Enerji Nakil Hatlarýnýn Stratejik Önemi
19. yy.dan itibaren petrol, kömür, doðal gaz gibi enerji kaynaklarýna sahip olmak, bunlarýn üretimi-ni elde tutmak ve daðýtýmýný denetim altýnda bulundurmak büyük devletlerin temel amaçlarý arasýnda yer almýþtýr. Yaþadýðýmýz iletiþim çaðýnýn tüm araçlarý enerjiye endekslenmiþ durumdadýr. Bu bakýmdan enerjinin kiþi baþýna yýllýk tüketimi de ülkelerin geliþmiþlik ölçütü olarak görülmektedir. Bundan dolayý enerjinin temini ve taþýnmasý önem arz etmektedir.
Üretici ve tüketici bölgeler arasýnda gerçekleþtirilen petrol ve doðal gaz taþýmacýlýðý, teknik açýdan büyük farklýlýklar göstermektedir. Petrol, nispeten düþük maliyetle deniz yolu ile taþýnabilirken, doðal gazýn (LNG) önce sývýlaþtýrýlmasý, tüketilmeden önce de tekrar gaz hâline getirilmesi gerekmektedir. Bu iþlem oldukça yüksek bir maliyet gerektirdiðinden doðal gazýn boru hatlarý ile nakli tercih edilmektedir.
Avrupa Birliði ülkeleri, ABD ve Japonya satýn aldýklarý petrolün büyük bir bölümünü deniz yolu ile taþýmaktadýrlar. Dünya ekonomisi için enerji kaynaklarýnýn devamlý ve güvenli bir þekilde taþýnmasý çok önemlidir. Özellikle petrol ve doðal gazýn tankerlerle taþýnmasýnýn çevre kirliliðine neden olmasý ve ekonomik olarak pahalý olmasý bu enerji kaynaklarýnýn boru hatlarýyla taþýnmasýný zorunlu hâle getir-miþtir.
Petrolün büyük kýsmýnýn tankerlerle taþýnmasý uluslararasý su yollarýnýn önemini artýrmýþtýr. Basra Körfezi’nden ihraç edilen petrolün yýlda 737 milyon tondan, 2020 yýlýnda 1.668 milyon tona yüksele-ceði tahmin edilmektedir. Orta Doðu petrollerinin çýkýþ kapýsý konumundaki Hürmüz Boðazý önemli bir noktadýr. Buradan çýkan petrol, Akdeniz’e ulaþmadan önce Bab-ül Mendeb Boðazý’ndan ve Süveyþ Kanalý’ndan geçmektedir.
5
21.Yüzyýlda Enerji Akýþý
21. yüzyýlda enerji talebi ile bu talebin karþýlanmasý en önemli gündem konusudur. Küreselleþme ile birlikte yaþanan geliþme enerji talebini artýrmýþtýr. Orta Doðu ve Orta Asya bölgeleri dünya petrol rezervinin % 67’sini, doðal gaz rezervinin ise % 40’ýný karþýlamaktadýr. Avrupa, dünya petrol tüketiminde en büyük paya sahiptir.
SSCB sonrasý Rusya Federasyonu; Hazar petrol ve doðal gaz akýþýný denetim altýnda tutmak, Baðýmsýz Devletler Topluluðu ülkelerindeki etkinliðini bu yolla korumak istemektedir. ABD güçlü petrol þirketleri ile bölgeye girmek ve Rusya Federasyonu’nun bölgedeki etkisini azaltmak istemektedir. Enerji iletim hatlarý konusunda ABD çeþitli nakil hatlarý tesisi, Rusya Federasyonu eski nakil hatlarýnýn onarýmý, Avrupa ülkeleri ise güvenli taþýma sistemi istemektedir. Rusya Federasyonu’nda ve Baðýmsýz Devletler Topluluðu ülkelerinde 140.000 km boru hattý bulunmakta ve bu hatlarýn kullaným ömrünün 30 yýl olduðu tahmin edilmektedir.
www.konrad.org.tr O k u m a M e t n i
Hazar Bölgesi Enerji Kaynaklarý
Hazar Bölgesi tarih boyunca hem ticari açýdan hem de askerî açýdan ön plana çýkmýþtýr. Günümüzde ise bu bölge zengin enerji kaynaklarý nedeniyle dünya gündemindedir. Hazar Havzasý’ndaki enerji kay-naklarý, Orta Doðu’nun zengin enerji yataklarýna bir alternatif olarak görülmektedir. Önemi artan enerji kaynaklarýnýn paylaþýmý için ülkeler arasýnda sorunlar çýkmaktadýr.
