82
119 http://sgb.csb.gov.tr/mevzuat/dosyalar/r_20150720101011570_f5695d5c-f2ce-48a4-b447 37b6a7aca54e.pdf
Mermer işleme tesislerinin yoğunlaştığı bölgelerdeki mermer atık sahaları da çevreye olumsuz etki yaptığı gibi imhası ekonomik kayıplara da neden olmaktadır.
Atık maddelerin geri dönüştürülmesi ile ilgili birçok çalışma yapılmaktadır. Geri dönüştürme işlemleri ayrıca bir yatırım gerektirdiği gibi malzemelerin tamamı da geri dönüştürülememektedir. Parça mermer atıkları inert madde olarak değerlendirilmektedir ve çoğu tesis tarafından ilgili bir başka faaliyet çerçevesinde değerlendirilmesi sağlanamadığı için doğal alanlarda depolanmaktadır. Mermer parçalarının inert madde özelliği taşımasına rağmen doğal alanlarda depolanması ekosistem üzerinde olumsuz etkilere neden olabilme potansiyeline sahiptir. 15 Temmuz 2015 tarih ve 29417 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve 15 Temmuz 2017 tarihi itibarıyla yürürlüğe giren “Maden Atıkları Yönetmeliği”ne göre arıtmadan çıkan çamurlar ve kesimden çıkan değerlendirilemeyen parça mermerlerin gelişigüzel araziye verilmesi yasaklanmıştır.
Özellikle mermer çamurları doğal ortama gelişigüzel döküldüğü zaman ekosistemde aşağıda maddeler halinde özetlenen fiziksel, kimyasal ve biyolojik sorunlara yol açmaktadır:
• Toprağın su süzme kapasitesini azaltma ve arazi üretkenliğini düşürme
• Alıcı ortam suyunun bulanıklığını arttırma ve faydalı kullanımı azaltma
• Bitki örtüsü gelişimini olumsuz yönde etkileme
• Dere yataklarının dolması sonucunda dere kesitlerinin daralması ve sel ihtimalinin artması
• Toprağa dökülen çamurun kurumasıyla beraber tozların havaya karışması ve hava kirliliğinin oluşması
• Yakın bölgede mesleki sağlık problemleri ve endüstriyel alanlarda bulunan makineleri ve ekipman üzerinde olumsuz etkiler
• Katı maddelerin göl ve akarsuların su tutma kapasitesini azaltması
• Toprağın su taşıma rejiminin düşmesi ve yer altı sularının olumsuz yönde etkilenmesi
• İlgili çevrenin estetiğinin olumsuz yönde etkilenmesi ve turizm potansiyelinin azalması Dolayısıyla mermer ocağı atıklarının karo/
parke üretimi gibi ilgili bir sektörde kullanımı yukarıda listelenen çevresel ve ekonomik zararların önüne geçilmesinde ciddi bir önlem olacaktır.
İnert atık olarak kabul edilen mermer atıklarının yeniden kullanımı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı veya İl Müdürlükleri’nden
“Maden Atıkları Yönetmeliği”nin “Madde 8” ve “a” fıkrası uyarınca yönetmeliğin Ek-1 dokümanında belirtilen esaslar doğrultusunda ÇED raporu veya Proje Tanıtım Dosyası ile beraber başvurunun yapılması ve izin alınmasıyla mümkündür.119
Ayrıca 20.06.2014 tarihinde 29036 sayılı Resmi Gazete yayınıyla yürürlüğe girmiş olan “Atıktan Türetilmiş Yakıt, Ek Yakıt ve Alternatif Hammadde Tebliği” Madde 4 “a”
fırkası uyarınca bir tesisin faaliyeti neticesinde oluşan ve mineral özellikleri olan atıklar bir başka tesiste insan sağlığına ve çevreye risk oluşturmayacak şekilde (Madde 5) hammadde olarak kullanılabilmektedir. Söz konusu tebliğin EK-4 dokümanında “ATY Hazırlama,
Ek Yakıt ve Alternatif Hammadde Kullanacak Tesislerin Kabul Edebileceği Atıkların Listesi”
hangi atıkların hammadde kapsamında değerlendirilebileceğini ifade etmekte ve mermer toz ve çamur atıkları atık kodları üzerinden liste kapsamında bulunmaktadır.
