E-Sendika, Sanal Sendika ve Siber Sendika

Başaran (2010b, 2011) sendikaların internet kullanımlarına dair görüşleri “e- sendika”, “sanal sendika” ve “siber-sendika” gibi kavramlar ışığında sınıflandırmıştır. “E-sendika” yaklaşımına göre, internet iç iletişimi ve iş görme biçimlerini, dışarıyla iletişimi ve iş görme biçimlerini, üye etkinliklerini, işçi eğitimi süreçlerini, konferanslar ve sempozyumların düzenlenmesi biçimlerini, sendikaların uluslararası ilişkilerini ve hatta toplu sözleşme süreçlerini etkileyerek, daha verimli hale getirecektir. Bu yaklaşımın en önemli temsilcisi Roger Darlington (2004) sendikaların e- organizasyonlar olarak kendilerini yeniden yapılandırmak zorunluluğunu savunmaktadır. Sendikalar eğer bunu başaramazlarsa sendikaların soyları tükenme tehlikesi taşımaktadır. Ayrıca sendikalar bilgisayarları yalnızca belirli işleri yapmaya yardımcı olarak kullanmamalı, interneti amaç ve stratejilerinin merkezine almalıdırlar. Darlington, bu süreçte e-sendikanın önüne çıkan engelleri üyelerin pek çoğunun internet erişimi olmaması, internet yatırımlarının maliyeti, pek çok sendikanın geçerli bir

stratejisinin olmaması, sendikaların verili iktidar yapılarını tutuculukla korumak istemeleri gibi engellerin dönüşümü etkileyeceğini düşünmektedir. Ancak e-sendikaya dönüşüm kaçınılmazdır çünkü internet kullanımı hızla artmakta, internet altyapısı maliyetleri hızla azalmakta, sendika üyeleri giderek daha fazla, 7/24 hızlı ve kişiselleştirilmiş hizmetler gibi sadece e-sendika sayesinde sunulacak hizmetleri talep etmektedir.

“Siber sendika” genellikle “e-sendika” kavramı ile birlikte anılmaktadır ancak; siber sendika, geleneksel örgütlenme stratejileri ile internetin sağladığı yeni olanakların birleşmesi kavramını ifade etmektedir. Bu yaklaşımın en önemli temsilcisi Arthur Shostak (1999) interneti tek ve asıl değiştirici güç olarak görmenin bir süre sonra onu sınırlandırıcı ve üst bir sistem haline getireceğinden, internetin sendikalar için bir yardımcı ve aksesuar olması gerektiğini ileri sürmektedir.

“Sanal sendika” ise çok uluslu şirketlerin farklı ülkelerdeki işletmelerinde ve bu şirketlerin farklı ülkelerdeki yerel ortaklıklarında örgütlü farklı sendikalar yerine, bir sendikaya ulaşma hedefini işaret etmektedir. Emek-yeni iletişim teknolojileri literatüründe en fazla gönderme yapılan Eric Lee, bu yaklaşımın en üretken yazarlarından birisidir. Lee'ye (1997) göre yeni iletişim teknolojileri bu noktada, geleneksel sendikalara yöneltilen bürokratlaşma ve merkezileşme eleştirilerinin, yeni iletişim teknolojilerinin yaratacağı yeni iletişim ortamı ile aşılmasını sağlamak yanında, aynı zamanda sendikaları uluslararasılaştıracak ve geleneksel enternasyonalizmin yeniden doğuşuna önderlik edecektir. Burada, ulus-devlet perspektifinin bir ürünü ve ulusal korumacılığın sendikal biçimi olarak enternasyonalizmin bir eleştirisi de açığa vurulmaktadır. Munck (1995: 316, 2002: 142-145, 157) bunu bir çeşit "sendikalar diplomasisi" ve "sendikal emperyalizmi" olarak ele almakta, internetin ancak sendikal hareketin yapısal bir dönüşümüyle birleştiğinde çok uluslu şirketlere eşit güçte bir “sanal” güç yaratma potansiyeli taşıyabileceğini savunmaktadır. Waterman‟a (2001: 80) göre çok uluslu şirketlere karşı oluşturulabilecek “yeni enternasyonalizm”; ücretli işçiler arasında sınır ötesi bir dayanışma hareketi oluşturan, işçilerin gündelik hayattaki endişelerini ve hedeflerini ifade eden, işçilerin kaynaklarına ve çabalarına dayanan, büyük güçlerin ya da uluslar arası sömürü ve baskının karşısında olan, küresel çapta bir çıkar ve eylem birliği kurma eğiliminde olan ve diğer halkçı ve demokratik çıkarların, kimliklerin ve hareketlerin tamamlayan özelliklere sahip olmalıdır.