Hazar Bölgesi’nde yer alan Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’ýn sahip olduðu petrol rezerv-lerinin yaklaþýk 260 milyar varil olduðu tahmin edilmektedir. Bu miktar, bugünkü dünya rezervrezerv-lerinin
% 25’ine karþýlýk gelmektedir. Doðal gaz rezervlerinin ise 16-19 trilyon m3(dünya rezervlerinin % 11-12’si) olduðu tahmin edilmektedir. Hazar Bölgesi’ndeki petrol ve doðal gaz boru hatlarýnýn büyük bölümü Sovyetler Birliði döneminde inþa edildiðinden olduðundan, günümüzde Hazar ve Orta Asya petrol ve gazýnýn dünya piyasalarýna ulaþmasýnýn yolu Rusya topraklarýndan geçmektedir.
Kazakistan ve Azerbaycan petrolünü, Türkmenistan ise doðal gazýný aþaðýda belirtilen üç önemli hatla dünya piyasalarýna ulaþtýrmaktadýr. Bu hatlar þunlardýr:
1. Tengiz (Kazakistan)-Novorossisk (Rusya) Petrol Boru Hattý, 1580 km uzunluðunda ve yýllýk 26 milyon ton taþýma kapasitesine sahiptir.
2. Atirau (Rusya)-Þamara (Rusya) Boru Hattý, yýllýk 15 milyon ton taþýma kapasitesine sahiptir.
3. Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattý (Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye), 1730 km uzunluðunda ve yýl-lýk 50 milyon ton taþýma kapasitesine sahiptir.
Hazar Bölgesi’nin petrol ihraç potansiyelinin 2010’da 140, 2015’te ise 215 milyon ton olacaðý tahmin edilmektedir. Dolayýsýyla þu anda faaliyette bulunan boru hatlarýnýn 2010 yýlý itibariyle tahmin edilen petrol ihracatýný gerçekleþtirmede yetersiz olacaðý görülmektedir. Bu nedenle, Hazar Bölgesi’ndeki petrol ve doðal gazý taþýyacak yeni projeler ortaya çýkmýþtýr. Bu projeler þunlardýr:
1. Nabucco Doðal Gaz Boru Hattý 2. Kazakistan-Çin Petrol Boru Hattý
3. Kazakistan-Türkmenistan-Ýran Petrol Boru Hattý 4. Bakü-Tiflis-Erzurum-Ankara Doðal Gaz Boru Hattý
Nabucco Doðal Gaz Boru Hattý
Nabucco Doðal Gaz Boru Hattý, 3400 km uzunluðunda, yýllýk 30 milyar metreküp taþýma kapasite-sine sahiptir. Proje aþamasýnda olan Nabucco Hattýyla, Hazar Bölgesi’ndeki doðal gazýn Türkiye üzerinden Güneydoðu Avrupa (Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya)’ya taþýnmasý hedeflen-miþtir. Bu sayede, Avrupa Birliðinin Rus gazýna olan baðýmlýlýðýnýn azaltýlmasý planlanmýþtýr.
B
B i l g i K u t u s u
Harita 1: Bakü Tiflis Ceyhan Petrol boru hattýný gösteren hari- Ölçek: 1/25.000.000 Kaynak: www.hitportal.org
Yeni Enerji Koridorlarý Hangileri Olacak?
Hazar ve Orta Asya ülkelerinden doðuya uzanan petrol ve doðal gaz hatlarý Afganistan ve Ýran’ý strate-jik konuma taþýrken, batýya uzanan hatlar ise Türkiye’yi bir enerji koridoru hâline getiriyor. Doðu-batý enerji koridoruyla Orta Asya petrolleri daha ucuza taþýnabilecektir.
Ülkemiz petrol ve doðal gaz kaynaklarý bakýmýndan önemli sayýlabilecek rezerve sahip olmamakla beraber, bu kaynaklar bakýmýndan zengin olan ülkelerle sýnýr komþusudur. Dünya enerji sevkiyatýnda çok önemli bir yeri olan Ümit Burnu ile Hürmüz Boðazý’na alternatif olabilecek en güvenli ve en kýsa yol Türkiye üzerinden geçmektedir.
Türkiye, zengin petrol ve doðal gaz kaynaklarýna sahip olan Hazar Havzasý ve Orta Doðu ülkeleri ile büyük bir pazar olan sanayileþmiþ Batý ülkeleri arasýnda doðal enerji köprüsü durumundadýr. Türkiye’nin bölge ülkeleriyle tarihî, kültürel ve ekonomik iliþkileri bulunmaktadýr. Bu nedenle Avrasya Bölgesi’ndeki yeni oluþumlara cevap verebilmek için uluslararasý konsorsiyum tarafýndan gerçekleþtirilen Doðu-Batý Enerji Koridoru Projesi içinde Türkiye de yer almaktadýr. Bu proje Trans-Hazar ve Trans-Kafkasya petrol ve doðal gaz boru hatlarýnýn yapýmýna dayanmakta böylece Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinin enerji kay-naklarýnýn Batý pazarlarýna güvenli ve çeþitli güzergâhlardan ulaþtýrýlmasýný öngörmektedir.
