Mudanya Mütârekesi’ni takiben Trakya’nın TBMM Hükümeti’ne teslimi, Yunan tahliyesinin sona ermesiyle 30 Ekim 1922’de başlayacaktı. Müttefik devletler heyeti bölgede asayiş ve kontrolü ele almakla birlikte halk Türk idaresinin kurulmasını istiyordu. Doğu Trakya’nın devir tesliminde harcanmak üzere hükümet 2.000.000 lira ödenek ayırdı. Bunun 80.000 lirası Vali Şakir Bey emrinde kullanılmak üzere Edirne Defterdârlığı’na gönderildi. Trakya’yı tesellüme memur edilen Refet Paşa, devir teslim sırasında yapılması gerekenleri hazırladığı bir genelgeyle Edirne Valiliği ve Jandarma
217
Mıntıka Müfettişliği’ne bildirdi. Bu genelge ile görevlilerden şu hususları yerine getirmelerini istedi:
1. Doğu Trakya’da her kazadaki İslâm ve Hıristiyan nüfuslarının istatistiklerinin çıkarılması.
2. At, katır, eşek, araba, kağnı ve benzeri gibi nakliye araçlarının sayısının tespiti. 3. Kazalarda mevcut zahire ve diğer iaşe miktarlarının tespit edilmesi.
4. Kaza ve şehirlerdeki erzak ve diğer ticaret maddelerinin yekûnlarına ait istatistikî bilgilerin toplanılarak cetvellerinin hazırlanması ve toplanan malûmatın her 15 günde bir hususî bir kuryeyle kendisine ulaştırılmasını rica etti.
Refet Paşa, ayrıca 23 Ekim 1922’de itilâf generalleriyle yaptığı görüşmede bölgenin genel durumunu anlatarak Yunanlılardan tahliye edilen yerlerde TBMM idaresinin, otorite boşluğunu en kısa zamanda doldurmak ve huzuru sağlamak maksadıyla, teminini istemişti. Ancak General Harington, mütarekeye göre bunun erken olduğunu belirterek reddetti. Kazaların devir teslimi için bir program yapıldı. Programa göre: Çorlu, Saray, Silivri 30 Ekim; Vize 31 Ekim; Demirköy 1 Kasım; Lüleburgaz, Kırkkilise, Babaeski, Pınarhisar 8 Kasım; Tekfurdağı, Hayrabolu, Malkara 14 Kasım; Edirne de dahil geri kalan tüm Trakya 15-20 Kasım tarihleri arasında Türk idaresine teslim edilecekti.218
Fransız mıntıkasında yer alan Edirne’de Yunan idaresinden rahatsızlık duyan Türkler, Cemaat- i İslâmiye etrafında birleştiler. İşgal dönemindeki reis Yunanistan’a kaçmış bulunduğundan yeni bir heyet oluşturuldu ve başkanlığına Mustafa Nuri Efendi getirildi. Yunan askerlerinin tahliyesinin devam ettiği günlerde bu heyet müttefik komisyonu ile temaslarda bulunarak halkın ihtiyaç ve asayişini temin etti. Askerlerin tahliyesini takiben Edirneliler, geçici bir idarenin kurulması için bir heyet oluşturdular. Heyette Lütfi Arif (Vakit Gazetesi Muhabiri), Yümnî (Eski Kaymakam), Hafız Mustafa ve Mehmet Beyler bulunuyordu. Aynı gün Lütfi Arif Bey, Müttefik Devletler Komisyonu’na başvurarak geçici bir idare kurduklarını ve Edirnelilerin kendi istekleri ile bu yönetime tâbi olduklarını bildirdiler. İtilâf Heyeti Edirne’de geçici bir hükümet değilse de geçici bir idare kurulmasını kabul ettiler. Yapılan görüşmeler sonucunda heyetin başkanlığına Lütfi Bey seçildi. Heyet göreve başlayınca Cemiyet- i İslâmiye ve
218
