Elektronik pazarlama, internetin geliĢimiyle eĢ zamanlı olarak doğmuĢ ve geliĢmiĢtir.2000’li yıllara gelene kadar internet birçok atılım ve devrim olarak nitelendirilebilecek özelliği kullanıcılarına sunmuĢtur.Fakat bu dönem hiç de kolay olmamıĢtır.Elektronik pazarlama günümüz koĢullarına çeĢitli dönemlerden geçerek gelmiĢtir.Bu süreç, internetin iĢletmelerin tekelinde olduğu 90’lı yılların baĢı, bilinirliğinin arttığı 1996-2000 yılları ve 2000 sonrası olmak üzere üç baĢlık altında incelenebilir.
90’lı Yılların BaĢı: Elektronik pazarlamanın ilk dönemi aslında pek de pazarlama açısından parlak değildi. Bunun nedeni internetin yeni doğmuĢ olması ve henüz tam olarak elinde bulundurduğu bir kitlesi ve kullanıcısı bulunmamasıydı.Teknolojiye yatkınlığı olan belirli kesimler ve güçlü firmalar dıĢında internet üzerinde söz sahibi olan kimse pek yoktu.90’lı yılların ilkyarısına denk gelen bu dönemde internetin ticari içeriğine
“Yahoo”, “American Online (AOL)” ve “Amazon. Com” gibi firmalar liderlik ediyordu.
Belirli bir rekabet ortamı olmayan bu dönemde, ileriye yönelik birçok atılımı gerçekleĢtiren ve bu yolla geleceğine yatırım yapan firmalar bugün dimdik ayakta durmaktadır. Kalıcı birer marka olabilmek, ürün deneyimi yaĢatmak, müĢteri iliĢkilerini yönetmek gibi çok önemli deneyimi piyasada kimsenin olmadığı bu dönemde yaĢayan bu 3 marka 90’lı yıllarda büyük faydalar sağlamıĢtır.90’larda pazarlama savaĢının sahası internet olsa dahi geçerli olan eski ticaret kurallarıydı.Yani ilk olmak, liderliği ele geçirmek ve farklılaĢmak bu firmalara daha sonraları yadsınamayacak kadar büyük avantajlar sağlamıĢtır. 2011 yılına gelindiğinde görülmektedir ki Yahoo, American Online ve Amazon.Com gibi üç lokomotif firmanın bu felsefe ile elde ettiği baĢarı gözle görülür Ģekilde devam etmektedir.
2007 Aralık ayı itibarıyla dünyada en çok ziyaretçi alan web siteleri sıralamasında Amazon.com 33.sırada yer alırken,ABD’de en çok ziyaret edilen 11.internet sitesi olmaktadır.Dünya geneline bakıldığında ise
ziyaretçilerinin %48’i ABD’den %52’si ise çeĢitli ülkelerden siteye giriĢ yapmaktadır. American Online da tıpkı Amazon.com gibi dünya üzerinde milyonlarca site arasında ilk baĢlarda ve ABD’de ziyaret edilen 12. internet sitesi konumundadır. Yahoo için değiĢen tek Ģey bunca yıldır yıkılmadan tek baĢına zirvede yer alıyor olmasıdır. Yahoo arama motoru internetin varlığı ile eĢdeğerli olarak daima 1. sıradaki yerini korumaktadır. (2010’da ise facebook yahoo’yu geçmiĢtir) Ortalama bir internet kullanıcısı günde 13 yahoo sayfası ziyaret etmektedir. Bunların %19’u ABD kaynaklı iken, geri kalanını birçok farklı ülke oluĢturmaktadır. Yahoo dünyada liderken, ABD’nin en çok ziyaret edilen 2.internet sitesiydi.Tayvan, Hong-Kong, Hindistan ve Vietnam’da ise genel olarak 1.sıradadır. Bu durum da açıkça göstermektedir ki 902’lı yılların elektronik pazarlaması bildiğimiz pazarlamanın iletiĢim stratejisini kullanarak viral bir etki ile insandan insana geçerek baĢarıyı yaratmıĢtır.Tabii ki ağızdan ağza reklamcılık bu gezegendeki en güçlü reklamcılık Ģeklidir. Ġnternetin ilk baĢarısını oluĢturan da bu olmuĢtur.
