Ekonomik Coğrafya Özellikler

Mersin, XIX. yüzyılın sonunda Dünya‘nın dört bir yanıyla ticari ilişkileri olan Akdeniz‘in canlı bir liman şehri haline gelmiştir. Hint ürünleri, Rus petrolü, Çin pirinci, Manchester dokumaları, Fransa‘dan kahve, şeker, kibrit, hırdavat gibi birçok mal, Mersin Limanı‘na gelmeye başlamıştır. Çukurova ve Anadolu‘nun hububat, pamuk, yün, deri, ipek kozası, küçük ve büyükbaş hayvan, kuru üzüm, halı, balmumu, kereste gibi ürünleri de, başta Fransa olmak üzere tüm Akdeniz ülkeleri ve Rusya‘ya bu liman üzerinden ihraç edilmiştir. Bugün Mersin, modern limanı, serbest bölgesi, büyük sanayi ve ticari kuruluşlarıyla hızla gelişen çok kimlikli bir kenttir. Genç bir kent olmasına rağmen, kısa sürede sanayi kenti haline gelen, ticaret ve hizmet sektörü ağırlıklı bir kent görünümüne bürünen Mersin, sanayi, tarım ve ticarette Türkiye‘nin ilk on ili içinde yer almıştır (MTSO, 2008).

Mersin ekonomisi; tarım, sanayi, inşaat, iç turizm ve lojistik faaliyetlerinin bir arada geliştiği sektörlerden oluşmaktadır. Verimli toprakları ve dört mevsim tarım ve inşaat faaliyetlerine uygun iklimi, genç ve girişimci insan kaynakları, eğitim, araştırma, ulaşım ve kültürel çeşitliliğe dayanan sosyal ve fiziksel altyapısı vardır. Mersin‘e eşsiz bir stratejik konum kazandırmaktadır. Ancak Mersin bu güçlü yanlarını harekete geçirerek rekabetçi yapılar oluşturamamış, bölge insanının refah düzeyini ilin potansiyeli ölçeğinde yükseltememiş ve yeni iş olanakları yaratarak işsizliği azaltacak çareler bulamamıştır. Trendi azalsa da devam eden iç göç, kayıt dışı ekonominin diğer illere göre daha yaygın olması ve kontrol edilememesi, Ortadoğu‘da ve Güneydoğu‘da yaşanan çatışmalı ortamdan daha fazla etkilenme, Mersin için ciddi tehditler yaratmaktadır (Zeren, 2007).

2002 yılı Genel Sanayi ve İşyerleri Sayım sonuçlarına göre Mersin, Türkiye toplam işyeri sayısının %2,33 ünü kayıtlı istihdamın ise %1,71 ini oluşturmaktadır. Türkiye genelinde bu paylar ile Mersin, işyeri sayısında 8., istihdamda ise 11. sırada yer almaktadır. 2002 Genel Sanayi ve İşyeri sayım sonuçlarına göre ise Mersin‘de faaliyet gösteren işyeri ve istihdam sayısının sektörel dağılımı Tablo 2.5‘de görülmektedir. Tablo 2.5. incelendiğinde, toplam işyeri sayısının %47 sinin toptan ve perakende ticarette, %13‘ü ulaştırma, depolama ve haberleşme, %12‘si çeşitli imalat, %10 otel ve lokantacılık ve kalanı diğer işlerle uğraşmaktadır (TUİK, 2002; MTSO, 2007; Zeren, 2007).