belediye dairelerine Türk bayrağı çekildi. 5 Kasım’da Edirneliler TBMM Başkanlığı’na çekilen bir telgrafta saltanatın kaldırılmasından dolayı tebriklerini sunuyorlardı. Edirne’nin kurtuluş günü ile ilgili hazırlıklar İstanbul’da Trakya Cemiyeti tarafından yürütüldü. Cemiyet Edirne’nin kurtuluş bayramı törenine katılmak isteyenler için bir tren hazırlattı. Trende Trakya ve Batı Trakya Cemiyeti’ne, sinemacı ve fotoğrafhane sahiplerine, Bahriye Mızıkası ve mevlüdhanlara yer ayrılmıştı. Edirne’de memur ve jandarmalara hediye edilmek üzere Cemaat-i İslâmiye Dairesi’ne iki yüz koyun, yirmi keçi, on dana verildi. Kurtuluş günü belediye heyeti yüz kişilik yemek verecek ve gece konser düzenlenecekti.219
21 Kasım’da Yunan memur ve jandarmaları şehri terk ettiler. 23 Kasım’da Edirne’yi teslim alacak jandarmalar Edirne yakınlarına geldiler. Tesellümden öce toplanma yeri olarak belirlenen Babaeski’de bulunan Vali Şakir Bey ve beraberindekiler de Edirne’ye hareket etti. Devir Teslim Treni de 22 Kasım’da Babaeski’ye ulaşmıştı. Sazlıdere’de bekletilen jandarma kuvveti 24 Kasım Cuma sabahı şehrin girişindeki Hacılarezanı’nda yerleşmiş valinin gelmesini bekliyordu. Edirne caddeleri taklarla süslenmiş, şehrin girişindeki takın üzerinde şu cümle ışıldıyordu: “Edirne Hilâle Kavuşuyor”. 24 Kasım günü bütün okulların öğrencileri, jandarmalarımızın ve heyetin geçeceği yolda sıralanmıştı. İstanbul yolu üzerinde toplananlar arasında Cemaat- i İslâmiye, Belediye, Geçici İdare, eşraf, hahambaşı, Rum, Ermeni ve Bulgar Kilisesi metropolitleri, konsoloslar bulunmaktaydı. Bundan başka Hükümet binasına kadar yolun her iki tarafı Fransız askerleriyle diziliydi. Cuma sabahı Havsa’yı teslim alan Vali Şakir Bey ve heyetleri taşıyan sekiz otomobil saat 13.00’te Edirne’ye vardılar askerin selamı, halkın yoğun tezahürâtı ve İzmir marşıyla karşılandılar. Halkın heyecanlı bağırışları, alkışlar, mızıka sesleri ve tüm camilerden yükselen tekbir sesleri Edirne’de yaşanan coşku ve sevinci yansıtıyordu. Vali Şakir Bey yanında Edirne milletvekilleri Mehmet Şeref ve Faik Beyler ile arkasında vilâyet görevlileri olmak üzere halkı ve Fransız kıtaatını selamlayarak şehre yürüdü. Kurdelalar ile kapatılmış Hükümet konağı önüne gelindiğinde iki küçük kız ellerinde tepsilerle Vali Bey’e yaklaştılar; tuz ekmek ve kurdelayı kesmesi için makas takdim ettiler. Vali daha sonra kendisine yine küçük bir kız tarafından verilen iki yüz yıllık bir bohça içindeki Türk Bayrağı’nı, hükümet konağının önündeki direğe çekti. Jandarmaların resmi geçidi tamamlamasıyla Selimiye
219
Camii önüne gidildi. Bütün Edirnelilerin toplandığı meydanda Hafız Rıza bir dua okudu, Edirne gençleri adına Senâri Bey ve Emine Samiye Hanım birer konuşma yaptılar. Takiben Mehmet Şeref Bey de uzun bir konuşmada bulundu, ardından Edirne milletvekilleri Kâzım Karabekir ve İsmet Paşaların Edirnelilere gönderdikleri mektupları okundu.220
25 Kasım 1922 günü saat 13.30’da Vali ve Müttefik Devletler Heyeti belediye dairesinde bir araya geldiler. Bir saatlik görüşme sonucu hazırlanan tesellüm tutanağı, Edirne Valisi Şakir, Fransız Reis Kaymakam Dukas, İtalyan Aza Kaymakam Kiyampi ve İngiliz Aza Binbaşı Baggalai tarafından imzalandı. 30 Kasım günü müttefiklerin heyeti Edirne’yi terk etti. Edirne’nin ilk kurtuluş bayramı 24 Kasım’da yapılmış olmakla beraber daha sonraki yıllarda devir teslim tutanağının imzalandığı ve TBMM Hükümeti memurlarının göreve başladıkları 25 Kasım günü “Kurtuluş Bayramı” olarak kutlanmaya başlandı.221