Orta gelir tuzağı literatürü temel olarak ekonomik büyüme kavramsallaştırması üzerinden ilerlemektedir. Çünkü orta gelir tuzağının varlığı ya da yokluğu gelişmekte olan ülkeler için her ne kadar soyut tanımlamalar olsa da, bütün farklı tanımlamalarda ilgili değişkenlerin büyümeye olan farklı etkileri sorgulanmaktadır. Bundan dolayıdır ki, orta gelir tuzağı kavramı en yaygın belki de en sade halinde sürdürülebilir ekonomik büyümenin devam ettirilememesi ve/veya ekonomik büyümedeki yavaşlığın giderilememesi şeklinde ortaya çıkmaktadır ve böylece de orta gelir tuzağının temel göstergelerinden birisi olmaktadır.
Literatürde doğrudan yabancı yatırımların ekonomik büyümeye olan etkisinin incelendiği çalışmalarda doğrudan yabancı yatırımların ev sahibi ülkelere ileri teknoloji, AR-GE aktiviteleri, sermaye stoğu, yeni organizasyonel yapılanmalar, ileri teknolojiden kaynaklı ihracat artışı, beşeri sermaye gelişimi, istihdam artışı vs. şeklinde birçok olumlu etkileri yarattığını ortaya koyan bulgular mevcuttur. Tabii ki bu etkilerin olumsuz olduğunu, belirsiz ya da nötr olduğunu ortaya koyan birçok çalışma da bulunmaktadır. Hatta ekonomik büyümede refah etkisinin sorgulandığı çalışmaların yanında, doğrudan yabancı yatırımların yoksullaştırıcı büyümeye yol açtığını savunan çalışmalar da yer almaktadır.
Önceki kısımlarda doğrudan yabancı yatırımların verimlilik, yurt içi yatırımlar ve gelir eşitsizliğine olan etkileri incelenmişti. Aslında bu yolla doğrudan yabancı yatırımların verimlilik, yurt içi yatırımlar ve gelir eşitsizliği üzerinden ekonomik büyümeyi nasıl etkilediğinin sorgulanması yapılmaya çalışılmıştı. Buradaki ayrıştırmanın nedeni de, doğrudan yabancı yatırımların ekonomik büyümeye olan etkisini orta gelir tuzağı belirleyicileri üzerinden sağlayarak, ilgili etkiyi orta gelir tuzağı bağlamında sorgulamak ve anlaşılabilir kılmak istenmesi idi.
Bununla birlikte literatürde yoğunluklu olarak doğrudan yabancı yatırımlar ile ekonomik büyüme arasında direkt ilişki üzerinden araştırma gerçekleştiren birçok teorik ve ampirik çalışma da mevcuttur. İlgili çalışmalardan özellikle gelişmekte olan ülkeler
33
üzerinde doğrudan yabancı yatırmların ekonomik büyümedeki etkisini sorgulayan çalışmalar Tablo 1,4’de özetlenmeye çalışılmıştır.
İlgili çalışmalardan tespit edileceği üzere DYY ile ekonomik büyüme arasında özellikle gelişmekte olan ülkelerde DYY’nin ekonomik büyümeye yol açtığı ya da pozitif etkileri olduğu yönündeki çıkarsamaları taşıyan birçok çalışma mevcuttur. Ancak bununla birlikte ters yönlü nedenselliklerin, yani ekonomik büyümeden DYY’ye doğru nedenselliklerin de ortaya çıktığı ya da negatif etkiler de yaratabildiğini ortaya koyan, ayrıca ilgili ilişkinin kestirilemediği belirsiz durumlar ile ilişkinin olmadığını ortaya koyan pek çok çalışma ile de karşılaşma durumu mevcuttur. Bu durum DYY ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda tam anlamıyla görüş birliği olmadığını ve bu ilişkinin tartışmalı olduğunu ortaya koymaktadır. Elbette ki bu farklılıklar ilgili yatırımların uzun dönemli ya da kısa dönemli olmasına, ev sahibi ülkenin kendine özgü koşullarına, araştırmada kullanılan yönteme, veri seti ve veri araştırma dönemi gibi farklı değişkenliklere bağlı olabilmektedir.
Ancak ulaşılan bu farklı sonuçlar artan ekonomik büyümenin ya da artan kişi başı gelir seviyesinin daha fazla DYY’yi çekmesinin, ülkeye gelen yabancı yatırımların ev sahibi ülkenin pazar payından faydalanmak üzere yapılmış yatırımlar olabileceğine de işaret etmektedir. Yani ev sahibi ülkenin üretim yapısına, yüksek katma değerli ürün üretimine ya da sadece özelleştirme/”M&A Yatırımları” yoluyla giriş yapan - istihdamın artırılmasına katkı sunmayan yatırımlar da olabilmektedir.
