Elektronik Para

Dünya üzerinde İnternet’in giderek yaygınlaşmasıyla birlikte , ticaretin de bu elektronik ortamda yapılmaya başlaması sonucu, üretici ve tüketicilere yeni alım ve satım olanakları doğmuş, buna bağlı olarak da klasik ödeme şekillerinin yanı sıra yeni ödeme şekilleri gündeme gelmiştir. Yeni ödeme şekli olarak ortaya çıkan elektronik para (E-Para) bu gelişmeler sonucu, önemli bir ödeme aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Genel olarak elektronik para; internet’te kullanılmak üzere geliştirilmiş bir para birimidir. Elektronik para günlük hayatta kullanılan mağaza çeklerinin internet ortamındaki karşılığı olarak değerlendirilebilir. Bu sistemden yararlanmak isteyen kişilerin ilk olarak elektronik para hizmeti sunan şirketler tarafından geliştirilen özel yazılımlardan birini bilgisayarlarına yüklemeleri ve o şirketle çalışan bir bankada hesap açtırmaları gereklidir. Bundan sonra elektronik para ile anlaşmalı mağazaların sitelerinden ya da kendisi gibi elektronik para yazılımını kullanan diğer taraflar ile sanal alışveriş yapabilirler ( www.e-ticarettv. com.tr ).

Elektronik para yazılımı, istenilen miktarda paranın bir banka hesabından çekilerek, internet üzerinden yapılacak harcamalarda kullanılmak üzere elektronik ortamda saklanmasını sağlar. Her elektronik paranın normal hayatta olduğu gibi bir seri numarası vardır. İnternet üzerinden bir harcama yapıldığında belli seri numaralı elektronik paralar alışveriş yapanın bilgisayarından silinerek alışveriş yapılan bilgisayara geçirilir. Bu şekilde, para akışı aynen günlük hayatta olduğu gibi gerçekleştirilir ( www.garanti.com.tr )

Elektronik paranın küçük çaplı ödemelerde hızlı ödeme imkanı sağlamasının dışında, tüketicinin ödeme yerinde bulunma zorunluluğunu ortadan kaldırarak, daha çeşitli ve çok miktarda alım yapmasını ya da yaptığı alımla ilgili ödemenin zamanında yapılmasını sağlar .Para transferlerindeki gecikmeler, hatalı ödemelerin ya da yapılmayan ödemeler gibi sorunların en aza indirilmiş olması ise elektronik para kabul eden kuruluşun da doğabilecek nakit akım sıkıntılarını da en aza indirgemesini sağlamaktadır.

E-parayı, kredi kartlarından ayıran en büyük özellik ise, e-para kullanımı sırasında provizyon ya da benzeri bir sorgulama işleminin olmamasıdır. Ancak elektronik para uygulamalarının gerçekleşebilmesi için güvenlik sorunlarının giderilmesi, gerekli hukuki ve kurumsal yapının oluşturulması (Elektronik ödeme araçları arasında yer alan elektronik parayı kullanıma sunacak olan kurum ve bu kurumla ilgili hukuki çerçevenin belirlenmesi ), para ve mali politikalarla vergilendirme ile ilgili sistemlerin e-para kullanımına uygun hale getirilmesi gereklidir ( Canpolat, 2001, s. 18 ).

2.2.2.1.1.Elektronik Para Kullanım Avantajları

Elektronik paranın, bankacılık sektöründeki bireysel ve kurumsal müşterilerine sunduğu bir takım avantajları vardır. Bu önemli avantajlardan ilki, gün boyunca yapılan işlemler sırasında gecikmiş veya hatalı ödemeler nedeniyle doğabilecek finansal risklerin azaltılması veya tamamen ortadan kaldırılması şeklinde ifade edilebilir.

E-paranın diğer bir avantajı ise, çok çeşitli ödeme olanakları sağlaması ve ödemelerin yüz yüze yapılması zorunluluğunu ortadan kaldırarak işlemi kolaylaştırmasıdır. Kişinin ödeme yerinde bulunması zorunluluğunun ortadan kalkması ise, tüketicilerin daha çeşitli ve çok miktarda alım yapması, aynı zamanda yaptıkları alımla ilgili ödemelerini de zamanında yapmasını sağlar ( Yıldırım, 2006, s. 104 ).

Elektronik para; kişiler dışında, kurumsal bazda da çeşitli avantajlar sağlamaktadır. Kişilerin zamanında ödeme yapmasını kolaylaştırması nedeniyle, alacaklarını kolay tahsil edebilmeleri bu avantajların başında gelmektedir. Böylece geç ödemeler sonucu doğabilecek nakit akım sıkıntılarını aza indirmek mümkün olmaktadır ( Yıldırım, 2006, s. 104 ).

2.2.2.1.2.Elektronik Para Kullanımının Doğurabileceği Sorunlar ve Buna İlişkin Çalışmalar

Kağıda dayalı bir para sisteminden elektronik ödeme sistemine geçişte, işlem maliyetleri düşmüş, piyasalar genişlemiş, işlemler daha hızlı bir şekilde gerçekleşmeye başlamıştır. Buna ilave olarak, farklı tercihlere sahip ve farklı pozisyonlarda bulunan müşterilere, farklı, çeşitlendirilmiş ödeme seçenekleri sunulmuştur. Ancak, bu kağıda dayalı sistemden elektronik sisteme geçiş hızı ve beklenen faydalar; hataları cezalandırıp başarıları mükafatlandıran bir hukuki altyapının oluşturulmasına bağlıdır ( Sosyal Bilimler Dergisi, 2009, s. 2 ).

