Elektronik ticaret medya üzerinden yapılan ticaret olarak ifade edildiği gibi çok değişik şekillerde tanımlanabilen ve sürekli kendini yenileyen bir olgudur. Aslında elektronik ticaret günümüzde hızla genişleyen bilgi ve iletişim teknolojilerinin işletmecilik alanında uygulanmasını ifade etmektedir95. Elektronik Ticaret (e-commerce); her türlü malın ve servisin bilgisayar teknolojisi, elektronik iletişim kanalları ve ilgili teknolojiler kullanılarak satılması ve satın alınmasıdır96.
Elektronik ticaret; iş, yönetim ve tüketim faaliyetlerinin yürütülmesi için yapılanmış iş bilgilerinin, üreticiler, tüketiciler ve kamu kurumları ile diğer organizasyonlar arasında elektronik araçlar (elektronik posta, mesajlar, www teknolojisi, elektronik fon transferleri) üzerine paylaşılmasıdır.
Genellikle elektronik ticaretin dört aşamada gerçekleştirilebileceğini söylemek mümkündür:
• Birinci aşama, bilgisayar ağları üzerinden bilgi ve belgelerin değişimidir. • İkinci aşama, sipariş verme, faturalama, sözleşme yapma, sigortalama,
nakliye ve ödeme gibi işlemlerin elektronik ortama aktarılmasıdır.
• Üçüncü aşama ise, sayısal imzaya ıslak imza statüsü kazandırılması, elektronik kayıtların resmi belge olarak Kabul edilmesi, iç ve dış ticaret mevzuatı, gümrük mevzuatı ve elektronik ortamda vergilendirme gibi devletin yetkili olduğu konularda, uluslararası uygulamalar da dikkate alınarak yasal düzenlemelerin yapılmasıdır.
• Dördüncü aşama, internet üzerinden güvenli bir şekilde bilgi ve belge değişiminin sağlanmasıdır. Böylece iç ve dış ticaret mümkün olduğu kadar çok kesime yayılmış olacaktır.
95 Nusret Ekin, “Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Çalışma Yaşamında Dönüşüm: Çelişkiler
ve Fırsatlar)”, İstanbul: İTO Yayın No: 1999-47
96 “Elektronik Ticaret Raporu”,
Elektronik ticaret, matbaanın icadı ya da endüstri devrimi kadar önemli bir dönüşümü simgelemektedir. Gerçekten elektronik ticaretin ortaya çıkışı ekonomik büyümeyi hızlandırmakta, tüketiciler için yeni fırsatlar yaratmaktadır97.
E-ticaret, firmalara birçok avantaj sunmaktadır;
• Firmalar belirli demografik özellikle ve ilgilere sahip kitlelere internet üzerinden ulaşabiliyor.
• İnternet üzerinden yapılan tanıtım/pazarlama maliyetleri, farklı bir mecra aracılığı ile yapılacak benzer bir uygulamanın maliyetinin tartışılamayacak seviyelerde altında gerçekleştirilebilir.
• Elektronik ticaret farklı kanallardan yapılan satışlara da destek olur.
3.11.1 Finans Kurumları ve E-Ticaret
Türk toplumunun Internet'le tanışması sadece birkaç yıl öncesine dayanmasına rağmen, Internet kullanımı için gerekli olan teknolojik altyapının sürekli gelişmesiyle, Internet kullanımı ülkemizde de her alanda büyük bir hızla yaygınlaşmaktadır. Özellikle 1999 yılından itibaren Internet kullanıcılarının sayısındaki hızlı artış, Türkiye'deki şirketleri de Internet ortamına girmeye zorlamıştır.
Şu anda Türkiye'deki elektronik ticaret uygulamaları işletmeden son kullanıcılara (Business to Consumer, B2C) satış biçimiyle gerçekleşmektedir. Ancak dünyadaki mevcut uygulamalardan da anlaşılabileceği gibi işletmeden işletmeye satış elektronik ticaret hacminin büyük kısmını oluşturmaktadır98.
