Eğitimde Motivasyonu Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Birbirleriyle ve baĢka bir çok unsurla etkileĢimli olan ve etken durumsal değiĢkenlere göre farklılık gösterebilen bir çok motivasyon faktörü bulunmaktadır.

Motivasyon faktörleri çok sayıda araĢtırmada, farklı niteliklere ve bakıĢ açılarına göre değiĢik biçimlerde sınıflandırılmaktadır (Qu, Ping ve Wong, 1999: 241). Ġnsanlar birbirlerinden farklı psiko-sosyal özelliklere sahiptirler. Ġnsanların doğaları ve ruh halleri birbirlerinden tamamen farklıdır. Dolayısıyla, insanlar için öncelikli motivasyonel araçlar çok farklı olabilir. Örneğin, bir kiĢi için para çok önemli iken, bir diğer kiĢi için para ile birlikte iĢte kendisine duyulan saygı ve insan olarak kendisine

verilen değer çok önem arz edebilir. Eğitim kurumlarında da diğer kurumlarda olduğu gibi, çalıĢanların ve öğrencilerin motivasyonlarını etkileyen çeĢitli faktörler bulunmaktadır. Bu faktörleri 8 grupta toplamak mümkündür. Bunlar (Aktan, 1999: 34);

1. Yönetime katılım

2. Yetki ve sorumluluk devri 3. Rekabet

1. Yönetime katılım: Kurumda çalıĢanların karar alma sürecine aktif olarak katılımı motivasyonel bir etki gösterir. ÇalıĢanlar kurumu kendi sahip oldukları kurumlar olarak görürler ve daha fazla çalıĢma gereğini duyarlar.

2. Yetki ve sorumluluk devri: Kurumda çalıĢanlara yetki ve sorumluluk devredilmesi halinde bunun motivasyonel etkisi çok güçlü olur. KiĢiler elde edecekleri baĢarının kendilerine ait olduğuna inanırlar. Aynı Ģekilde baĢarısızlığın faturasının da yine kendilerine çıkacağına inanırlar.

3. Rekabet: Motivasyonel araçlardan bir diğeri rekabettir. Rekabet, insanları daha fazla çalıĢmaya, üretmeye ve yeniliğe sevk eder.

4. Etkin iletişim: Kurumda yönetici ve çalıĢanlar arasında etkin iletiĢim olması insanları daha fazla çalıĢmaya sevk eder. Etkin iletiĢim, emir-komuta iliĢkisi olmaksızın tüm kurum çalıĢanlarının yakın iletiĢimde bulunmaları, sahip oldukları bilgiyi paylaĢmaları ve sorun çözme konusunda birbirlerinden destek ve yardım alabilmeleri demektir.

5. Çalışma yaşamının kalitesi: Bu genel kavramın içinde yer alan bazı unsurlar Ģunlar olabilir: ĠĢyerinde çalıĢma koĢullarının sağlıklı ve emniyetli olması, sosyal imkanlarının yeterli olması, spor-kültür-sanat vs. faaliyetlere kurumda yer verilmesi, emeklilik imkanların iyi olması vs. ÇalıĢma yaĢamı kalitesinin iyi olduğu kurumlarda daha yüksek bir motivasyonel etki görülebilir.

6. Takdir ve ödüllendirme: KiĢilerin yaptıkları iĢlerin takdir edilmesi ve bu iĢlerinin sonucunda maddi olarak ödüllendirilmeleri önem taĢır. Yüksek ücret vermek tek baĢına yeterli değildir. Kurumda daha fazla çalıĢan kiĢileri ayrıca ödüllendirmek, yenilik ve yaratıcılığı teĢvik etmek için kurumda ödüllendirme sisteminin varlığı gerekir.

7. Kariyer geliştirme: Kurumda kiĢilerin mesleklerinde kendilerini geliĢtirebilmeleri ve yükselme olanaklarının mevcut olması son derece önem taĢır.

“Kariyer platoları”nın olması durumunda ise kiĢiler daha fazla çalıĢma gereğini duymazlar.

