2.3. Empati
2.3.3. Empati Kuramları
2.3.3.1. KiĢilerarası Bir Fenomen Olarak Empati
Hakansson ve Montgomery, 2003 yılında yaptıkları bir çalıĢmada empatinin algılanan kalitesinin, empati duyulan kiĢinin içinde olduğu durumdan daha çok empati duyan kiĢinin yani karĢı tarafın sözel ve eylemsel yaklaĢımları arasındaki
74 Dökmen, a.g.e, s.173-176 75 Dökmen, a.g.e, s.161 76
Stephen R.Covey, Etkili Ġnsanların 7 AlıĢkanlığı, Çev. Osman Deniztekin ve Filiz Deniztekin,
Ġstanbul, 2005; aktaran Uluğ, a.g.e, s.7
77Üstün Dökmen, Sanatta ve Günlük YaĢamda ĐletiĢim ÇatıĢmaları ve Empati, Ġstanbul, Sistem
Yayıncılık, s. 134-342; aktaran Çiftçi, a.g.e, s.90-91
78 Dökmen, a.g.e, s.162
79 Füsun Akkoyun,. Empatik AnlayıĢ Üzerine, Ankara, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, s. 63-71; aktaran Çiftçi, a.g.e, s.91
21
etkileĢim ile ilgili olduğunu göstermiĢlerdir. Bu çalıĢmada, maddi sorunlar nedeniyle bir çalıĢanını iĢten çıkartmak zorunda kalan bir müdürün, bu durumu çalıĢanına ileteceği dört farklı senaryo yazılmıĢtır. Deneklere yazılan bu senaryolardan hangisinde müdürün daha empatik davrandığı sorulmuĢ ve senaryolardan birini seçmeleri istenmiĢtir. Verilen cevaplara bakıldığında, empatik anlama (“bu durumun senin için ne kadar zor olduğunu anlıyorum”) ve eylem sözünün(“sana iĢ bulmanda yardımcı olabilmek için iyi bir referans mektubu yazacağım”) birlikte ifade edildiği senaryoda müdürün tepkisinin en empatik olarak görülmüĢtür.
Sonuç olarak empati duyanın, empati duyulan durumla ilgili rahatlatıcı bir eylem sözünün bulunması, duygularını somutlaĢtırması ve bir Ģeyi paylaĢtıklarını göstermesi yani biz olabildiklerini göstermesi açısından önemlidir.80
2.3.3.2. Terapötik Bir Araç Olarak Empati
Psikanalist kuramın kurucusu sayılan Freud, ilk dönemlerinde empati ile pek ilgilenmeyip daha çok danıĢanı dinleme üzerinde durmuĢtur. Daha sonraları ise empatinin iki yönüne vurgu yapmıĢtır. Bunlardan ilki, danıĢanın duygu ve düĢüncelerini rahat dıĢavurumunu sağlamak için gereken ortamı oluĢturmak, diğeri ise hastanın bilinç dıĢına uyum sağlamaktır.81
Freud‟un düĢüncelerini savunan Sandor Ferenczi de empati konusunda akla gelen kiĢilerden biridir. Ferenczi, Freud‟un yöntemine alternatif olarak Ferenczici analizi ve empatik yöntemi geliĢtirmiĢtir. Ona göre nevrozların geliĢimi, ödipal çatıĢmalara değil erken çocukluk dönemindeki empatiden yoksun olan deneyimlere bağlıdır. Empatik iletiĢimin danıĢmanın hastasıyla yapacağı çocuk çocuğa konuĢabilme becerisine bağlı olduğunu söyler. Ferenczi, psikoterapi sırasında Freud‟cu yönteme göre daha çok empatik, daha az yorumcu olunması gerektiğini ifade eder.82
Empati kavramı, Kohut‟un katkılarıyla 1950‟li yıllardan sonra daha önemli hale gelmiĢtir. Kohut empatiyi soyut ve klinik olarak ikiye ayırır. Soyut empatide kiĢi dolaylı iç gözlem yapar. Yani kiĢi önce kendi yaĢantısına içe bakıĢ ile bakmalıdır. Bu Ģekilde baĢkalarının benzer durumda ne durumda olduklarını anlayabilecektir. Klinik
80Jakop Hakansson and Henry Montgomery, “Empathy As An Interpersonal Phenomenon”, Journal of
Social and Personal Relationships, 20, 267-284; aktaran Tülay Bozkurt, “Empati Kuramları ve
Uygulamaları”, Empati Kuramdan Uygulamaya, Ġstanbul Kültür Üniversitesi, 2014, s.19-20 81
Sigmund Freud , Group Psychology and the Analysis of the Ego.Standard Edition, 18. Cilt, Hogarth, London, 1955, s.110; aktaran Haluk Özbay ve Banu IĢık Canpolat, “Psikoterepide Empati- Nesnellik Ġkilemi”, Klinik Psikiyatri, 2003;6, 39-45, s.40
82
Sandor Ferenczi ,Child analysis in the analysis of adults.Final Contributions to the Problems
and Methods of Psychoanalysis, M Balint (Ed), 3. Cilt, Basic Books, New York, 1955; aktaran Özbay ve Canpolat,a.g.e. s.40
22
olarak da empatiyi, baĢka bir kiĢinin iç yaĢamını hissedebilme yetisi olarak görür. Empatinin hastanın geliĢimine katkı sağladığını düĢünür.83
Rogers‟a göre ise empati, terapistin hastasının dünyasını “sanki” o imiĢ gibi anlamaktır. Empati, terapilerde ön koĢul olmaktan ziyade temel olma niteliğindedir.84Yine Rogers ideal bir terapistin her Ģeyden önce empatik becerisinin
olması gerektiğini söylemiĢtir. Rogers, “DanıĢandan Hız Alan Terapi” adını verdiği yaklaĢımında, danıĢanın yapıcı bir kiĢilik geliĢtirmesine yardımcı olacak, ölçülebilir altı koĢul önerir. Bunlar;85