Tesislerin alternatif hammadde kullanımı için öncelikle bakanlığa başvuru yaparak aşağıda listelenen bilgi ve belgeleri sağlaması gerekmektedir (Madde 14);
a) Alternatif hammaddenin üreticisi olan tesisin iletişim bilgileri, tesise ilişkin proses, atığın prosesin hangi aşamasından kaynaklandığı, miktarı ve atık kodu
b) Alternatif hammadde olarak tesise kabul edilecek atıkların fiziksel ve kimyasal özelliklerini gösterir analiz raporu
Çevresel Açıdan Değerlendirmeler
Mevzuat ve Standartlar Açısından Değerlendirmeler
120 https://www.karacadag.gov.tr/Dokuman/Dosya/www.karacadag.org.tr_274_ST2I26II_mermer_mozaik.pdf
Yukarıdaki bu bilgilere dayanarak Aksaray OSB içerisinde ve çevresinde yer alan karo/parke üreticisi firmaların granit/
mermer ocağı işletmelerinden çıkan atıkları değerlendirmelerinin mümkün olduğu ifade edilebilir. Konuya dair teknik, ekonomik ve mevzuat açısından olumlu koşulların bulunduğunu söylemek mümkündür.
“Çalışmanın Arka Planı” kısmında da değinildiği üzere Aksaray ve çevresi hem granit/mermer ocakları açısından verimli hem de söz konusu sektörün atıklarını değerlendirmek üzere faaliyet gösteren ağır ve hafif yapı taşı üreticilerinin sayılarının giderek artmakta olduğu bir bölgedir. Türkiye
özelinde konuya dair yapılan çalışmaları ve atılan adımları özetlemek gerekirse; Karacadağ Kalkınma Ajansı’nın 2011 yılında yayınlanan
“Mermer Mozaik Üretim Tesisi Yatırım Fizibilitesi” dokümanında Diyarbakır’da çıkan atık mermer miktarının 2011 yılı itibari ile yaklaşık 187 ila 225 bin ton arasında olduğu ve bu atıkların yaklaşık %70’inin mermer mozaik sektöründe değerlendirilebileceği raporlanmıştır.120 İlaveten, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM) ve Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) işbirliğiyle Bilecik yöresindeki mermer atıklarının katma değerli ürünlerine dönüştürülmesine yönelik bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Güney Ege c)Alternatif hammadde kullanacak tesislerin
proseslerine ilişkin bilgileri ve prosesin alternatif hammadde kullanımına uygun olduğunu gösterir kurumsal akademik rapor ç)Alternatif hammaddenin prosesin hangi aşamasında ve ne amaçla kullanılacağı Alternatif hammadde kullanacak tesisler çevre görevlisi haricinde hammadde olarak kullanılacak atıkların yönetiminden mesul bir mühendisi çalıştırmakla zorunludur ve bu yasal zorunluluğun ötesinde çevre lisansından muaf olup, bakanlıkça kayıt altına alınır (Madde 9 ve Madde 11).
Mermer ocağı atıklarının hammadde olarak kullanılmasına dair mevzuat gereklilikleri ile beraber bu atıkları kullanarak karo, mozaik vb. hafif yapı elemanı üretimi gerçekleştirecek tesislerin üretim sonucunda sağlamaları gereken TSE standartları bulunmaktadır.
İlgili literatür çalışmalarına göre teknik değerlendirmeler bölümünde bahsi geçen çalışmaların sonuçlarında üretilmiş olan karolar standartlara uygunlukları açısından test edilmiştir. Görünüş, biçim ve gönyeden sapma, yüzey düzgünlüğü, yüzey parlaklığı ve boyut testleri sonucunda mermer atıkları kullanılarak üretilen karo, mozaik vb. (TS 213-1 EN 213-13748-213-1, TS 2213-13-2 EN 213-13748-2) ürünlerin standartları sağladığı anlaşılmıştır.
