Enflasyon Hedeflemesinin Ön Koşulları, Özellikleri, Uygulaması

Para politikasının asıl amacı olan fiyat istikrarını sağlamada, döviz kuru hedeflemesi ve parasal büyüklüklerin hedeflemesi stratejileri beklenen başarıyı gösterememiştir. Bu

25

nedenle, birçok ülke başka para politikası arayışlarına girmiştir. Arayışların sonunda ise parasal politikaları aktif hale getirebilmek için yeni bir yöntem olarak nitelendirilen enflasyon hedeflemesi uygulamasına geçiş yapılmıştır. Enflasyon hedeflemesi hem gelişmiş ülkelerde hem de gelişmekte olan ülkelerde yaygınlaşmaya başlamıştır. Merkez bankasının ana amacı olan fiyat istikrarının sağlanması için para politikasının bir dönem için önceden hedeflenen sayısal bir enflasyon oranı ya da bunun kamuoyuna açıklanmasını enflasyon hedeflemesi olarak tanımlayabiliriz.

Enflasyon hedeflemesi ile ilgili birçok ülke girişimlerde bulunmuş ve bu para politikası aracı olarak uygulamaya alınacak enflasyon hedeflemesi rejiminin ülkelerde ne derece başarı sağlayıp ya da sağlamadıkları ele alınmıştır. İktisat politikasında, enflasyon hedeflemesi rejiminde mutlak başarı sağlanabilmesi için önemli yere sahip olan önkoşulların yerine getirilmesi gerekmektedir. Öncelikle, nihai hedef olan fiyat istikrarının olması, merkez bankasının bağımsızlığının tam olarak sağlanabilmesi ve gelişmiş mali piyasalar mutlaka olması gerekmektedir (Şanlı, 2006).

2.2.1. Merkez Bankasının Bağımsızlığı

Ülkelerin para politikasını yürütmekten sorumlu olarak görülen merkez bankaları, 17. yüzyıldan bu yana çalışmalarına devam etmektedirler. İlk kez faaliyet gösterdiği zamanlara bakıldığı zaman, merkez bankalarının para basmak ve gerek görüldüğü zaman ise piyasalara likidite sağlamak gibi önemli görevleri mevcuttu. Oluşan savaş ve finansal kriz dönemlerinde yaşanan fon sıkıntısını merkez bankası giderebilmekteydi. Buna bağlı olarak ise merkez bankalarının sayısında artış yaşanmaya başlamıştır. Merkez bankalarının sayısının artmaya başladığı günden bugüne birçok değişim sürecinden geçmişlerdir. Gerek kurumsal yapılarında gerekse görevleri ve sorumlulukları kapsamında köklü değişikliklere gidilmiştir. Değişiklikler devam ederken ise merkez bankasının bağımsızlığı büyük bir hassasiyet ile önemini devam ettirmiştir. Dolayısıyla, tüm merkez bankaları farklı yollar ile fiyat istikrarını ana hedef olarak belirlemiş ve yürütmeye çalışmıştır. Bu yüzden fiyat istikrarının ana hedef olarak belirleyen merkez bankaları, bağımsızlık kavramının önemi benimsemiş ve ön koşul olduğunu kabul etmiştir. Çünkü, bağımsızlığın merkez bankalarının prestijini, güvenirliliğini ve dolayısı ile başarısını arttırdığını düşünmektedir.

26

Merkez bankalarının enflasyon hedeflemesi rejiminde başarı sağlayabilmeleri için etkin bir şekilde bağımsız olmaları gerekmektedir. Diğer bir ifade ile merkez bankasının hedefine ulaşabilmesi için kullanacağı para politikası araçlarını kullanmada serbest olması gerekmektedir. Enflasyon hedeflemesini tercih eden birçok ülkede, hedef enflasyon oranlarının karar verilmesinde hükümetin rolüne de önem verilmektedir. Bu hükümetin mali politikalarını uygularken enflasyon hedefine ulaşılmasına destek olacağı anlamına geleceği için enflasyon hedeflemesi rejiminin güvenirliğini arttırmaktadır (Tutar, 2005). Aynı zamanda, enflasyon hedeflemesi rejimini benimseyen ülkelerde mali politikalar para politikası uygulamalarından üstün olmamalıdır. Hazine merkez bankasından ya hiç borçlanmamalı ya da bu olasılığı düşük tutmalıdır. Eğer merkez bankası hükümetin taleplerini yerine getirmekte zorlanmaya başlarsa ortaya birtakım baskılar çıkar ve bu durum ise para politikasının etkinliğinin azalmasına sebebiyet verebilir.

Bunların yanı sıra, politik iktidarın da sınırlandırılması gerekmektedir. Para politikalarının hükümet mi, yoksa merkez bankası, tarafından mı belirlenmesi hususunda birçok görüş vardır. Birçok ekonomist, hükümetin her dönem yaşadığı oy endişesiyle istikrarlı para politikası uygularken hevesli olmayacağını savunmaktadır. Dolayısıyla, hükümetin müdahale etmesi gerektiğinin ve merkez bankası bağımsızlığının tam olması gerektiğini savunmaktadır (Kaykusuz, 2013).

