ENDÜSTRİYEL TASARIM HAKKININ SONA ERMESİ

EndTasKHK m. 46 uyarınca tasarım hakkı, koruma sürenin dolması, tasarım hakkı sahibinin hakkından vazgeçmesi ile sona erecektir. Bunların yanında tasarımların yenilenmemesi ve hükümsüzlükte sona erme hali olarak kabul edilmektedir337.

Tescilli tasarımlar için koruma süresi 5’ er yıllık dönemler halinde azami 25 yıl olarak düzenlenmiştir. 25 yıllık sürenin sona ermesi ile birlikte bu hak kendiliğinden (ipso iure) ortadan kalkar338. EndTasKHK m. 46/son’ da bu KHK’da öngörülen koruma süresinin dolmasının şartları taşıması halinde başka Kanunların339 tanıdığı hakları etkilemeyeceği belirtilmiştir. Bu düzenleme ile genel hükümler saklı tutulmaktadır340.

Tasarım sahibi tasarım ve başvuru hakkından tamamen veya kısmen341 vazgeçebilir (EndTasKHK m.47/1). Vazgeçme tasarım sahibinin koruma süresi

335

Arıkan, “Tükenme” s.762.

336

Suluk, Topluluk Tasarımı, s.42-43.

337

Tekianlap, Fikri Mülkiyet, s.645; Suluk, Tasarım Hukuku, s.436.

338

Tekinalp, Fikri Mülkiyet, 645.

339

Tekinalp ve Suluk, başka kanunlar ibaresi ile kastedilenin PatKHK, MarKHK ve FSEK olduğunu kural olarak TTK 56 v.d düzenlenen haksız rekabet hükümlerine dayanılmasının mümkün olmadığını ifade etmektedirler. Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.645; Suluk, Tasarım Hukuku, s.437.

340

Suluk, haksız rekabet halleri arasında sayılan “alıcıları yanıltmamak” istisnası dışında, sürenin sona ermesi halinde haksız rekabet hükümlerine dayanmanın mümkün olmadığı görüşündedir. Suluk,

Tasarım Hukuku, s.436; benzer görüş için bkz. Keşli, s.17.

341

Topluluk hukukunda kısmen vazgeçme tanınmamıştır. Bu nedenle topluluk tasarımında bazı ülkeler için vazgeçip, bazıları bakımından bu hakkını saklı tutmasına imkan verilmemektedir. Ancak hukukumuzda kısmen vazgeçmede mümkündür. Suluk, Tasarım Hukuku, s.438.

dolmadan başvuru ve tasarımdan doğan hakkını kendi iradesi ile sona erdirmesidir. Tasarımından vazgeçilmekle tasarım toplumun kullanımına serbest bırakılmaktadır342. Ancak EndTasKHK’ da vazgeçme iki halde sınırlandırılmıştır. Tasarım hakkına lisans verilmesi ve tasarım sicilinde başkaca kayıtlı hak sahiplerinin bulunması halinde, bu kişilerin izni olmadan tasarım sahibinin bu haktan vazgeçmesi mümkün değildir (EndTasKHK m.47/3).

Vazgeçme TPE’ye yazılı olarak bildirilir ve sicile kayıt tarihi itibariyle hüküm doğurur (EndTasKHK m.47/2). Bu anlamda vazgeçme bakımından tescil kurucu niteliğe sahiptir343.

Tasarımlarda yenileme 5’er yılık dönemler için en fazla 25 yıla kadar yapılabilecektir. Tasarım sahibi bu süreler dahilinde tescili yenilemez ise tasarım hakkı sona erecektir. Koruma süresinin sonundan itibaren 6 aylık süre içerisinde yenilenmeyen tasarımlar için bu tarihten itibaren EndTasKHK hükümlerinin uygulanmayacağı (EndTasKHK m.36/son) belirtilerek, yenilenmeyen tasarımlara 6 aylık ek bir koruma verilmiştir.

Yenilenmeme etkisini ilerisi için (ex nunc) gösterir. Bu nedenle koruma süresi içinde gerçekleşen bir tecavüz nedeniyle EndTasKHK hükümlerine dayanılarak bir dava açılması halinde, davaya devam edilerek dava sonuçlandırılacaktır344 .

Hükümsüzlükte bir sona erme olarak belirtilse de etkileri diğer sona erme hallerinden farklılık gösterir. Koruma süresinin dolması hali, kanun hükmünden kaynaklanmakta, vazgeçme ise tasarım sahibinin iradesiyle gerçekleşmekte iken, hükümsüzlük Mahkeme kararı ile gerçekleşmektedir. Mahkemece verilen bu karar sadece taraflar arasında değil, herkese karşı hüküm ifade etmektedir. Mahkemenin hükümsüzlük kararı istisna halleri dışında geçmişe etkili iken, vazgeçmede tasarım sicile kayıt ile hüküm doğurmaktadır. Koruma süresinin dolması da kendiliğinden tasarım hakkını ortadan kaldırmaktadır. Yine hükümsüzlük kararı alınan bir tasarım,

342

Tekinalp, Fikri Mülkiyet s.645; Suluk, Tasarım hukuku, s.437.