Sonuçlar/Öneriler ve İleriye Dönük Adımlar
84
121 http://www.imib.org.tr/tr/mermer-atigindan-saglam-yollar/
122 http://geka.gov.tr/Dosyalar/o_1aravo6i09oufhg1b29j7o45le.pdf
123 Türkiye IV. Mermer Sempozyumu Bildiriler Kitabı
124 http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Sayfalar/Biyokutle
125 http://www.zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=23142&tipi=17&sube=0
Türkiye biyokütle atıkları bakımından zengin bir ülkedir. Biyokütle atıklarının oksijensiz ortamda çürütülmesiyle elde edilen enerji biyokütle enerjisidir. Türkiye’nin biyokütle atık potansiyelinin yaklaşık 8,6 milyon ton eşdeğer petrol (MTEP) ve üretilebilecek biyogaz miktarının 1,5-2 MTEP olduğu tahmin edilmektedir. Ülkemizde biyokütle atıklarından enerji kazanımının en yaygın tercihi biyogaz üretimi sonucunda elde edilen elektrik enerjisi üretimidir. 2018 Haziran ayı sonu itibari ile Türkiye’de işletmede bulunan 695 MW’lık toplam kurulu güce sahip biyokütle kaynaklı elektrik üretim santrallerinden 1.610 GWh elektrik üretimi gerçekleştirilmiştir.124 Söz konusu potansiyelin kaynağı olan biyokütle atıkları büyük oranda tarım ve hayvancılık
faaliyetleri atıkları, organik evsel atıklar ve gıda sanayi atıklarından oluşmaktadır. Konuya Aksaray ili çerçevesinden bakıldığında da söz konusu potansiyel dikkat çekicidir.
Aksaray ili ve çevresi hayvancılık ve tarım faaliyetleri bakımından zengin ve çeşitlilik gösteren bir bölgedir. Bölgede özellikle şeker pancarı üretimi ve dolayısıyla oluşan tarımsal atık miktarları ile büyükbaş hayvan çiftliklerinin atıkları biyogaz çalışmaları için cezbedici bir potansiyel oluşturmaktadır. Nüfusunun
%80’ine yakınının tarım ve hayvancılıktan geçimini sağladığı Aksaray’da yılda 1 milyon ton şeker pancarı üretilmektedir ve Türkiye’de bu açıdan il sıralamasında 3. sırada yer almaktadır.125 2017 yılında il genelinde mevcut Kalkınma Ajansı’nın (GEKA) mermer atığının
değerlendirilmesi üzerine desteklediği projelerin çıktısı olarak ajansın sorumlu olduğu bölgede mermer atıklarının yol yapım faaliyetlerinde ve termik santrallerin baca gazı temizleme ünitelerinde kullanıldığı bilinmektedir.121-122 Ayrıca Zafer Kalkınma Ajansı bölgesinde bulunan Afyonkarahisar ili sınırları içerisinde de “teknik açıdan değerlendirmeler” kısmında bir örneği paylaşıldığı üzere konuya dair çeşitli faaliyetler hayata geçirilmiştir. Türkiye IV. Mermer Sempozyumu sonuç bildirgesine göre ise Batı Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde mermer atıklarının oluştuğu tesiste ya da bir başka üretim prosesinde geri kazanım oranının
%80 civarında olduğu, Türkiye’de bu oranın %20 civarında olduğu bilinmektedir.123 Dolasıyla Türkiye mermer madeni/ocağı ve dolayısıyla atıkları bakımında bölgesel çeşitlilik ve zenginlik gösteren bir coğrafyaya sahip olmasına rağmen atıkların değerlendirilmesi noktasında
kapasitesinin altında bulunmaktadır. Bu noktada, teknik değerlendirmeler bölümünde ayrıntıları verilen akademik çalışmaları yapan kişi/kurumların ve ilgili firmaların bir araya getirilerek gerçekleştirilecek sinerji etkinlikleri ile mermer atıklarının karo, mozaik vb. yapı elemanları üretiminde kullanılmasına yönelik önemli adımlar atılacağı düşünülmektedir.
Söz konusu sinerji etkinliklerine Türkiye’nin diğer bölgelerinde konuya dair çalışma yürütmüş olan kalkınma ajansları ve diğer ilgili kurumların da dahil edilmesi bilgi/birikim transferinin hızlandırılması ve kısa vadede sonuç alınmasına katkı sağlayacaktır.
Dolayısıyla ilgili sektörlerin bir araya gelerek atacakları adımlar hem bölgedeki granit/
mermer ocağı atığı sorununu çözecek hem de ağır/hafif yapı taşı elemanları üreticilerinin maliyetlerini ciddi oranda düşürücü etki yaratarak sektörün bölgede büyümesini ve yeni istihdamlara yol açmasını sağlayacaktır.