Geçmişten günümüze kadar gelindiğinde, genel olarak iktidar gücüne sahip kişilerin ekonomi üzerinde üstünlük sağlama çabasında oldukları söylenebilir. Bu nedenle, politik iktidarın merkez bankasının bağımsızlığına olumsuz etkide bulunması kaçınılmaz bir hal almıştır. Bu bağlamda, merkez bankalarının politik otoritelerin baskılarına karşı korunma gücüne sahip olması gerekmektedir. Eğer iki güç arasında denge sağlamak başarısızlık ile sonuçlanırsa buna paralel olarak ekonomik istikrarsızlık kaçınılmak bir hal alabilir. Öte yandan, merkez bankalarında başkanlarında sık sık değişmesi merkez bankalarının aslında henüz tam bağımsızlığa sahip olmadıklarının göstergesidir. Bu durum aslında iktidarın istediğini yaptırabildiğini ve bu yüzden bu sıklıkla değiştiğinin kanıtı niteliğindedir. Bu sebeple enflasyon hedeflemesinin en önemli koşullarından bir tanesi olan merkez bankası bağımsızlığı sağlanamaz ve buna bağlı olarak enflasyon hedeflemesi rejiminde başarı sağlanamaz.

27

Merkez bankası bağımsızlığının 4 temel unsuru mevcuttur;

2.2.3. Nihai Hedef

Enflasyon hedeflemesi rejiminde başarı sağlanabilmesi için sadece bir hedefe odaklanılması gerekmektedir. Diğer bir ifade ile merkez bankalarının en önemli amacının fiyat istikrarı olması gerekmektedir. Birden fazla hedefte aynı zaman diliminde başarı sağlanmak istenirse olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Örneğin, parasal hedefleme ya da döviz kuru hedefleme stratejisi uygulayan bir ülke aynı zamanda enflasyon hedeflemesi uygulayamaz. Başka bir açıdan bakıldığında, enflasyon hedeflemesi rejimini başarılı bir şekilde uygulayan ülkelerin aslında diğer hedeflere de kolayca ulaştığını söyleyebiliriz. Çünkü büyüme ve istihdamla doğrudan ilişkisi olan fiyat istikrarı nihai hedef alındığında enflasyonu da doğru orantıda pozitif yönde etkilemektedir.

2.2.4. Gelişmiş Mali Sistem

Enflasyon hedeflemesinde başarı sağlayacak diğer önemli önkoşullardan biri de gelişmiş mali sistemdir. Çünkü, bankacılık sektörünün zayıf halka olması halinde fiyat istikrarı hedefinin gerçekleştirilmesini imkânsız kılabilmektedir. Dolayısı ile, enflasyon hedefi uygulamasına geçiş yapılmadan önce ülkenin mali sistemini güçlendirmesi gerekmektedir (Mishkin, 2000).

Gelişmiş mali piyasalar, yerli ve yabancı para cinsinden işlemlerin aktif bir şekilde yönetilmesini de sağlamaktadırlar. Merkez bankalarının para politikasını verimli bir şekilde uygulayabilmeleri, bilançolarındaki hareketleri izleyebilmeleri, döviz rezervini yönetebilmeleri ve son borç verme mercii olarak finansal kuruluşlara kredibilite sağlamaları

Amaç Bağımsızlığı •Merkez bankasının amacına karar verebilme özgürlüğü Hedef Bağımsızlığı •Rakamsal hedef belirleybilme özgürlüğü Araç Bağımsızlığı •Merkez bankalarının nihai amaçlarına ulaşmaları için araç seçme özgürlüğü

Finansal Bağımsızlık •Merkez bankalarının

belirlemiş olduğu amaçlarına ulaşmaları için sahip olmaları gereken mali kaynak özgürlüğü

28

için yüklü miktarda parasal işlemi piyasalardaki fiyatları negatif anlamada etkilemeden gerçekleştirebilmeleri gerekmektedir (Tutar, 2005).

2.2.5. Fiyat İstikrarı

Genel ekonomik politikaların en önemli amaçları, uzun vadede sürdürülebilir olan istikrarlı bir ekonomik büyümeyi sağlamaktır. Merkez bankaları, öngörülebilir ve güvenilir bir para politikası yürütmek suretiyle enflasyonu düşük ve istikrarlı tutarak bu hedefi en iyi şekilde destekleyebilir.

Finansal piyasalarda ortaya çıkan gelişmelere bakıldığında merkez bankalarının temel fonksiyonlarına önemli ölçüde etkilediği görülmüştür. Küreselleşmeye ve gelişen teknolojiye bağlı olarak bağımsız merkez bankalarına duyulan gereksinim giderek artış göstermiş olup, merkez bankalarının fiyat istikrarını sağlamakta başarılı olacakları konusunda genel bir fikir birliğine varılmıştır.

Para politikasının, reel ekonomi üzerindeki etkisinin sınırlamalarını ve enflasyonun maliyetlerini fark eden gelişmiş ekonomiler ve gittikçe artan sayıda gelişmekte olan ülkeler, fiyat istikrarını para politikasının nihai hedefi olarak tanımlamaktadır. Fiyat istikrarı, aşağı yönlü nominal katılıklar, deflasyon riski, pozitif nominal faiz oranına olan ihtiyaç ve tüketici fiyat endeksinde istatistiksel ölçüm hataları ile açıklanan, enflasyonun düşük fakat sıfır olmadığı şeklinde tanımlanmaktadır. Bu değerlendirmelere dayanarak fiyat istikrarı, enflasyon hedeflemesi rejimine sahip olan merkez bankalarının çoğunluğu tarafından %2- %3 arasında belirlenirken, Avrupa Merkez Bankası (ECB) bunu %2 ye yakın olarak tanımlıyor.

2.3. Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin Stratejik Özellikleri