Enerji ve makro besin öğeler

Postprandial klinik çalışmalar, çoğunlukla kahvaltı ya da öğle yemeğinden hemen sonra olan gündüz kestirmelerine odaklanmıştır. Polisomnografi kayıtları tarafından ölçülen öğle yemeği sonrası kestirmelerde, öğle yemeği ve öğle yemeği dışı koşulların etkileri, normal uyku alışkanlıkları olan genç erkeklerde yapılan 2 klinik denemede karşılaştırılmıştır. Öğle yemeğindeki besinler ya da öğle öğününün değişmiş enerji içeriği uyku başlangıcını tetiklememiştir. Ayrıca, gündüz öğünlerinin makrobesin içeriğinin, 10 ile 16 kişide polisomnografi ile kaydedilen yemek sonrası uyku halinde önemli bir etkiye sahip olduğu görülmemektedir (2).

Ancak, düşük yağlı, yüksek karbonhidratlı öğün ile kıyaslandığında; yüksek yağlı, düşük karbonhidratlı bir kahvaltıdan sonra 18 sağlıklı gönüllüde uykuya meyil dikkati çekmiştir (2).

Düşük proteinli, yüksek karbonhidratlı bir kahvaltı, 21 genç erkekte daha fazla uyku sersemliğine neden olmuştur, bu da yüksek protein konsantrasyonlarının yemek sonrası uyanıklığı artırabileceğini göstermektedir (63).

Besin tüketiminin gece uykusuna olan etkisi daha önemli bir sorudur çünkü gece, pek çok kişi için başlıca dinlenme zamanıdır (2). Ancak, buna odaklanan çalışmaların sayısı sınırlıdır. Akşam öğününde daha yüksek enerji alımı, sağlıklı yeni yürümeye başlayan çocuklarda uyku süresini uzatmıştır (64). Bununla birlikte, yüksek enerjili öğün (11.9 MJ) ve kontrol öğünü (5.7 MJ) arasında yatağa gitmeden 2 saat önce polisomnografi tarafından uyku laboratuarında kaydedilen nesnel ya da öznel uyku parametrelerinin hiçbirinde 7 yetişkinde anlamlı farklar gözlemlenmemiştir (65).

22

Kesitsel bir çalışmada, gecede 5 saatten daha az uyuyan 13-19 yaş arası kızların daha fazla uyuyanlara göre karbonhidratlardan yaklaşık 420 kJ daha fazla enerji aldığı gözlemlenmiştir (49). Ancak başka çalışmalarda gecede 9 saatten daha fazla uyuyan neredeyse aynı yaşta adölesanlar ve yetişkinler daha az uyuyanlara göre karbonhidratlardan daha fazla enerji tüketmiştir (47, 52). Yeni yürümeye başlayan çocuklarda, karbonhidrat alımına daha uzun uyku süresi eşlik etmiştir (0.8 min/g) (64).

Sağlıklı 8 genç erkekte yapılan bir çalışmada, yüksek karbonhidrat ve düşük yağ içeren bir öğün sonrası non-REM uyku süresinin azaldığı görülmüştür. Aynı zamanda 6 kişi de karbonhidrat içeriği yüksek, yağ oranı düşük diyet uygulandığında; dengeli diyet, düşük karbonhidrat içeren diyet veya yüksek yağ içeren diyetle kıyaslandığında REM uyku süresinde artma görülmüştür. Her iki çalışmada da polisomnografik kayıtlar kullanılmıştır (2).

Ayrıca, karbonhidrat açısından çok düşük ve yağ açısından zengin olan bir diyet REM uykusunun süresini azaltmış, aynı zamanda da karbonhidrat açısından yüksek ve yağ açısından düşük olan bir kontrol diyeti ile kıyaslandığında non-REM uyku yüzdesini artırmıştır. Ancak, 14 kişilik bu çalışma protokolünde, uyku kalitesinin gelişiminin, azalmış karbonhidrat tüketimi mi yoksa artan yağ ya da protein yüzdesinden mi kaynaklandığı sonucuna varmak mümkün olmamıştır (66).