Tablo 2.5. Mersin ili işyeri sayısı ve istihdamın sektörel dağılımı

Sektörler

Türkiye Mersin

ĠĢyeri Sayısı ÇalıĢanların _Ortalaması ĠĢyeri Sayısı ÇalıĢanların _Ortalaması

Madencilik ve Taşocakçılığı 2393 75841 58 359

İmalat 272513 2126896 5426 25983

Elektrik, Gaz ve Su 1721 57819 58 1124

İnşaat 35611 224210 783 3405

Toptan ve Perakende Tic.; Motosiklet ve Motorlu Araçlar ile Kişisel Eşya. Ev Eşyalarının Onarımı

868186 2007384 20653 41869

Otel ve Lokantalar 174390 546088 4322 9860

Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme 267237 502774 5853 11028 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 20958 175889 447 2171 Gayrimenkul, Kiralama ve İş

Faaliyetleri 96039 334778 2303 5628

Eğitim 6697 78755 173 1918

Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler 33386 101148 873 1998 Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel

Hizmet Faaliyetleri 101748 222102 2805 5180

Toplam 1880879 6453684 43754 110523

Kaynak: TUİK, 2002; MTSO, 2007

Serbest Bölge, ticaret ağırlıklı bir işlev yapmaktadır. 2006 yılı itibariyle serbest bölgenin ticaret hacmi 1,9 milyar dolardır. Serbest bölgeler içindeki payı ise %8 dir. Üretim düzeyi yetersizdir. Gümrük Birliği kapsamında üçüncü taraflarla yapılan anlaşmalar çoğaldıkça serbest bölgeler eski önemini yitirmektedir (Zeren, 2007).

Ülkemizde imalat sanayinde %99,5‘lik faaliyet oranlarıyla küçük ve orta boy sanayi işletmeleri en önde gelir. Bu orana yakın %94,9‘luk payı ile KOBİ‘ler Mersin‘de de en fazla faaliyet gösteren işletmelerdir. Mersin sanayisindeki en önemli değişim Cumhuriyet‘ten günümüze kadar devamlı artış gösteren iş yeri sayısı dikkat çekmektedir. Örneğin imalat sanayisinde 1900–1960 arasında 50 iş yeri, yıllık ortalama çalışanların sayısı 175 iken; 1971–1980 yılları arasında işyeri sayısı 97, ortalama çalışanların sayısı 300 olmuş; 1973–1997 yılları arasında ise işyeri sayısı 1834, yıllık ortalama çalışanların sayısı 5255 olmuştur (DİE, 1999:71).

Mersin‘in 2007 yılındaki ihracatı 2,8 milyar $ ve ithalatı 6 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Tarıma yönelik kamu yatırımlarında artış gözlenirken turizme yapılan yatırımlar düşmekte ve kamu yatırımları, yüksek göç oranının neden olduğu ulaşım ve sağlık sorunları ile sosyal sorunlara yeterince yanıt verememektedir. Kent turizm sektörü açısından önemli ve şimdiye kadar yeterince değerlendirilememiş bir potansiyele sahiptir. Mersin‘de altı bölge, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ―turizm merkezi‖ olarak seçilmiştir. Mersin‘in tarım, gıda ve içecek ihracatı, Türkiye‘nin bu alandaki ihracatının %12‘sini oluşturmaktadır. Mersin için bir diğer stratejik sektör lojistiktir. Mersin‘in Avrupa ve Ortadoğu arasındaki stratejik konumu, serbest bölgesi ve Mersin Limanı gibi altyapıların varlığı nedeniyle ulaşım ve lojistik önemli bir sektördür (Mersin Valiliği, 2008).

Doğu Akdeniz‘in en önemli limanlarından olan Mersin Limanı, ülkemizin ithalat, ihracat ve transit ticarette önde gelen limanları arasında yer almaktadır. Mersin'in kurulduğu yıldan itibaren liman şehri olması, ticari potansiyeli Mersin Limanı‘nı bölge limanı hüviyetine koyarak hinterlandını genişletmiştir. Limanın 670 bin m2 açık, 21 bin m2 kapalı alanı bulunmaktadır (ÇKA, 2006).