97 Mehmet Mete Eren, “Elektronik Ticarette İnternet Bankacılığı”, İstanbul: Marmara Ünv.
Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü Bankacılık Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2002, s.4
Elektronik ticaretin büyüme trendini gören ve bu yeni pazarda yerini almak isteyen çok sayıda şirket rekabette geri kalmamak için Internet üzerinde site açmaya başladı. Bir çok ünlü marka sanal mağaza açarken, Internet servis sağlayıcıları oluşturdukları alışveriş merkezlerinde sanal mağaza kiralamaya başladılar. Bu gelişmeler elektronik ticaret konusunda danışmanlık veren şirket sayısının da artmasına yol açtı.
Reklamcılar Derneği 1998 yılında Internet reklamlarına Kristal Elma Ödülü vermeye başladı. Elektronik ticaret konusunda çeşitli ürün ve hizmetler sunan IBM, Microsoft gibi teknoloji firmaları da, tüm dünya ile aynı anda Türkiye'de elektronik ticaretle ilgili çalışmalarına hız verdiler. İşletmeden işletmeye (Business to Business, B2B) satış modelin ilk örneğini Arçelik bayilerinden siparişlerini Internet üzerinden almaya başlayarak gösterdi.
Hangi ölçüt kullanılırsa kullanılsın, elektronik ticaret çok büyük bir hızla artmaktadır. Genel eğilimler ve hakim öngörüleri, elektronik ticaret pazarının geleneksel sektörlerden çok daha hızlı ve fazla büyüyeceğini göstermektedir. Dünyadaki gelişmeler e-ticaretin üslü şekilde artacağını göstermektedir99. Dolayısıyla, bankalar, böylesine büyüyen ve gelişen bir sektördeki ödemelere kayıtsız kalamayacaklardır.
Bu sektörü bankalar için çekici kılan, büyüme öngörülerinin yanı sıra hem ticaretin geleceğinde internetin stratejik önemi ve artacak payı ve hem de uluslararası işlemlerin toplam işlemler içindeki payıdır. Kartlı ödemeler, bu yeni sektörde, yüz yüze yapılan işlemlerde hiç olamadığı kadar ağırlık taşıyabilir100.
99 Eren, a.g.e., s.10
3.11.2 Sanal POS
Sanal POS “fiziksel” POS cihazlarının yazılım şeklidir. Bu yazılım sayesinde işyerleri kendi web siteleri üzerinden kredi kartlı işlem yapabilmektedirler. Bankalar üzerinden gerçekleştirilen tüm iletişim internet üzerinden şifrelenerek yapılır. Kısaca süreç şu şekilde işler:
Tüketici kart bilgisini internet üzerinden işyerinin sitesine gönderir. İşyeri, Banka’nın Sanal POS yazılımını kullanarak kart bilgisine ödeme bilgilerini ekler (tutar, taksit, vs) ve internet üzerinden bankaya iletir. Bankada bulunan yazılım bu işlem bilgilerini bankanın merkezi sisteminin anlayacağı formata çevirir ve merkezi sisteme gönderir. Merkezi sistem işlemi gerçekleştirir ve sonuç aynı yol üzerinden tüketiciye kadar döner.
Sanal POS yazılımı “fiziksel” POS’ların desteklediği hemen hemen tüm işlemleri destekler: ön-otorizasyon, son-otorizasyon, satış, iptal, iade, günsonu kapatma, taksit, ödül kullanımı, ödül kazanımı gibi.
Bütün bu işlemler ister işyerinin kendi sitesine kurduğu “bağlantı yazılımı” üzerinden, ister işyerinin özel şifresiyle girebildiği Sanal POS yönetim arayüzünden gerçekleştirebilirler.
Sanal POS ile yapılan tüm işlemler banka yazılımı aracılığıyla merkezi sisteminin anlayabileceği bir formata dönüştürüldüğünden, Sanal POS ile alınan provizyon ile fiziksel POS ile alınan provizyon arasında hemen hemen hiç fark yoktur. İkisi de merkezi sisteme aynı şekilde gönderilir ve merkezi sistem tarafından aynı şekilde işlenir.