Aþaðýdaki tabloda doðu-batý enerji koridorunda yer alan projeler hakkýnda bilgi verilmiþtir. Siz de diðer projelerle ilgili Ýnternet araþtýrmasý yaparak tabloyu doldurunuz.
Türkiye’yi Enerji Koridoru Yapacak Projeler: Doðu Batý Enerji Koridoru
(Trans-Hazar ve Trans-Kafkasya petrol ve doðal gaz hatlarý)
Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattý
Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hattýyla Azeri petrolü Ceyhan’dan dünya pazarlarýna sevk edilmektedir. BTC boru hattý, bununla birlikte Türk boðazlarýn-daki petrol tankerlerinin transit geçiþini azaltarak çevre güvenliðine katkýda bulunmaktadýr. doðal gazýn Orta Avrupa pazarlarýna naklini saðlamak için, Türkiye’den çýkýp Bulgaristan, Romanya ve Macaristan üzerinden Avusturya’ya uzanan Nabucco Boru Hattý Projesinin gerçekleþtirilmesini saðlayacak çalýþmalar sürdürülmekte-dir. Bu proje, Türkiye ile AB’nin gelecekteki doðal gaz gereksiniminin karþýlan-masýna büyük katkýda bulunacaktýr.
Ý n t e r n e t A r a þ t ý r m a s ý
Kuzey-Güney ve Doðu-Batý Enerji Koridoru: Türkiye
Türkiye, büyük üretim bölgeleri ile tüketim bölgeleri arasýnda oluþturduðu köprü nedeniyle bölgede jeopolitik anlamda kilit ülkedir.
Türkiye, kuzey-güney eksenine de büyük önem vermekte ve bu güzergâhta transit ülke konu-mundadýr. Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattý, Irak-Türkiye petrol boru hattý ve Samsun-Ceyhan boru hattý büyük kapasiteye sahiptir. Bununla birlikte Boðazlardan geçen petrol göz önünde bulundurulduðunda, önümüzdeki yýllarda dünyadaki petrol arzýnýn % 6, 7’lik bölümünün Türkiye’den transit geçeceði hesap edilmektedir. Ayrýca Ceyhan, ileride inþa edilecek petrol rafinerisi ve LNG terminali ile bölgenin “enerji musluðu” hâline gelecektir.
Aþaðýdaki tabloda Türkiye’nin içinde bulunduðu kuzey-güney ve batý enerji koridorunda yer alan projeler verilerek bunlardan üç tanesi açýklanmýþtýr. Diðer projelerle ilgili Ýnternet araþtýrmasý yaparak tabloda yer alan boþluklarý doldurunuz.
Ý nn t e r n e t A r a þ t ý r m a s ý
Kuzey-Güney-Batý Enerji Koridoru
Kerkük-Yumurtalýk petrol hattý
Türkiye’nin 1976’da gerçekleþtirdiði Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattý Projesi 1/3 kapasite ile çalýþýyor. Irak Kerkük petrolünü taþýyan iki paralel hattýn, kapasitesi 71 milyon ton/yýl’dýr. 1. hat 986, 2. hat 890 km uzunluðundadýr. 1990 Körfez Krizi nedeniyle kapatýlan hatta 1997’de insani amaçlý kullaným izni verildi. Kullanýlmadýðý dönemde çürüme tehlikesiyle karþýlaþýlan boru hatlarýndan 1998’de yaklaþýk 20 milyon ton petrol taþýndý.
2002 yýlý sonunda tamamlanmýþ olan hat, 1252 km uzunluðunda olup hattýn 376 km’si deniz altýndan geçmektedir. 2004 yýlýnda 3238 milyon m3gaz transferi yapýlan hattýn 2010 yýlýnda tam kapasiteye ulaþmasý ve yýllýk hacmin 16 milyar metreküp olmasý beklenmektedir.
Türkiye ve Avrupa’nýn 2000’li yýllardaki doðal gaz gereksinimi için hazýrlanan projenin ön fizibilitesi yapýldý. Türkmenistan ile 29 Ekim 1998 günü ikili anlaþma imzalandý.
Bakü-Ceyhan Petrol Boru Hattý’na paralel bir yol izliyor.
Dünyanýn her yerinde Çin ürünlerine rastlanmaktadýr. Dünya ülkelerinde Çin mallarýn raðbet görmesinin nedenleri ve küresel sonuçlarý neler olabilir?
K
K o n u y a B a þ l a r k e n