Elektronik para kullanımı; sağlamış olduğu bu önemli faydalar yanında bazı riskleri de beraberinde getirmektedir. Her şeyden önce, bir karta veya bir bilgisayara yüklenen paranın değeri bunun yükümlülüğünü üstlenen bankanın veya diğer bir kurumun ödeme kabiliyetine bağlıdır. Bu durum küçük miktarlar için pek fazla önemli olmayıp, büyük miktardaki hesaplar için ciddi bir risk oluşturmaktadır.

Ayrıca, e-para, kalpazanlık riski ile de karşı karşıyadır. Kullanılan sistemin teknik özelliklerine göre, kalpazanlık, fiziki olarak sahte kart üretilmesi, kullanılan kartlara yeniden değer yükleme mekanizması bulunması ya da bilgisayar ortamında ödeme sistemine bizzat dışarıdan girilmesi ( hack ) şeklinde olabilir ( Sosyal Bilimler Dergisi, 2009, s. 2 ). Daha açık bir ifadeyle; kullanılan bilgisayar ağlarına yasal olmayan yollardan ulaşılmasıyla, E-Para sisteminde bulundurulan miktarın bir kısmının veya hepsinin çalınması ya da bilgisayar sisteminin çalışmasını durduracak,

hatalı çalışmasına neden olacak virüs ve benzeri programların sisteme girmesi sonucu işlemlerin hatalı yapılması önemli bir risk unsurudur (Koç,1999, s.96).

Bunlara ek olarak, sistemin elektrik kesintisi, hat yetersizliği ve benzeri eksiklikler nedeniyle çalışamaması veya geçici olarak çökmesi de e-para olarak elde tutulan miktarların kullanılamamasına ve ödemelerin istenildiği anda yapılamamasına sebep olabilir.

E-paranın doğurduğu bir başka sorun ise, gizlilikle ilgilidir. E-para ile yapılan harcamaların elektronik ortamda kaydedilebilmesi nedeniyle kişilerin yaptığı özel harcamalara istemleri dışında ulaşılabilmesi mümkün olabilir.

E-para kullanımında bahsedilen bu sorunlardan en önemlisi; finansal kayıp riskidir. Bu riskin en büyük nedeni ise kullanılan E-para aracının ağ üzerinden illegal erişim veya çalınma yoluyla kullanılmasıdır. Bu yüzden kullanılan aracın elektronik ortamda yapılan veri transferi sırasında korunması büyük bir önem taşımaktadır. E- paranın saklanmakta olduğu elektronik ortama erişimin engellenebilmesi için çeşitli erişim şifreleri ve araç numaraları kullanmak gerekecektir. Bu tür bir şifreleme ve numaralandırma işlemi e-para arzının hangi kurum veya kurumlar tarafından yapılacağına bağlı olarak değişecektir (Koç,1999,s.96).

E-para kullanımına ilişkin dezavantajların en aza indirilebilmesi için, hükümetler bankacılık ve diğer sektörlerde uygun hukuki çerçeveyi çizerek konuyla ilgili ana hedeflerini ortaya koymalıdır. Bu açıdan bakıldığında, e-para araçları hakkında ciddi bir hukuki altyapı ihtiyacı vardır. Banka hesaplarının sigortalanması da müşteri koruma yolunda kullanılabilir. Ülkemizde de kullanılmakta olan bu sistem E- paranın güvenilirlik düzeyini artırmaktadır.

Sisteme olan güveni sarsabilecek bir başka konuda kişisel bilgilere erişim tehlikesidir. Bu konuyla ilgili sorumluluk, E-para arzını gerçekleştiren kuruma aittir.Bu konuda geleneksel bankacılık ve finans işlemlerinden farklı bir durum yoktur.Fakat geleneksel sistemde, sisteme fiziki bir ortam dışında girilmesi mümkün

değildir.Elektronik ortam üzerinde çalışan E-para bilgilerine ise sistemin kullandığı ağa bağlanılarak ulaşılmasına karşı önlem alınmalıdır ( Koç, 1999, s. 96 ).

Bu konuda alınabilecek önlemlerin başında şifreleme ve araç numaralandırma gelmektedir. Fakat, bu tür teknik önlemlerin yanında hukuki yaptırımların geliştirilmesi ve daha ağır hale getirilmesi gereklidir. Buna bağlı olarak, şifreleme için de tek elden şifrelendirme politikası izlenebilir. Bu yöntemle, kurumların E-para arzı serbest bırakılırken şifrelendirme işlemi tek bir ortak kurum elinden yapılabilir. Bu ise her bir elektronik para aracının farklı bir şifreye sahip olması sonucunda sistemin güvenilirliğini artırır.Kişisel bilgilere erişimle ilgili bir başka sorun ise kişisel gizlilik prensibiyle ilgilidir.E-para yoluyla yapacakları harcama ve ödeme kabulleri sistem tarafından anında kaydedilecektir.Bu ise, devletin bu harcama ve ödeme kabulleri sistem tarafından anında kaydedilecektir. Bu ise, devletin bu harcama ve ödeme kabul verilerine erişip erişmemesi sorununu ortaya çıkarmaktadır.