90’lı Yılların Sonu: Ġlk elektronik pazarlamacılar internet üzerinden mal ve hizmet satmada tutucuydular ve bir kısıtlama içerisindeydiler.Ġnternet kullanımının hızlı yayılıĢı ise mevcut hedef kitleden daha fazlasına yayılmayı gerekli kılmaktaydı.Bu dönemde birçok firma elektronik satıĢ ve pazarlama üzerine eğilimliydi.Eskilerle yeni rakipler birleĢerek geliĢiyordu.Ġnternet erkek egemen iĢ dünyasının delikanlı oyuncağıydı.Öte yandan reklamcılar ev eğlencesine düĢkün miskin erkeklerin oturduğu yerden izleyeceği reklamları kullanmakla internetin bir mecra olarak tüketiciyi kendisine yaklaĢtırabileceği düĢüncesindeydi. Bu yüzden de cinsellik teması bu dönemde çok revaçtayken birçok pazarlama stratejisinin de temelini oluĢturdu. Elektronik pazarlamanın ayağa kalktığı bu yıllarda reklamcılık kendi üzerine düĢeni yapmamıĢ ve durum analizinde geç kalmıĢtır.Örneğin, banner reklamlarının revaçta olduğu bir döneme girilirken, tıpkı televizyon reklamlarındaki gibi tacizkar bir tutum izlenmiĢ gerekli ya da gereksiz hedef kitlenin varolduğu ya da asla var
olmayacağı birçok internet sitesine reklamlar iliĢtirilmiĢtir. Burada yapılan yanlıĢ,pazarlamanın temel öğelerinden olan hedef kitleyi belirleme ve ona yönelme özelliğinin çok fazla dikkate alınmamasıdır.Bu dönemde türeyen internet siteleri de kalabalıklaĢmaya baĢlayan bir ortamda tüketicinin ilgisini çekeceğini ve hedefi kendi pazarına doğru yönlendireceğini umarak geliĢigüzel çeĢitli isimler (domain) altında hizmete girmeye baĢladı.Oysa ki domain ismi internetteki marka olarak tanımlanmaktadır.Bu nedenle dün geliĢigüzel atılan adımlar bugün esamisi okunmayan markalar yaratmıĢtır.
2000’li Yıllar: 2000’li yıllar internetin hızla yaygınlaĢması ve kullanım alanının geliĢmesiyle ünlüdür.Örneğin, internet üzerinde oynanan tek düze oyunlardan, üç boyutlu oyunların bilgisayardan bilgisayara bağlanarak oynanabilmesine, buradan da tek bir ana bilgisayara (server) bağlanmak suretiyle binlerce kiĢinin aynı anda aynı oyunu oynayabildiği teknolojiye gelinmiĢtir.Bu, genç kesimin kültürler arası etkileĢime girmesi, coğrafyanın önemsizleĢmesi gibi etkenleri beraberinde getirirken alt yapıya yapılan yatırımlar da geliĢmekte olan ülkelerde dahi internet kullanımının artmasını sağlamıĢtır.2007 yılı Aralık ayından itibaren geriye saydığımızda yahoo.com’u en çok ziyaret eden ülkelerin geliĢmekte olan ülkeler olduğu açıktır.2000’li yıllar, internetin topluluklara ve bireylere özgürlük vaat ettiği yıllardı.Özellikle 11 Eylül sonrası insanların duygularının internet üzerinde yer alması ve bu tepkinin teröre karĢı ortak bir bilinç ve tepki yaratması iletiĢimcilerin ve iĢletmecilerin dikkatini çeken önemli geliĢmelerdi.ġüphesiz bu da birçok duyarlı tüketicilerin özellikle de kadınların dikkatini çekti.Kadınların interneti etkin olarak kullanmaya baĢlaması e-pazarlama evreleri açısından 2000’li yılların farkını ortaya koymaya yeterlidir.Artık elektronik pazarlamanın ilk dönemlerinde yer kapan erkek ve genç grubuna kadınlar da eklenmiĢtir.Bu da interneti pazarlamacılar için üzerinde çalıĢılması olmazsa olmaz bir Pazar haline getirmiĢtir. Reklamcılığın Geleceği adlı kitabın yazarı Joe Cappo’ya göre
“Bir ifade tarzı olarak interneti bir reklam ortamındaki gibi bir ortam olarak adlandırmak yanlıĢ olur.Pek çok yeteneğine karĢın, internet henüz
kendisini etkili bir reklam ortamı olarak kanıtlayamamıĢtır.Burada internetin kendi baĢarısızlığından çok bir reklam tekniğinde ustalaĢmamıĢ pazarlamacıların iç baĢarısızlıkları söz konusudur.Bir gün ustalaĢabilirler ancak bu uzun zaman alacak ve büyük miktarda enerji gerektirecektir ” (Cappo,2005:194) diyerek internetin bir mecra olarak kullanılabilir etkinliğe eriĢmesinin uzun zaman alacağına dikkat Tabii bu durum tartıĢmalıdır.Ama burada önemli olan etkinlik değil pazarlamacının tüketiciyi en iyi Ģekilde tanıyabilme Ģansıdır.Ġntenetin müĢteri planlamaya yarayan yegane kaynak olduğu tartıĢılamaz.
2.6 ELEKTRONĠK PAZARLAMA YAPARKEN NELERE DĠKKAT EDĠLMESĠ