Yine benzer şekilde, ilgili ilişkinin belirsizleşmesi ya da ilişkinin olmaması şeklinde ortaya konulan sonuçlar, DYY yatırımının finansal kaynaklı giriş çıkışlar yaratan sermaye yatırımları şeklinde ve de özellikle kısa süreli finansal yatırımlar şeklinde olabileceğine dair yorumlamalara da neden olabilmektedir. Bu durumlar da DYY’nin ekonomik büyümeyi artırıcı etkisinden farklı olarak var olan zenginliğin paylaşımına, diğer deyişle yurt dışına çıkarılmasına neden olabilmektedir. Doğal olarak ilgili DYY’in türü ve ülkeye giriş şeklinin ekonomik büyümeye etkisi son derece önemlidir. DYY’nin yukarıdaki özellikleri, orta gelir tuzağına ilişkin sürdürülebilir ekonomik büyümenin sağlanmasında da aynı önemi beraberinde getirmektedir.
34
Tablo 1.4:Ekonomik Büyümeye Doğrudan Yabancı Yatırımların Etkilerine İlişkin Ampirik Literatür Özeti
Çalışmayı yapan Çalışma Tarihi Araştırma Bölgesi Veri Analiz
Dönemi Yöntem Araştırma Sonucu
Usha Nair-Reichert ve Diana Weinhold 2001 24 Gelişmekte olan ülke 1971-1995 Panel Nedensellik Testi
Gelişmekte olan ülkelerdeki hem yabancı hem de yerli yatırımlar ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin son derece heterojen olduğunu ve ülkeler genelinde homojenliği kabul eden tahmin yöntemlerinin yanıltıcı sonuçlar
doğurabileceğini belirtmektedirler. Bununla birlikte, ülkeler genelinde heterojen olmasına rağmen, daha açık ekonomilerde daha yüksek oranda gelecekteki büyüme oranlarını artırmada DYY'nin etkinliğini gösteren bazı kanıtlar olduğu ifade edilmektedir. Robert Lensink ve Oliver Morrissey 2001 80 ülke(içerisinde 20 gelişmiş ülke) 1975-1998 OLS ve panel regresyon
DYY'nin büyüme üzerinde olumlu bir etkisi olduğu, DYY'nin oynaklığının olumsuz bir etkisi olduğu yönünde tutarlı bir bulgu vardır.
Kh Zhang 2001 11 Doğu Asya ve Latin Amerika ülkesi 1960-1999 Granger Nedensellik ve Engle-Granger Eşbütünleşme Analizi
DYY'nin ev sahibi ülkenin ekonomik büyümesini hızlandırması beklense de,
DYY'nin büyümeyi artıracağı boyutun ülkeye özgü özelliklere bağlı olduğu
görülmektedir. Özellikle DYY, ev sahibi ülkenin liberal ticaret rejimini
benimsemesi, eğitim ve buna bağlı beşeri sermaye gelişmesi, ihracata yönelik DYY'nin teşvik edilmesi ve makroekonomik istikrarın sürdürülmesi
durumunda ekonomik büyümeyi destekleme eğilimindedir. Maria Carkovic ve Ross Levine 2002 79 gelişmiş ve gelişmekte olan ülke 1960-1995 Regresyon analizi En Küçük Kareler(OLS )ve Genelleştirilmiş Momentler Yöntemi(GMM)
DYY'nin ekonomik büyüme üzerinde diğer büyüme belirleyicilerinden
bağımsız olarak olumlu bir etki yaratmamaktadır.
Jong Il Choe 2003
80 gelişmiş ve gelişmekte
olan ülke
1971-1995 Panel veri VAR Model
DYY ile ekonomik büyüme arasında karşılıklı Granger nedenselliği tespit
edilmiştir. Ancak bu etkilerden büyümeden DYY'doğru nedensellik,
DYY'den büyümeye doğru olan nedenselliğe göre daha belirgindir.
35 Çalışmayı yapan Çalışma Tarihi Araştırma Bölgesi Veri Analiz
Dönemi Yöntem Araştırma Sonucu
Parantap Basu, Chandana Chakraborty ve Derrick Reagle 2003 23 Gelişmekte olan ülke 1985-2000 Panel eşbütünleşme ve Nedensellik Testleri
Açık ekonomilerde DYY ile ekonomik büyüme arasında iki yönlü nedensellik
mevcuttur. Göreceli olarak kapalı ekonomiler için, uzun vadeli nedensellik
tek yönlü olarak ortaya çıkmakta ve GSYİH'dan DYY'ye doğru ilerlemektedir,
bu da büyümenin ve DYY'nin kısıtlayıcı ticaret ve yatırım rejimleri altında karşılıklı olarak güçlendirilmediğini ima
etmektedir. Mariya Aleksynska, James Gaisford ve William Kerr 2003 17 geçiş ekoomisi 1992-1999 EKK, genelleştirilmiş EKK, araç değişken ve Granger nedensellik
Büyüme bir sonraki dönemin DYY'sinin Granger nedeni değildir, aynı şekilde DYY'de bir sonraki dönemin ekonomik büyümesinin Granger nedeni değildir. Abdur Chowdhury ve George Mavrotas 2006 Şili, Malezya ve Tayland 1969-2000 Lag-augmented vector autoregression
Malezya ve Tayland'da DYY ile ekonomik büyüme arasında karşılıklı nedensellik durumu sözkonusu iken Şili'de ekonomik büyümeden DYY'ye tek
yönlü nedensellik durumu sözkonusudur. Mahmoud Al-Iriani ve Fatima Al-Shamsi 2007 Bahreyn, Katar, BAE, Suudi Arabistan ve Kuveyt 1970-2004 Granger nedensellik Holtz- Eakin test üzerinden
DYY ile ekonomik büyüme arasında karşılıklı
nedensellik mevcuttur. Prabirjit Sarkar 2007 51 Az gelişmiş
ülke 1970-2002
Autoregressive Distributive
Lag(ARDL)
Büyük orandaki örneklemde DYY ile ekonomik büyüme arasında uzun süreli pozitif ilişki bulunmamaktadır.