8. Eğitim olanakları: Kurumda çalıĢanların bilgi ve beceri düzeylerini artırmak için uygulanacak olan eğitim ve seminerlerin motivasyonel etkisinin yüksek olduğu söylenebilir.

Örgütün çeĢitli özellikleri ile ilgili olan örgütsel faktörler ise, örgütün çalıĢana bakıĢı, onu değerlendirmesi ve çalıĢana sunduğu olanaklarla çalıĢanın yeteneklerini kullanmada önemli bir belirleyicidir. Örneğin; örgütün çalıĢma alanı, kullandığı teknoloji, çevresel koĢullar, fiziksel koĢullar, yönetim anlayıĢı vb. birçok faktörden oluĢabilir. 20. yüzyılda kurumlar çalıĢanlardan yüksek verim almak için onların motivasyonunun sağlanması gerektiği üzerinde durmuĢlardır. Bu konuyla ilgili bir çok araĢtırmalar yapılmıĢtır. Bu araĢtırmalar sonucunda genel olarak aĢağıdaki özelliklerin çalıĢanlar için motivasyon kaynağı olduğu belirlenmiĢtir (Hopper, 1996; Morgan ve King, 1980):

1. Ücret artırımı, 2. Gelecek güvencesi, 3. Yükselme olanağı,

4. Ġyi ve sağlıklı çalıĢma koĢulları, 5. Kendilerini gösterme olanağı, 6. Üstlerle iyi iliĢkiler kurmak,

7. Üstlerin kendilerine adil davranması, 8. Üstlerce beğenilmek,

9. Özel sorunlara ilgi ve yardım,

10. Örgütün üyesi olduğu (iliĢkinlik) duygusunu geliĢtirmek

ÇalıĢanın çeĢitli özellikleri ile ilgili olan bireysel faktörler, çalıĢanın örgütü algılaması, kabullenmesi ve örgüt içindeki davranıĢlarında oldukça önemlidir. Örneğin kurumun amaçlarını benimseme, iĢ arkadaĢlarıyla uyumlu olma, beklentilerine ulaĢabilme vb. faktörler sayılabilir. Bireysel motivasyon için Ģunlar sıralanmaktadır (Sang, 1998: 101):

• BaĢarmak için, baĢarıyı tasavvur et ve inan.

• BaĢarı en büyük motive edicidir.

• Her insanın baĢarılı olduğu bir alan vardır.

• Gelecek, hayatınızın kalan bölümünü geçireceğiniz yerdir.

• ġu anda ne olduğun geçmiĢte ne olduğundan daha önemlidir.

• Ne amaçladığınız, ne olmak istediğiniz ise hepsinden önemlidir.

• Sizi durduran tek Ģey sizsiniz.

• Kendinizi nasıl düĢünüyorsanız öylesiniz.

• Problemleriniz engelleriniz değil öğretmenlerinizdir.

• Hedefleriniz hakkında neler hissettiğiniz, baĢkalarının neler hissettiğinden daha önemlidir.

• Hayal kurmanıza müsaade edin.

• Siz değiĢirseniz eğer hayatınız da değiĢebilir.

Motivasyonu yüksek bireylerle çalıĢmak kuruma istenilen düzeyde verim sağlayacağı için, kurum içerisinde çalıĢanların motivasyonunun artırılması gerekmektedir. Motivasyonu artıran unsurlar, Ģu Ģekilde sıralanmaktadır (Allan, 1998:

34-35):

8- ÇalıĢanların iĢlerini kontrol etmelerini sağlamak,

9- Takdir edilme ve övgü ihtiyacını karĢılamak, 10- Adaletli bir ödül dağıtım sistemi geliĢtirmek, 11- Takım çalıĢmasını güçlendirmek,

12- ĠĢ hakimiyeti sağlamak.

Bunun yanında, çalıĢanların motivasyonunu artıran diğer örgütsel faktörler ise Ģöyle sıralanmıĢtır (Öztürk ve Dündar, 2003: 57-67):

1- Yapılan iĢin takdir edilmesi,

2- Karara katılma ve inisiyatif kullanma, 3- KiĢiye önem verilmesi,