Cumhuriyet ile birlikte tüm Türkiye’de olduğu gibi Nevşehir’de de büyük bir eğitim seferberliği başlamış olup, sınırlı sayıda olan okulların tüm köylere kadar yaygınlaştırılması sağlanmıştır.
1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti’de eğitime oldukça önem vermiş ve eğitim ile ilgili planlarını seçim propagandalarında yaygın bir şekilde kullanmıştır. Demokrat Parti iktidarının ilk yılı olan 1950 yılında dönemin Ulaştırma Bakanı Tevfik İleri Milli Eğitim Bakanlığına tayin edilmiştir.178
Cumhuriyet’e kadar sadece 8 okulla eğitim ve öğretim faaliyetlerini sürdüren Nevşehir, il olduğu 1954 yılına kadar hızlı bir şekilde okullaşarak bu sayıyı 203’e çıkarmıştır. 179 20 Temmuz 1954 tarihinde Nevşehir’in il olmasıyla birlikte 5439
sayılı kanun ile Kırşehir Maarif Müdürü Hakkı Durukaynak (Kadıoğlu) Nevşehir Maarif Müdürlüğüne naklen tayini çıkmıştır.180
Nevşehir’in vilayet olmadan önce Kırşehir’e bağlı bulunan Hacıbektaş ilçesinde bulunan ortaokulun öğretmen kadrosunda bir başöğretmen ve bir de öğretmen bulunmasına rağmen öğretmenlerin okula gitmediği öğrenilmiştir. Durumun dönemin Bakanı Tevfik İleri’ye bildirilmesine rağmen öğrenciler 1952 yılında eğitim alamamıştır.181
178 Yeni Muşkara, 9 Ağustos 1950, s.1. 179 Nevşehir’in 50. Yılı, a.g.e. , s.134. 180 BCA, 30-11-1-0/246-28-13, 06.08.1954. 181 Yeni Kırşehir, 2 Kasım 1952, s.1.
1952 yılında Avanos’ta ilçenin öğretmenleri tarafından bir kitaplık kurulmuştur. Kısa sürede bu kitaplıkta iki bin kitap birikmiş ve halka hizmet vermiştir.182
Nevşehir’de Maarif Vekâleti’nin emri üzerine merasim ile bir lise açılmıştır. Lise binasında yapılan merasime kalabalık bir halk ve davetliler iştirak etmiştir. İlk ders Sayın Vali Fazıl Uybadın tarafından verilmiştir. Lise 29 Ekim 1954 Cuma günü açılmıştır.183 Ayrıca 1954 seçimlerinde Niğde mebusu olarak seçilen aslen Nevşehirli
olan Hasan Hayati Ülkün ve Nevşehir Belediye Reisi Avni Durukanlı tarafından Başvekil Sayın Adnan Menderes’e iki adet teşekkür telgrafı yazılmıştır. Telgraflarda lisenin açılmasına duyulan şükranlar hükümete bildirilmiştir. Bu telgraflara karşılık olarak Başvekil Sayın Adnan Menderes tarafından yanıtlanarak telgraflarda bulunan iyi duygulara şükranlarını bildirmiştir.184
Nevşehir’in ilk açılan okulu olan Cumhuriyet Okulu uzun zamandır şehrin ihtiyacını karşılamak adına yalnız kalmıştır. 1949 yılında üç sınıflı olarak Hakkı Paşa’nın evinde Muşkara Mektebi ismiyle açılmış olan ve 1953 yılına kadar burada eğitimine devam eden 20 Temmuz İlkokulu185, şehrin okul ihtiyacı karşılamak amacıyla 23
Ocak 1956 Pazartesi yapılan bir merasim ile yine aynı ismi olan 20 Temmuz Okulu adıyla temelleri atılmıştır. Merasime Sayın Vali, Belediye Başkanı, Öğretmenler ve kalabalık halk iştirak etmiştir.186
20 Temmuz İlkokulunun, Okul Aile Birliği tarafından hâsılatı okulun eksik kalan işlerinde sarf edilmek üzere kalabalık bir davetli topluluğunun katılımlarıyla bir müsamere düzenlenmiştir. 17 Şubat Pazar günü okul salonunda düzenlenen müsamere seyircilerin takdirini toplamıştır.187
9 Mart Cumartesi günü lise salonunda Lise Kültür ve Edebiyat Kolu tarafından bir münazara yapılmıştır. Münazaranın konusu “Cemiyetin ilerlemesinde güzel sanatlar