343

Suluk, Tasarım Hukuku, s. 437.

344

aleyhinde hükümsüzlük kararı verilen kişi tarafından kullanılamaz iken, diğer hallerde kişiler kendileri de bu tasarımları kullanmaya devam edebilmektedirler345. Taslakta sona erme halleri aynı şekilde düzenlenmiştir. Taslakta tescilsiz tasarımlar da düzenlendiğinden sona erme “sürenin dolması ve tescilli tasarımlar için yenilenmemesi” şeklinde ifade edilmiştir. Vazgeçme ise tasarım tescilinden doğan haktan vazgeçme başlığı altında düzenlenmiştir. EndTasKHK’ dan farklı olarak vazgeçme Enstütü’ ye bildirim tarihi itibariyle hüküm doğuracaktır ve vekil aracılığıyla yapılan işlemlerde vekaletnamede vazgeçme konusunda özel yetki verilmesi de ayrıca düzenlenmiştir (Taslak m.58/2,4).

Taslakta yenilenmeme hali de düzenlenmiş ve koruma süresinin sona erdiği ayın son gününde sona eren 6 aylık bir süre içerisinde yenileme işleminin gerçekleştirilmesi belirtilmiştir. Yenileme mevcut tescilin sona erdiği günden itibaren hüküm ifade edecektir. Belirtilen süreler içinde yenileme yapılmaması halinde, tescili yenilenmeyen tasarımlara koruma süresinin bittiği tarihten itibaren bu kanun hükümleri uygulanmayacaktır (Taslak m.40).

345

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TÜRK HUKUKUNDA TASARIM HAKKININ KORUNMASI, TASARIM HAKKINA TECAVÜZ VE BAŞVURULACAK HUKUKİ YOLLAR

I- ENDÜSTRİYEL TASARIMLAR HAKKINDA KHK’YA GÖRE KORUMA

A- TASARIM HAKKINA TECAVÜZ

Tescilli tasarımlar sahibine birtakım inhisari yetkiler verir. Bu yetki tasarımdan serbestçe yararlanma ve başkalarının yararlanmasını engellemeyi içerir. Korunan bir tasarım hakkına izinsiz ya da haksız müdahalede bulunan kişi, tasarım sahibinin hukuken korunan alanına müdahale etmiştir346.

Tecavüz korunan bir tasarımın izinsiz ve yetkisiz olarak kullanılmasıdır. Tasarım hakkına tecavüzde diğer sınai mülkiyet haklarında da olduğu gibi haksız fiil sorumluluğu söz konusudur347. Tecavüzde bulunan kişi endüstriyel tasarım hakkı sahibi dışında ve onun yetkilendirmediği üçüncü bir kişi olmalıdır. Tecavüz eylemini gerçekleştiren gerçek bir kişi olabileceği gibi tüzel kişilerin de tecavüz eylemini gerçekleştirmesi mümkündür348.

Tecavüzün söz konusu olabilmesi için korunan bir hak alanı olmalı ve bunun ihlal edilmiş olması ya da hak sahibinin hakkını kullanmasını engelleyici bir faaliyetin gerçekleşmesi gereklidir. Tasarımda tecavüze uğrayan bu alan, tescilli tasarım hakkı sahibinin elde ettiği münhasır yetkilerden oluşan alandır349.

Tecavüz eylemi doğrudan ya da dolaylı olarak gerçekleşebilir. Doğrudan tecavüzde filin arada vasıta olmaksızın gerçekleştirilmesi söz konusu iken, dolaylı tecavüz, tecavüz sayılan fiillerden herhangi birine bir başkasının teşvik ve yardım etmesi ile gerçekleşmektedir350. Tasarımda gerçek hak sahibi olmayan bir kişinin

346

Suluk, Tasarım Hukuku, s.441.

347

Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.650; Camcı, Endüstriyel Tasarım, s.123, Markalara tecavüz eylemi de bir haksız rekabet eylemi olarak nitelendirilmiştir. Dilek Cengiz “Türk Hukukunda İktibas veya

İltibas Suretiyle Marka Hakkına Tecavüz, 1. Bası, İstanbul 1995, s.59.

348 Yurtsever, s.51; Bilgin, s.72. 349 Bilgin, s.72-73. 350 Bilgin, s.76-77.

tasarımı kendi adına tescil ettirmesi, tescilli tasarımın aynısının veya benzerinin üretilmesi doğrudan tecavüz olarak değerlendirilir. Tescilli tasarımın aynısının veya benzerinin üretilmesi için gerek bilgi, gerekse araç ve malzemeleri temin eden kişi ise, tasarıma dolaylı olarak tecavüz eylemini gerçekleştirmektedir.