H. Aydın OKUYAN ve Erman ERBAYKAL 2008 9 gelişmekte olan ülke 1970-2006 Toda Yamamoto nedensellik analizi
Araştırma sonucu ülkelerden altı tanesinden ekonomik büyümeden DYY'ye doğru, İki tanesinde karşılıklı, bir tanesinde ise DYY'den ekonomik büyümeye doğru nedensellik keşfedilmiştir. Bu sonuçla gelişmekte olan ülkelerde DYY’nin ekonomik büyümenin sonucu olduğu sonucuna varılmaktadır. Mohammad Sharif Karimi ve Zulkornain Yusop 2009 Malezya 1970-2005 Toda-Yamamato nedensellik ve sınır testi
DYY ile ekonomik büyüme arasında uzun dönemli ve çift yönlü nedensellik üzerinde güçlü bir ilişki saptanamamıştır. DYY’nin ekonomik büyüme üzerinde dolaylı etkisi olduğu tespit edilmiştir.
36 Çalışmayı yapan Çalışma Tarihi Araştırma Bölgesi Veri Analiz
Dönemi Yöntem Araştırma Sonucu
Mehmet MUCUK ve Mustafa Tahir Demirsel 2009 Türkiye 1992-207 Durağanlık Testi, VAR Modeli, Eşbütünleşme Testi, Etki-Tepki Fonksiyonları ve VAR Ayriştırması
Değişkenlerin uzun dönemde birlikte hareket ettiklerini ve aralarındaki
etkileşimin karşılıklı olduğu belirtilmektedir. Ayrıca ekonomik büyümenin DYY'yi açıklama yüzdesinin
düşüklüğü vurgulanmıştır.
Hossein Varamini ve
Svetlana Kalash 2010
10 Gelişmekte olan Avrupa Birliği Üyesi Ülke
1993-2006 Granger
Nedensellik
10 ülkeden 9'unda DYY, ekonomk büyümenin
Granger nedeni çıkmıştır. DYY girişlerinin gelişmekte olan Avrupa
ülkelerinin çoğunluğunun ticaret dengesi üzerinde herhangi bir olumsuz
etkisi olmamıştır. Seymur Ağayev 2010 25 geçiş ekonomisi ülkesi 1994-2008 Panel eştümleşme ve panel nedensellik yöntemleri
Uzun dönemde DYY ile ekonomik büyüme arasında karşılıklı ilişki, kısa dönemde DYY'den ekonomik büyümeye doğru güçlü, ekonomik büyümeden DYY'ye doğru zayıf ilişki tespiti.
Mehmet Emin Erçakar ve Metehan Yılgör 2010 19 gelişmekte olan ülke 1980-2005 Birim kök ve Panel eşbütünleşim
Az gelişmiş ülkelerde uzun dönemde gayri safi hasıla ile DYY arasında ilişkisel durum tespit edilmiştir.
Aykut Ekinci
2011
Türkiye 1980-2010 Granger
nedensellik
DYY ile ekonomik büyüme arasında uzun dönemli
ilişki tespit edilmiştir.
Chee-Keong Choong ve Siew-Yong Lam 2012 70 gelişmiş ve gelişmekte olan ülke 1988-2002 GMM panel veri analizi
DYY'nin ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin belirsiz olduğu bulunmuştur. DYY, çalışmada kullanılan finansal piyasa geliştirme göstergelerine bağlı olarak ekonominin büyüme hızını artırabilir veya azaltabilir. Ancak bulgular, belli bir düzeydeki finansal sektörün gelişmesinin, DYY'nin ekonomik büyüme üzerinde olumlu bir etkiye sahip olması için önemli bir ön koşul olduğu görüşünü
desteklemektedir
Suyanto ve Aluisius
Hery Pratono 2017 120 ülke 2006-2009
Panel veri VAR Model
DYY'nin ekonomik büyümeyi teşvik etmede önemli bir role sahip olmasına
rağmen, çevresel bozulmaya katkıda bulunduğunu göstermektedir. Ayrıca,
DYY'nin sosyal güvenlik politikasını önemli ölçüde etkilemediği tespit
edilmiştir
37