Ekonomik Ortamda DeğiĢimler ve Finansal Yenilikler

Özellikle 1960‟lı yıllardan sonra basta Amerika BirleĢik Devletleri olmak üzere tüm dünya ülkelerinde enflasyon oranının yükselmesi ve faiz oranlarında gözlenen önemli artıĢlar ile bilgisayar ve iletiĢim teknolojilerinde yaĢanan hızlı geliĢmeler finansal sistemi etkilemiĢtir. Bununla birlikte 1970‟li yılların baĢlarında uluslararası para sisteminde ayarlanabilir sabit kur sisteminden (Bretton Woods), esnek

kur uygulamasına geçilmesi finansal sistemin daha karmaĢık hale gelmesini sebep olmuĢ ve riskten korunma yöntemlerindeki hızlı geliĢmeleri ön plana çıkarmıĢtır61

. Ekonomistlere göre, yeniliklerin ana nedeni bireylerin getirilerini ve yatırımcıların kârlarını en üst seviyeye ulaĢtırabilme istekleridir. Diğer bir deyiĢle yenilik, daha fazla para kazanabilme arzusuna bağlı bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktadır. “Bu çıkarım da bizi Ģu yargıya götürebilir; ekonomik çevredeki bir değiĢiklik olası kârlı yeniliklerin araĢtırmasını teĢvik etmektedir”62

.

Yeni finansal araçların ve ürünlerin teknolojinin geliĢimiyle beraber oluĢması ve Ġnternetin getirdiği avantajlarla birleĢmesi sonucu sermayenin dolaĢımı geniĢlemekte ve finansal yeniliklere olan talepler artmaktadır. Bu sayede sermaye transferi de gerçekleĢmektedir. Birçok araĢtırmaya konu olan ve 1970‟li yıllarda geliĢmeye baĢlayan finansal yenilikler, yeni araçlar ve ürünler sunmasının yanında risk ve güvenlik problemlerini de beraberinde getirmiĢtir. Günümüz finansal piyasalarında, finansal yenilikleri takip edilmesi, bilinmesi ve kullanılması bir strateji haline gelmiĢtir63

. Van Horne‟e göre finansal yenilik, finansal piyasaların tam oluĢmaması ve finansal araçların yetersiz kalmasından ortaya çıkan yeni bir finansal araç veya süreçtir64

.

Yenilikçi bir organizasyonun avantajlarından ilki organizasyonun yaratıcı ve yeniliklere açık olduğunun göstergesi olması, ikinci ise rakiplerinin uyguladığı yenilikleri takip ederek kendi yapısına uygun olanları uygulaması ve rekabet halinde olduğu organizasyonlar ile mücadele edebilir olmasıdır65

.

Finansal araçlar, kurumlar ve piyasalardaki değiĢime sebep olan finansal yenilik süreçlerine, kredi kartları, otomatik para çekme makineleri, elektronik fon transferi gibi araçlar veya sistemler, takas iĢlemleri, repo iĢlemleri, opsiyon iĢlemleri,

61

Parasız, s.3.

62 _{Parasız, s.3.}

63 _{Doğan Kutukız, “Finansal Yeniliklerin GeliĢimi, Piyasalar Üzerindeki Etkileri ve Türkiye Üzerine}

Deneysel Bir ÇalıĢma” Mali Çözüm , Cilt.Ekim-Kasım-Aralık, Sayı.65, 2003, s.1-2.

64 _{James C. Van Horne, “Of Financial Innovations and Excesses”, The Journal of Finance, Vol.40, No.3,}

1985, p.622.

65 _{Katherina Wakelin, “Innovation and Export Behaviour At The Firm Level”, Research Policy,Vol. 26,}

vadeli döviz iĢlemleri örnek verilebilir. Enflasyon ve faiz oranlarındaki değiĢiklikler neden olduğu finansal ürün ve araçlar, bilgisayarlar ve Ġnternetin geliĢimiyle zamandan ve mekândan bağımsız olarak alınıp satılabilir duruma gelmiĢtir. Risklerini azaltmak isteyen müĢterilerine daha düĢük maliyetle elde ettikleri faiz oranı riski düĢük finansal ürünleri, daha düĢük faiz oranlı varlık olarak sunan finansal kuruluĢlar, bu iĢlemlerden daha yüksek kar elde etmektedirler66.

Finansal kuruluĢlar bilgi ve iletiĢim teknolojilerinde geliĢmelerin yardımıyla kendilerine kâr sağlayıcı yeni ürün araĢtırma ve geliĢtirme sürecine girmiĢlerdir ve kârı oluĢturacak yeni finansal ürünlerin piyasaya sunulmasını sağlamıĢladır.

Önceki dönemlerle karĢılaĢtırıldığında 1970 ve 1980‟li yıllarda finansal piyasalar önceki yıllara oranla daha yüksek risk seviyesine ulaĢmıĢtır. Öncelikle faiz oranlarından ortaya çıkan dalgalanmalar, yatırım gelirlerinde büyük belirsizliklerin yaĢanmasına sebep olmuĢtur. Yatırımcılar karĢılaĢtıkları riski azaltmak için yeni finansal piyasalarda alıĢveriĢ yapma ihtiyacını hissetmiĢlerdir67

.