1. Terapist ve danıĢan psikolojik bir etkileĢim içerisindedir.
2. DanıĢan endiĢeli, yaralanmaya açık ve bir tutarsızlık içeriisisndedir.
3. Terapist bu iliĢki içerisinde, kendi içinde tutarlı ve danıĢanla bütünleĢmiĢ durumdadır.
4. Terapist danıĢana karĢı koĢulsuz olumlu saygı gösterir.
5. Terapist danıĢanın içsel referans çerçevesini empatik olarak yaĢar ve bu yaĢantısını ona iletmeye çalıĢır.
6. Terapistin danıĢana empatik anlayıĢ göstererek koĢulsuz olumlu saygıyı iletmesi hiç olmazsa minimum seviyede gerçekleĢtirilir.
2.3.3.3. Ölçülebilir Bir KiĢilik Eğilimi Olarak Empati
Empatinin bir kiĢilik özelliği olması konusundaki tartıĢmalar Roger‟ın “empatik eğilim” kavramına dayanır. Rogers, empatik eğilimi sosyal duyarlılık ile eĢ anlamlı olarak yorumlamıĢtır. Ona göre sosyal duyarlılık bir kiĢilik özelliğidir ve bu özelliğe sahip bireyler daha empatik olabilirler.
Son yıllarda ikizler üzerinde yapılan çalıĢmalar, empatinin bir kiĢilik özelliği olarak ortaya çıkıĢında genetik yatkınlığın payı olduğunu ortaya çıkarmıĢtır. Yine tek ve çift yumurta ikizleri üzerinde yapılan baĢka bir çalıĢmada da, tek yumurta ikizlerinin yaĢlarının ilerledikçe empati becerilerinin farklılaĢtığı görülmüĢtür.86
Genetik yatkınlığın yanında çevrenin etkisi de yadsınamaz bir durumdur. Çevresel faktörlerin empatinin geliĢiminde önemli olması, eğitimin önemini gündeme
83 DS MacIsaac, Empathy: Heinz Kohut‟s Contribution, 2nd
edition, Bohart AC, Washington D.C., S.245-264; aktaran ġeref Gülseren, “EĢduyum(Empati): Tanımı ve Kullanımı Üzerine Bir Gözden Geçirme”, Türk Psikiyatri Dergisi, 2001, 12(2); 133-145, s.135
84KürĢat AltınbaĢ vd., “Empatinin abaiyolojik Yönleri”, Psikiyatride Güncel YaklaĢımlar, 2010, 2(1),
15-25, s.17
85Carl Rogers, “The Necessary and Sufficient Conditions of Therapeutic Personality Change”, Journal
of Counselling Psycology, 1957,21, 95-103; aktaran Füsun Akkoyun,” Empatik AnlayıĢ Üzerine”, 63- 69, s.63, dergiler.ankara.edu.tr/ dergiler/40/512/6285/pdf., (EriĢim Tarihi: 14.12.2017)
86
Carolyn Zahn-Waxler , Marian Radke-Yarrow, Elizabeth Wagner and Michael Chapman, “Development of Concern for Others”, Developmental Psychology, 28, 126-136; aktaranTülay Bozkurt, “Empati Kuramları ve Uygulamaları”, Empati Kuramdan Uygulamaya, Ġstanbul Kültür Üniversitesi, 2014, s.19-20
23
getirmiĢtir. Doğru empati kurabilme becerisi eğitim yoluyla geliĢtirilebilmektedir. Bununla ilgili terapistlerin, anne babaların, öğretmenlerin empatinin öğrenilmesinde katkılarının olduğunu gösteren pek çok araĢtırma da bulunmaktadır.
Genel anlamda empati, bireyin doğuĢtan getirdiği, yaĢamı boyunca geliĢerek dıĢa vuran, diğer kiĢilik özellikleri ile de iliĢki içinde olan bir kiĢilik özelliğidir. Bireylerin birbirini anlama ve duygularını hissedebilme becerisi psikososyal uyumlarını olumlu etkilerken, empatik eğilimin azalması da psikososyal uyumu zorlaĢtıracaktır. Bu durum bireysel ve toplumsal sorunlarında artmasında rol oynayacaktır.
Empatinin geliĢiminde etkili olan etkenlerin baĢında anne ve babanın çocuklarına olan tutumu gelmektedir. Ebeveyn çocuk iliĢkisi, çocuğun kiĢilik geliĢimi üzerinde son derece etkilidir. Yani çocuklar anne babanın aynası gibidir.87 Empatinin
geliĢiminde önemli olan bir diğer etken de, erken yaĢlarda bir sanat dalı( güzel sanatlar, müzik, edebiyat vb.) ile uğraĢmaktır. Yapılan çalıĢmalarda Ģarkı söyleme, bir müzik aleti çalma, resim yapma ve dans etme gibi uğraĢların çocukların empati becerisinin artmasında etkili olduğu görülmüĢtür.88
Empatik becerilerin azalmasında ise; çocuk istismarının, akran istismarının, cinsel suçların ve saldırganlık gibi pek çok sosyal ve psikopatolojik unsurun etkisi olduğu bulgulanmıĢtır.89