Elektrik Fiyatı

Fiyat, talebin temel belirleyicilerinden biridir. Ancak, elektrik fiyatı elektrik talebinin temel belirleyicisi değildir. Türkiye’de elektrik bir tarife ile tespit edilmektedir ve bir monopol piyasası söz konusudur. Ayrıca talebin fiyat esnekliği oldukça düşüktür. Yani esneklik katıdır. Bu durumda, elektriğin fiyatı ne olursa olsun tüketiciler ikamesi güç olan bu malı tüketmek durumundadır (Tezekici, 2005:164).

1.8.1.1.Elektrik Piyasası

Elektrik enerjisi piyasası, üretim, iletim, dağıtım, toptan satış, perakende satış, perakende satış hizmeti, ithalat ve ihracat dahil olmak üzere elektrik enerjisi ve kapasite alım satımı veya ticareti faaliyetleri ile bu faaliyetlere ilişkin işlemlerden oluşur (Resmi Gazete, 2002:2)

Öncelikli olarak elektrik piyasasına göz attığımızda, Türkiye, 1980’li yılların başından beri sürdürülen Enerji Sektörü Reformu kapsamında, elektrik piyasasında serbestleşmeyi öngören bir sürecin içerisinde bulunmaktadır. Elektrik piyasasına özel sektörün katılımını sağlayan hukuki düzenlemeler ile elektrikte tekel durumundaki kamu şirketi olan TEK, 1993 yılında elektriğin üretimi ve iletimi faaliyetlerini yürütmek üzere TEAŞ ve elektriğin dağıtımı faaliyetlerini yürütmek üzere TEDAŞ olarak yapılandırılmıştır. Daha sonra 2001 yılında TEAŞ’da da faaliyet ayrıştırması yapılmıştır. Türkiye Avrupa Birliğine üyelik hedefi Avrupa Birliği müktesebatı ile

uyumlu olarak elektrik piyasasında tam serbestleşmeye karar vermiştir. Bu kapsamda, serbest elektrik piyasasının hukuki çerçevesini belirleyen, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu 3 Mart 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanun hükümleri çerçevesinde, elektriğin üretimi, iletimi ve toptan satışı faaliyetlerini yürüten TEAŞ’ın faaliyet ayrıştırması gerçekleştirilmiş, bu ayrıştırma çerçevesinde elektriğin üretimi faaliyetini gerçekleştirmek üzere EÜAŞ, iletim faaliyetini gerçekleştirmek üzere TEİAŞ ve toptan satış faaliyetini gerçekleştirmek üzere TETAŞ olmak üzere üç kamu iktisadi teşekkülü kurulmuştur. Böylece elektriğin üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti faaliyetlerinin, hukuki veya hesap ayrıştırması yoluyla birbirinden ayrılması sağlanmıştır (EPDK, 2007:3). Türkiye elektrik piyasa yapısını şekil 1-1’de görebiliriz

4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun temel hedefi; elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreye uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulmasıdır. Bunun için de, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik piyasasının oluşması

TEK (Türkiye Elektrik Kurumu) TEDAŞ 1994 TEAŞ 1994 TEDAŞ TETAŞ TEİAŞ EÜAŞ DAĞITIM İLETİM ÜRETİM TİCARET Ekim 2001 1970 1994

Şekil 1–1: Türkiye Elektrik Piyasa Yapısı

Kamu Dağ. Şirketleri Özel Dağ. Şirketleri (8) EÜAŞ HES’ler Pörtföy Üret. Şirketleri (6) 2010 Kaynak: TETAŞ, 2009:3

için gayret sarf edilmektedir. Bu piyasanın tam manasıyla amacına ulaşabilmesi, kısaca uzun vadeli arz güvenliğinin Türkiye’de tesis edilebilmesi ve elektrik fiyatlarının sanayinin rekabet gücünü olumsuz etkilememesi için; şeffaf spot fiyatların ve likid forward piyasaların oluşturulması gerekmektedir. Bu nedenle14.04.2009 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan elektrik piyasası dengeleme ve uzlaştırma yönetmeliği yayımlanmıştır (TETAŞ,2009:10).