“E-sendika”, “siber sendika” ve “sanal sendika” yaklaşımları aralarındaki farklara rağmen sendika içi iletişim, ulusal ve uluslararası sendika ilişkileri ve

faaliyetlerinin gelişmesi bakımından sendikalara internet kullanımı konusunda ufukaçıcı görüşler sunmaktadır. Bu yaklaşımlarla sendika içinde yönetim, çalışanlar, ve üyeler arası iletişimin ve kurum içi demokrasinin artacağı, sendikaların veri tabanları ile üyelerin bilgilerine ulaşacağı, ulusal sınırlar içinde konfederasyonlar ve diğer sendikalarla işbirliği ve iletişimin artacağı, çalışma yaşamına dair gelişmelerin hızla takip edilerek, tavır geliştirileceği, uluslararası düzeyde diğer sendika, konfederasyonlarla küresel bilgilenme, işbirliği ve dayanışmanın gerçekleşeceği vurgulanmaktadır (Yücesan-Özdemir, 2009: 42).

İnternet teknolojilerinden yararlanan bu yeni tür sendikacılığa bazı somut örnekler verilebilmektedir. Japonya'da, klasik iş ilişkileri tarzını reddedip, bağımsız çalışmayı tercih eden altı milyonu aşkın çalışan, "Guilde Japan"adı altında internette dünyanın ilk e-sendikasını kurmuşlardır. Liverpool Liman İşçileri grevine elektronik posta ve internet web sayfası yoluyla büyük bir uluslararası destek sağlanmıştır. Japon lastik üretim grubu Bridgestone/Firestone şirketinin ücret kesintileri ve çalışma koşullarının kötüleşmesi nedeniyle greve giden 2300 kişinin bir bölümünü işten çıkarması bir bölümünün yerini değiştirmesi üzerine web sayfası oluşturularak uluslararası destek sağlanmıştır. “Siber grev” olarak adlandırılan grevde, sendika şirketi toplu sözleşme imzalamaya zorlama konusunda internetten önemli ölçüde faydalanmıştır. Küçük bir Güney Afrika sendikası olan Afrika Belediye İşçileri Sendikası, İngiliz çokuluslu şirketi, Blawater PLC„ye karşı çok büyük bir enformasyon mücadelesi vermiş ve oldukça başarılı olmuştur. Uluslararası Kimya, Enerji, Maden ve Genel İşçiler Sendikalar Federasyonu-ICEM web sitesindeki adresleri ve şirket yönetiminin elektronik posta kutusunu Amerika Birleşik Çelik İşçileri Sendikası'na vererek, sendikanın "siber grev" gerçekleştirmesine yardımcı olmuştur. 1997‟de UPS grevi devam ederken, sendika, grev hakkındaki gelişmeleri üyelerine ve kamuoyuna bildirmek için özel web siteleri kullanmıştır (Tokol, 2001; Şenkal, 2003: 35-39; Yorgun, 2007: 9). Türkiye‟deki sendikalar da artan oranda internet kullanımına başvurmaktadır.