182 Yeni Kırşehir, 18 Nisan 1953, s.5. 183 Demokrat Nevşehir, 30 Ekim 1954, s.1.
184 BCA, 30-1-0-0/18-106-36, 27.10.1954. (Bkz Ek 8,9,10) 185 Nevşehir’in 50. Yılı, a.g.e. , s.134.
186 Demokrat Nevşehir, 28 Ocak 1956, s.1. 187 Demokrat Nevşehir, 2 Mart 1957, s.2.
mı fen mi mühim rol oynar?” idi. Lisenin Fen Şubesi ve Edebiyat Şubesinin yarıştığı münazarayı Edebiyat Şubesi oy fazlasıyla kazanmıştır.188
16 Haziran 1957 Çarşamba günü Sayın Vali Celalettin Coşkun, Belediye Başkanı Ahmet Kemal Dedeoğlu ve beraberindeki heyet Dadağı Köyüne gitmişler ve iki yıl önce bir kaza neticesinde yanan okul yeni baştan beş sınıflı ve A dereceli olmak üzere temeli atılmıştır. Okul temeline ilk harcı Sayın Vali koymuştur.189
Sayın Vali Celalettin Coşkun beraberindeki bir heyet ile birlikte 16 Ocak Perşembe günü Nevşehir ilkokullarında tetkiklerde bulunmuştur. İlkokulların bina durumlarını ve etkinliklerini gözden geçiren Sayın Vali aynı zamanda sınıflara girmek suretiyle öğrencilerin eğitim durumlarını tetkik etmiştir. İbrahim Paşa İlkokulunun perişan halde olan bina durumunun derhal tamir edilmesi için direktifler vermiştir. Ayrıca öğrencilerin ailevi durumlarını göz önünde bulundurarak yüz öğrenciye Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından ayakkabı, önlük ve yaka temin edilmiştir.190
22 Ekim 1958 Çarşamba günü Ürgüp kazasına bağlı Karain Köyünde tesis edilen kitaplık Sayın Vali, Kütüphaneler Umum Müdürü Aziz Berker, Gazetecilik Enstitüsüne mensup Amerikalı profesörler, Belediye Reisi A.Kemal Dedeoğlu ve Ürgüp Kaymakamı katılımlarıyla açılmıştır.191
Nevşehir’in en önemli sorunları olan yol ve su sorunlarının yanında milletin kalkınmasında önemli rol oynayan maarif davası da önemli sorunlar teşkil etmektedir. Diğer davalarla olduğu gibi maarif işlerine de oldukça önem veren Sayın Vali Dr. Nafi Tamer 1959 yılında köy okullarının yapımı ve tamiri için ayrılan bütçeleri açıklamıştır. Buna göre Nevşehir bağlı İcik köyü okuluna 17600 lira, Zile köyü okuluna 15200 lira, Kızılcın köyü okuluna 16000 lira, Boğaz köyü okuluna 14000 lira, Çiftlik köyü okuluna 14000 lira, Göre köyü okuluna 5000 lira, Gülşehir, Avanos, Hacıbektaş ve Ürgüp’e bağlı bazı köylerde yapılacak olan okullar için bir miktarda para ayrılmıştır.192
188 Demokrat Nevşehir, 16 Mart 1957, s.1. 189 Demokrat Nevşehir, 6 Temmuz 1957, s.1. 190 Demokrat Nevşehir, 25 Ocak 1958, s.1. 191 Demokrat Nevşehir, 8 Kasım 1958, s.1. 192 Yeni Nevşehir, 2 Eylül 1959, s.1.
Nevşehir’de 1959 yılında Maarif Vekâleti ile yapılan teşebbüsler sonucunda sağlanan 250000 lira ile takriben 20 köyde okullar tamir edilmiş veya yeni bir okul yaptırılmıştır. Merkez kazaya bağlı Çardak ve Boğaz Köyünde, Gülşehir’e bağlı Nernek ve Hamzalı Köyünde, Hacıbektaş’ın Kütükçü Köyünde Hükümetin teşebbüsüyle Amerika’dan temin edilen ve Nevşehir’e tahsis edilen 5 baraka okul tesis edilmiştir. Kozaklı kazasına bağlı Yassıca Köyünde yeni bir okul tesis edilmiştir. Nar Kasabasında yapılan ortaokul faaliyete geçmiştir. Ürgüp Kazasına bağlı Şahinefendi ve Mazı Köy okulları tamir edilmiştir.193
Demokrat Parti iktidarının köylerin her bakımdan kalkınması için almış olduğu karar neticesinde Maarif Vekâleti bütçesine köy okulları için 100 milyondan fazla tahsilât ayrılmıştır. Bu tahsilâttan sadece 1,5 milyonu Nevşehir için ayrılmıştır. Bu miktar köy okulları için en az yardımın Nevşehir’e yapıldığını göstermiştir. Miktarın az olduğunu ve şikâyetlerin devam edeceğini belirten Nevşehir halkı, dönemin Maarif Vekili Sayın Akif Bendirlioğlu’nun yakın alaka ve yardımlarını talep etmişlerdir.194
Yıllardan beri Cumhuriyet İlkokulu binasında çift öğrenim yapan İstiklal Okulu, okul yaptırma derneğinin çabaları sonucu modern bir binaya kavuşmuştur. Okul 17 Şubat Çarşamba günü kendi binasına eğitime başlamıştır.195
Nevşehir Maarif Müdürü Ahmet Naci Kahraman, İlköğretim Müfettişlerinin ve Merkez Maarif Müdürünün iştirakiyle 20 Şubat Cumartesi günü saat 15.00’da Cumhuriyet Okulunda köy ve merkez ilkokul öğretmenleriyle bir toplantı yapmıştır. Toplantıda öğretmenler eğitim ve öğretim bakımından dileklerini açıklamışlardır. Ahmet Naci Kahraman öğretmenlerin sorularına tek tek cevap vermiş, öğretmenlerin aylık izin meselelerine, olağanüstü hallerde izin veya rapor almak isteyen öğretmenlerin müracaat usullerine, öğretmenlerin kılık kıyafetlerine ve okul araç ve gereçleri gibi birçok mesleki konu üzerine temas etmiştir.196
193 Yeni Nevşehir, 27 Kasım 1959, s.1. 194 Demokrat Nevşehir, 24 Mart 1960, s.1 195 Demokrat Nevşehir, 27 Şubat 1960, s.1. 196 Demokrat Nevşehir, 27 Şubat 1960, s.1.
Nevşehir’de Lise, Erkek Sanat Enstitüsü ve Ortaokulu aynı binada bulunmuştur. Bahse konu binanın ihtiyaçları karşılamaması sebebiyle binaya ek bir bina yapılmış, 1960-61 eğitim öğretim yılında hizmete açılmıştır.197