Piyasada kamu adına toptan satış lisansına sahip tek şirket olarak TETAŞ faaliyet göstermekte olup, lisans alan şirketlerden önemli bir kısmı halen aktif olarak faaliyet göstermemektedir. 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında yayımlanan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği uyarınca sektörde faaliyet göstermek üzere EPDK tarafından Mart 2010 sonuna kadar 45 tüzel kişiliğe toptan satış lisansı verilmiştir. EPDK tarafından bu şirketlerden birine ihracat, ikisine ise ithalat izni verilmiştir (TETAŞ,2010:17).

1.8.1.2.Fiyatlandırma ve Tarife

Elektrik piyasasında düzenlemeye tabi tarifelerin hazırlanmasına, incelenmesine, değerlendirilmesine, değiştirilmesine ve onaylanmasına ilişkin usul ve esaslar, Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir. Yönetmeliğe göre düzenlemeye tabi tarife türleri şunlardır (Resmi gazete, 2002:4);

a) İletim bağlantı tarifesi, b) Dağıtım bağlantı tarifesi, c) İletim tarifesi,

d) Dağıtım tarifesi, e) Perakende satış tarifesi,

Yukarıda bahsedilen tariflerle ilgili olarak uygulanan kararlar EPDK’nın kurum ve kurul kararıyla uygulama bulmaktadır. Bu tarifelere Organize Sanayi Bölgesi tüzel kişilikleri tarafından, onaylı sınırları içerisindeki katılımcılara dağıtım bedeli ile bağlantı bedeli, güvence bedeli ve kesme-bağlama bedeli uygulanan Organize Sanayi Bölgesi Tüzel Kişiliklerine Uygulanan Bedeller tarifesini de eklemek gerekir (EPDK, 2009:47).

Ayrıca EPDK (www.epdk.gov.tr / 28.06.2010)’nın internet sitesinde yer alan tarifeler ise, iletim, dağıtım, perakende satış, toptan satış, yük alma ve yük atma fiyatları, kesme ve bağlama bedelleri, güvence bedelleri, OSB dağıtım bedeli, OSB bağlantı, güvence ve kesme-bağlama ve geçiş dönemi tarifeleridir.

TETAŞ-EÜAŞ, TETAŞ-Dağıtım Şirketleri ve Portföy Şirketleriyle-Dağıtım Şirketleri arasındaki elektrik enerjisinin alım ve satımını düzenleyen geçiş dönemi sözleşmeleri imzalanarak yürürlüğe girmiş ve elektrik enerjisi tarifesinin ulusal bazda uygulanmasını teminen fiyat eşitleme mekanizması tasarlanmış olup, tebliğin 21 Aralık 2006 tarih ve 26383 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla uygulanmaya başlanmıştır (ETKB, 2009:31).

Kısaca belirtmek gerekirse, Elektrik fiyatları nasıl oluşuyor? YPK kararına göre, elektrik fiyatları 3 ayda bir revize ediliyor. Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ) tarifelerini EPDK’nın onayına sunuyor. EPDK, her yılın 1 Nisan, 1 Temmuz ve 1 Ekim tarihlerinden itibaren yürürlüğe girecek şekilde onaylıyor. TEDAŞ satış tarifelerini belirlerken, birçok etmeni de göz önüne almak zorunda. Bunlardan en önemlisi ise elektriğin üretim maliyetidir. Elektrik ne kadar ucuza üretilirse, fiyat da o kadar düşüyor. Ancak Türkiye’de doğalgazdan yani ithal bir kaynaktan elektrik üretimi yüksek olduğu için (toplam üretim içindeki payı ortalama % 50) bu nedenle de

maliyetler her zaman yüksek kalıyor. Ancak hidrolik santrallerden ve Termik santrallerden yapılan üretim, toplam maliyetin aşağıya düşürülmesinde bir araç olarak görev yapıyor. Enerji KİT’leri, EÜAŞ ve TETAŞ’tan elektrik satın alan TEDAŞ, bu iki şirketin kendisine uyguladığı tarifelerdeki artışları vatandaşa yansıtıyor. TEDAŞ, mali uzlaştırma sistemi üzerinden özel sektör elektriğini de satın alıyor. Buradan aldığı elektriğin fiyatı artarsa, bunu da 3 aylık dönemler itibariyle tüketiciye yansıtıyor (www.enerjivadisi.com / 04.03.2010).