1970‟li yıllarda uluslararası para sisteminde esnek döviz kuru sistemine geçilmesi uluslararası ticarette bu kez döviz kuru riskinin artmasına sebep olmuĢtur. Bu riskten kaçmak içinde finansal yeniliklerin ortaya çıkıĢı söz konusu olmuĢtur68

. Yetiz‟e göre finansal yeniliklerin geliĢmesi dört baĢlık altında toplanabilir69

;

 Ekonomik GeliĢmeler

Enflasyon ve faiz oranlarında dalgalanmalar sebebiyle riski azaltmak amacıyla yeni finansal araçlar sunulmuĢtur.

66 _{Kutukız, s.3.} 67 _{Parasız, s.4} 68

Dywer Jr. Gerald, “Rules and Discretion in Monetary Policy”, Federal Reserv Bank Review, No.75, 1993, p.4.

69 _{Filiz Yetiz, “Finansal Sistemin Yapısı, Finansal DerinleĢme ve Ekonomi” Çukurova Üniversitesi,}

 Teknolojik GeliĢmeler

Bilgi ve iletiĢim teknolojilerindeki geliĢmeler, iletiĢim kanallarının artması ve maliyetlerinin düĢmesi yeniliklerin hizmete sunulmasını kolaylaĢtırmaktadır.

 Yasal KoĢullar

Kâr oranlarını yükseltmek isteyen firmalar, yasal düzenlemelerden kaçınmak amacıyla finansal yenilikleri ortaya çıkartabilirler

 DavranıĢ DeğiĢiklikleri

Zaman içerisinde müĢterilerin talepleri de değiĢmektedir. Bu taleplere cevap verebilmek, teknolojik geliĢmelerin de yardımıyla finansal yenilikler sayesinde gerçekleĢebilir.

1970‟lerden sonra ortaya çıkan yeni dönemde70

;

 Mevcut piyasalar hızlı bir Ģekilde büyümekte ve derinlikleri önemli ölçüde artmakta,

 Daha önce mevcut olmayan piyasalar ortaya çıkmakta,

 Birçok enstrümanın ikincil piyasası kurulmaktadır. Ġkincil piyasaların kurulması mevcut olan ve yeni kullanılmaya baĢlayan araçların iĢlem hacmini hızlı bir Ģekilde arttırmakta,

 Finansal yenilikler ile ekonomik faaliyetler daha fazla kayıt altına alınabilir.

Bilgi teknolojilerindeki geliĢmeler finans sektöründeki geliĢmeleri de olumlu yönde etkilemekte ve yeni ürünlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Örneğin Otomatik para çekme makineleri (ATM), kredi kartları, elektronik fon transferi (EFT)

70 _{Cafer Kaplan, “Finansal Yenilikler ve Piyasalar Üzerine Etkileri:Türkiye Uygulaması”, TCMB,}

sistemleri gibi yeni ürünlerin hizmete sunulabilmesi teknolojik geliĢme sayesinde gerçekleĢmiĢtir.

Bilgi ve telekomünikasyon teknolojisine geçiĢ, ödeme sistemlerinde iĢlem maliyetlerinin büyük oranda düĢmesine yol açmıĢtır. Ödemenin büyüklüğünü, hesap birimini ve ödemeyi yapan kiĢilerin bulundukları coğrafi birimi dikkate almaksızın ödemenin hızlı bir Ģekilde yapılabilmesi imkânını doğurmuĢtur. Otomatik para çekme makineleri ve kredi kartları gibi yeni ürünler paranın dolaĢım hızını geçmiĢ dönemlere göre büyük oranda arttırmaktadır. Bununla birlikte yeni teknolojilerin kullanılması sayesinde uluslararası finansal geliĢmeler daha duyarlı ve hızlı tepki veren bir konuma gelmiĢtir71

.

Finansal sistemin katılımcılarının taleplerini karĢılamaya yönelik yeni finansal ürünlere ve servislere olan talep her zaman olmuĢtur. Finansal yenilik bu katılımcılara maliyetleri düĢüren, riski azaltan, daha geliĢmiĢ ürün daha iyi hizmet sağlayan yenilik olarak tanımlanır. Finansal buluĢlar, Ģu Ģekilde sıralanabilir72

;

 Yeni Ürünler (ayarlanabilir faizli mortgage kredileri vb.)

 Yeni Servisler/Süreçler (Ġnternet bankacılığı vb.)

 Ürünler ile Ġlgili Yeni ĠĢlemler (elektronik veri tabanları vb.)

 Yeni Organizasyon Biçimleri (Ġnternet bankaları-Internet only banks vb.) olarak sıralanabilir.

Enflasyon ve faiz oranlarında değiĢimler finansal yeniliklerin ürün olarak ortaya çıktığı durumdaki ana sebep iken, süreç olarak ortaya çıkan finansal yenilikler de ise teknolojik geliĢmelerdir. Hayat sigortası, Faiz ve döviz swapları, Para piyasası yatırım hesapları, ürün olarak ortaya çıkan finansal yeniliklere örnek olarak verilebilir. Aynı dönemde süreç olarak ortaya çıkan yenilikler için ise; ATM örnek olarak verilebilir73.

71 _{Kaplan, s.12.}

72_{Robert DeYoung, William W. Lang, Danielle L Nolle, “How The Internet Affects Output and}

Performance at Community Banks”, Journal of Bankign & Finance, Vol.31, 2007, pp.1034-1036.