çerçevesinde, yoksulluğu azaltmaya yönelik çeşitli sosyal yardım ve hizmetleri uygularken, yardımların hem yoksulluğu önleyici hem de yoksul bireyleri üretken hâle getirici olmasına önem vermektedir. Bu doğrultuda, SYDTF kaynaklarıyla yapılacak sosyal yardım hizmetleri ile bireyler pasif durumdan çıkarılıp üretken hale getirilerek, bu yönde gelir elde edilecek kalıcı projeler ve istihdam projeleri desteklenmektedir (Çoğurcu, 2010: 19).
Türkiye’ de, yoksullukla mücadelede yeni sosyal politikalar üretmeye yönelik ihtiyaç sahibi hanelere yapılan ayni ve nakdi yardımların yanı sıra istihdam oluşturacak yardımlar yapılmaya başlanmıştır. 2001 yılından itibaren izlenen bu yeni politikada, kamu ve özel kuruluşlarla işbirliği içerisinde istihdam projeleri yürütülmüştür. Proje destek faaliyetleri ve istihdama yönelik yapılan yardımlar, yoksullukla mücadelede geçici çözümler yerine geleceğe yönelik kesin çözümler getirmektedir. Hayata geçirilen projeler ile hem ekonomiye katkı sağlanmakta hem de yoksul bireylere yeni fırsatlar sunulmaktadır. SYDGM tarafından, SYDTF kaynakları aktarılarak ve SYD Vakıfları aracılığıyla birçok yoksul vatandaşa gelir elde etmeye yönelik sosyal yardım sağlanmaktadır.
3294 Sayılı SYDTK kapsamında, SYGM tarafından yoksul vatandaşların toplum içerisinde daha aktif ve üretken hâle getirilmesi ve sosyal hayata katılımlarının sağlanmasına yönelik proje destekleri yapılmaktadır. Gelir elde etmeye yönelik yapılacak bu proje destekleriyle birlikte, yoksul vatandaşlara verilecek küçük bir yardım veya eğitim sayesinde yeni iş fırsatları sunularak, bireylerin ekonomide aktif ve daha üretken hâle gelmeleri
sağlanmaktadır. 2015 yılına kadar SYDTF kaynaklarıyla desteklenen Gelir Getirecek Projeler, 02.07.2015 tarihinden itibaren Fon Kurulu’nda alınan kararlar ile değişikliğe uğramıştır. Sadece daha önce uygulanmış Gelir Getirici Projeler ile Kırsal Alan Destek Projeleri’nin geri ödemelerinin, Vakıfların kaynaklarıyla veya SYGM’ den izin alınarak Proje Destek Esasları doğrultusunda yürütülmesi öngörülmüştür. SYGM’ nin gelir getirici proje desteklerinin yanı sıra dezavantajlı grup içerisinde yer alan yoksul vatandaşlara yönelik, onların sosyal hayata entegre olmalarını kolaylaştıracak Sosyal Hizmet Projeleri de bulunmaktadır. Genel Müdürlük tarafından yürütülen söz konusu Gelir Getirici Projeler, Meslek Eğitimi ve İstihdam Projeleri ile Sosyal Hizmet Projelerinin hazırlanması ve uygulanması için ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılmaktadır (ASPB, 2015 Yılı Faaliyet Raporu: 136-137).
Tablo25: 2016 Yılında Reddedilen ve Kabul Edilen Projeler
Proje Çeşitleri Kabul Gören Projelerin Sayısı
Kabul Edilmeyen Projelerin Sayısı
Sisteme İşlenen Projeler
Gelir Getirecek (Geri Dönüşlü) 213 36 311
Gelir Getirecek (Kaynağı Fon) 0 0 0
Sosyal Hizmetlere Yönelik 448 164 740
Toplam 661 200 1051
Kaynak: ASPB, 2016 Yılı Faaliyet Raporu
Sosyal destek projeleriyle, sosyo-ekonomik yoksunluk içerisinde olan ihtiyaç sahibi kişilerin toplumsal ihtiyaçlarını karşılayarak topluma entegre olmaları ve ekonomide daha üretken duruma geçerek, sürdürülebilir gelire ulaşmaları amacıyla iş kurma projelerine destek verilmektedir. Bu tür projelerin yanında sosyal içerikli projeler yürüterek, dezavantajlı grupların dışlanma riskinin azaltılması, sosyal adaletin pekiştirilmesi ve düşük maliyetli sosyal hizmetler sunulmaya çalışılmaktadır (SYDGM, 2011: 67).