Araştırmacılar Wells ve arkadaşları tarafından yapılan daha önceki çalışmaya karşılık gelen kolesistokinin (CCK) salımından sonra ve yağ metabolizmasına bağlanacak mekanizma üzerinde düşünmüştür (2). Besinlerle alınan karbonhidratlar, farklı metabolizmalara sahip çok çeşitli şeker zincirleri içermektedir. Yeni yürümeye başlayan çocuklarda, yüksek Glisemik İndekse sahip besinlerin tüketimi daha uzun uyku süresini beraberinde getirmiştir (1.3 min/g) (64). Ancak 12 sağlıklı genç erkekle yapılan klinik bir çalışmada, yüksek ya da düşük glisemik yüklü karbonhidrat içeren öğünler (yenen karbonhidrat türünün profili) uyku başlangıcı dışında uyku süresini ya da diğer uyku indekslerini etkilememiştir (67). Karbonhidratlar arasındaki farkı ileri süren bir çalışmada, düşük glisemik indeksli

23

öğün ile kıyaslandığında, yüksek glisemik indeksli karbonhidrat açısından zengin bir akşam yemeği yiyenlerin yaklaşık 10 dakika uykuya dalma süresinde kısalma fark edilmiştir (bu pirince dayalı öğünlerin karbonhidrat içeriği, toplam enerji içeriğinin %90'ından fazladır ve öğünler yatmadan 4 saat önce tüketilmiştir) (2).

Diğer makrobesinlerin yani proteinlerin ve yağların uyku süresi üzerindeki etkisini değerlendiren klinik denemeler sınırlıdır. Klinik çalışmalar, farmakolojik dozlarda verildiği zaman protein parçalarının ya da amino asitlerin uykuyu teşvik etme etkisine sahip olabileceğine dair bazı kanıtlar göstermektedir (2).

Suplemente triptofan (TRP) uyku desteği olarak kullanılmaktadır (68). Triptofan, nörotransmitter serotonine ve nörosekretuar hormon melatonine öncüdür, bunların her ikisi de uyku ve uyanıklık ile ilişkilidir (69, 70).

On yedi sağlıklı gönüllü ile polisomnografik ekipmanı kullanılarak yapılan bir çalışmada, 48 saatlik düşük proteinli diyetin neden olduğu triptofan seviyelerindeki azalma REM uykusuna geçme süresini 21 dakikaya kadar uzatmıştır, ancak sonraki gecelerde uyku süresi ya da non-REM uyku üzerinde hiçbir etki gözlemlenmemiştir (71). 250 mg kadar az miktarda saf farmasötik sınıfından TRP uyku sorunu olan kişilerde uyku kalitesini artırmıştır (68).

Çalışmalara göre, uyku süresi üzerinde diyetle alınan yağın etkisi çelişkilidir. Çocuklar, genç kızlar ve 30 kadından oluşan küçük bir çalışmada, yağdan daha fazla enerji tüketen kişilerde daha uzun uyku süresi arasında doğru bir orantı gözlemlenirken, ergen ve yetişkinler ile yapılan diğer büyük çalışmalarda, kısa uyku süresi artan yağ alımı ile ilişkilendirilmiştir (47, 49, 64, 65).

Yüksek yağ, düşük karbonhidrat diyetlerinin çalışmaları, önemli farklılıklar gözlemlememiştir ancak non-REM ve REM uyku sürelerinin ilişkisinde bazı etkiler gözlemlenmiştir (2, 66). Çok uzun zincirli yağ asitleri, pineal bezinde ve melatoninin üretiminde önemli bir rol oynamaktadır (71). Bu açık biyolojik bağlantıya rağmen, çoklu doymamış yağ asidi kapsülleri ile takviyeden sonra kronik uykusuzluğu olan

24

100'den fazla yetişkinde öznel ya da nesnel uyku parametrelerinde ya da melatonin salgısında hiçbir ilerleme gözlemlenmemiştir (72).

Günlük diyetin ya da akşam yemeğinin makrobesin içeriği hiçbir uyku sorunu olmayan sağlıklı kişilerde en fazla 10 dakika uyku süresini değiştirmektedir. Ancak diyetin karbonhidrat ve yağ oranı, REM ve non-REM uyku oranını etkileyerek uyku kalitesini değiştirebilmektedir. Proteinlerde ise, amino asit TRP farmakolojik dozlarda uyku destekleyici bir besin takviyesi olarak düşünülmektedir (2).