Türkiye'nin ilk ve en büyük ticari hacmine sahip olan Serbest Bölge, Mersin‘de kurulmuştur. Bölge, yabancı yatırımcılar için büyük uluslararası pazarlara (Ortadoğu, Kuzey Afrika, Doğu ve Batı Avrupa, Rusya ve eski Sovyet Cumhuriyetleri) yakınlığı sebebiyle bir merkezdir. Bunun yanında bölge, Akdeniz‘in en önemli limanlarından biri olan Mersin Limanı‘na bitişik olarak kurulmuş olup, kendi rıhtımları bulunmaktadır (ÇKA, 2006). Serbest Bölge, Mersin Körfezi‘nde denizin karaya en çok sokulduğu mevkide yer almaktadır. Hemen yanında yer alan Mersin Limanı‘ndan yaklaşık olarak Avrupa da 53, Amerika da 40, Avustralya da 6, Asya da 49, Afrika da 31, Doğu Akdeniz de 16 liman ile düzenli sefer bağlantıları gerçekleşmektedir (Akova, 2002:96).

Mersin Serbest Bölgesi‘nin toplam brüt alanı 786000 m2

, bölgenin net parsel alanı 524883 m2‘dir. 2007 yılı sonu itibariyle, Mersin Serbest Bölgesi‘nde faaliyet gösteren firma sayısı, 2006 yılının belirtilen dönemine göre %2 oranında azalarak 442‘ye gerilemiştir. Mersin Serbest Bölgesi‘nde bulunan firmaların %54‘ü alım-satım, %27‘si kiralama-depolama, %15‘i üretim, %2‘si bankacılık-sigortacılık, %2‘si diğer hizmetler alanlarında faaliyet göstermektedir. 2007 yılı sonu itibariyle bölgedeki istihdamın, 2006 yılının söz konusu dönemine göre %13 oranında artarak 7302‘ye yükseldiği görülmektedir (MTSO, 2007; 2008).

Mersin; tarım, ticaret, turizm, sanayi, ulaşım, ihracat hacmi ile ülkemizin ve Ortadoğu‘nun önemli merkezlerinden biridir. Serbest bölge ve limanın getirdiği yoğun ticari faaliyetler, kentsel gelişmeye olanak sağlamıştır. Buna bağlı olarak, yurdumuzun değişik bölgelerinden ve kırsaldan iç göç hareketleri ile karşı karşıya kalmıştır. Nüfuslanma ve çarpık kentleşmenin sonucu, kentsel yapılar ile tarımsal faaliyetler iç içe geçmiştir. Diğer taraftan beton yığınları ve asfalt yollar ile tarım alanları ortadan kaldırırken, tarımsal faaliyet alanları da doğal bitki örtüsü ile kaplı alanlara kaymaktadır.

Kırsal alandaki köylerin geçim kaynaklarına baktığımızda köylerin büyük bir bölümü geçimini tarla tarımı, meyvecilik ve sebzecilikten sağlarken, ikinci derecede hayvancılık ve diğer faaliyetler gelmektedir (Sandal, 2002). İnceleme sahası, farklı tarımsal üretimin yapıldığı bir coğrafyaya sahiptir. Çeşitli tarımsal amaçlı üretimlerden baklagil, buğdaygil, endüstri bitkileri, meyvecilik (Elma, Armut, Şeftali, Kiraz, Turunçgiller, Muz vb.), turfanda sebzecilik ürünleri üretilmektedir. Bu nedenle kırsal alandaki halkın geçimini sağlamada öncelikli olarak tarım ürünleri üretimi gelmektedir. Hayvancılık ve orman işçiliği de diğer geçim kaynaklarını oluşturmaktadır.

Türkiye‘de olduğu gibi Mersin‘de de, yolcu ve yük taşımacılığı karayolları üzerine yoğunlaşmıştır. Serbest Bölge‘nin varlığı ve yoğun liman faaliyetleri, ulaştırma sektörünün önemini artırmıştır. Limanda yükleme ve boşaltması yapılan yüklerin ülke içerisine dağılımı çoğunlukla karayolu ile sağlanmaktadır. İl ekonomisinde önemli bir yeri olan tarımsal üretim içerisindeki meyve ve sebze ürünlerinin dağıtımı da yine ağırlıklı olarak karayolları üzerinden yapılmaktadır (MTSO, 2007)

3. EKOLOJĠK KOġULLARIN ġEKĠLLENDĠRDĠĞĠ BĠTKĠ