Eğitim Ġhtiyacının Saptanması

“Nitelikli çalıĢanlaraæ olanæ ihtiyaç,æ örgütleriæ buæ ihtiyaçlaræ doğrultusundaæ önlemæ almayaæ itmektedir.æ Buæ önlemlerinæ enæ önemlisiæ hiçæ kuskusuzæ eğitimdir.æ ÇalıĢanlarınæ biræ süreçæ içerisindeæ nitelikleriniæ arttırmakæ içinæ neæ tipæ eğitimlereæ ihtiyaçlarıæ olduğuæ mutlaka belirlenmelidir” (Ersen, 1999: 121).

Eğitim ihtiyacınıæ saptamanınæ amacı,æ çalıĢanlarınæ ihtiyaçæ duyduklarıæ eğitimæ baĢlıklarınıæ belirlemekæ veæ buæ eğitimlerinæ içerikleriniæ ortayaæ koymaktır.æ Eğitimæ ihtiyaçæ

analizi,æ kullanılanæ farklıæ yöntemleræ aracılığıylaæ gerekliæ olanæ bilginin toplanmasını sağlar. Yöntem ne olursa olsun elde edilen bilgiler, kiĢilere verilecek eğitimlerin içeriği, bu eğitimlerde kullanılacak yöntem ve katılımcı grup gibi konuları belirleyerek, örgütün performansını arttırması hedeflenen eğitim faaliyetlerini netleĢtirecektir (SubaĢılar, 2002: 261).

Bununla birlikte eğitim ihtiyaçlarının saptanması aĢaması, eğitimæ sonrasındaæ yapılacakæ ölçmeæ sürecininæ deæ temeliniæ oluĢturur.æ Birincisi,æ neredeyiz?æ Sorusununæ cevabınıæ verirken, ikincisi ölçme de nereyeæ vardık?æ Sorusununæ yanıtıdır.æ Ġkisiæ birlikte,æ temelæ hedefæ olanæ nereyeæ varmakæ istiyoruz? Sorusunun, bir baĢka deyiĢle hedeflenen iĢ sonuçlarının alt baslıklarını oluĢtururlar. Bu nedenle konuya bir bütünün parçaları olarak bakılmalıdır (Kaynak, 1998: 178).

Eğitim ihtiyacını belirlemek için, genel olarak kaynaklarda ayrı baĢlıklar veya tek bir baĢlık çatısında üç analiz türünün gereğinden bahsedilmektedir. Bunları sırasıyla, örgüt analizi, is analizi ve kiĢi analizi olarak sınıflandırılabilmek mümkündür (Kaynak, 1998: 178).

3.1.4.1.1. Örgüt Analizi

Eğitim ihtiyacının saptanmasına dair gerçekleĢtirilmesi gereken ilk analiz örgüt bazında yapılmaktadır. Burada cevap aranan temel soru, örgüt genelinde hangi birimlerin eğitime ihtiyaç duyduğudur.

Örgüt analizinde,æ örgütünæ etkinliğiniæ arttırmakæ içinæ iĢgücüæ maliyeti,æ çıktıæ miktarıæ veæ kalitesiæ gibiæ çeĢitliæ etkinlikæ ölçütleriæ kullanılarakæ eğitimæ ihtiyacıæ duyulanæ alanlar belirlenmektedir (Tortop, 2006: 151). Bunun yanında örgütte mevcut bölümlerde ne gibi eksiklik ve aksaklıkların olduğu, bunların hangilerinin çalıĢanların nitelik ve performansının yetersizliğinden kaynaklandığı belirlenir, diğer taraftan eğitimin hedeflerine ulaĢmasını engelleyen, düĢük ücret, yanlıĢ malzeme kullanımı gibi kuruma özgü eğitim-dıĢı sorunlar da ortaya konur.Böylece, ihtiyaç analizi, hem sorunların çözümüne yardımcı olmakta, hem de eğitimi, çözülemeyen bütün sorunların sorumlusu görülmesinden kurtarmaktadır. Ayrıca hangi bölümlerde daha acil eğitime ihtiyaç duyulduğu, gelecekte örgütte meydana gelebilecek

değiĢikliklerin neler olacağı, mevcut personelin eğitim ihtiyaçlarının boyutunun ne olduğu, örgüt analizi aĢamasında cevaplanmaktadır (Kaynak, 1998: 179).

3.1.4.1.2. ĠĢ Analizi

Eğitim ihtiyacının saptanmasında ikinci asama iĢ analizidir. ĠĢ analizi ile iĢin gerektirdiği bilgi, beceri ve davranıĢlar belirlenmekte, iĢi yapacak olanın seçimi ve yetiĢtirilmesinde bu kriterler baz alınmaktadır.

ĠĢ analizi,æ biræ iĢinæ neæ olduğu,æ niçinæ veæ nasılæ yapıldığı,æ yerineæ getirilmesiæ içinæ neæ gibiæ niteliklerinæ gerektiğininæ saptanmasıæ olarakæ tanımlanabilmektedir.æ ĠĢæ analizlerineæ bakarakæ yönetimler,æ oæ iĢiæ veyaæ göreviæ yapacakæ olanæ kiĢilerin,æ gerekenæ bilgi,æ beceriæ veæ davranıĢlarıæ kazanmasıæ amacıylaæ eğitimineæ karar verirler (Kalkandelen, 1976: 81).

3.1.4.1.3. KiĢi Analizi

ĠĢ analiziyle iĢin ne olduğu ve gerçekleĢtirilebilmesi için gerektirdiği nitelikler belirlenmiĢtir. Bundan sonraki aĢama, çalıĢanlarınæ mevcutæ bilgi,æ beceriæ veæ performansæ düzeylerininæ tespitæ edilerek,æ iĢinæ gerektirdiğiæ yeterliklerle,æ çalıĢanınæ sahipæ olduğuæ yeterliklerinæ karĢılaĢtırılmasıdır.æ Buæ karĢılaĢtırmaæ sonucundaæ ortayaæ çıkanæ farkæ eğitimæ ihtiyacını göstermektedir.

ÇalıĢanın eğitim ihtiyacı genel olarak, istenilen performans düzeyi ile mevcut performans düzeyi arasındaki fark olarak tanımlanabilir. ĠĢ analizleri sırasında belirlenenler istenilen performanslardır. Mevcut performans düzeyini gösteren bireysel performans verileri ise, gözetimcilerin çalıĢanlarla ilgili değerlendirmeleri, çalıĢanların günlük seklinde tuttukları performans tutanakları, tutum ölçümleri, testler ve görüĢmeler gibi yöntemler sonucunda elde edilmektedir (Cascıo, 1992: 238).Yukarıdaki açıklamalara uygun olarak çalıĢanların eğitim ihtiyaç analizi Ģu Ģekilde formüle edilebilir:

Ġstenilen Mevcut ĠĢgören

Performans - Performans = Eğitim

3.1.4.1.4. Diğer ihtiyaç Analizi Yöntemleri

Eğitim ihtiyacının saptanmasında farklı yöntemler de kullanılabilmektedir. Bunlardan birkaçı Ģöyle özetlenebilir:

Söz konusu yöntemlerden biri performans değerlendirme sonuçlarının incelenmesidir. Bu sonuçlarla çalıĢanın performansı hakkında bilgi edinilebilir. Performans değerlendirmeleriæ ileæ eldeæ edilenæ verileræ çalıĢanlarınæ baĢarılıæ olduğuæ alanlarıæ belirlediğiæ gibiæ eksikæ olduklarıæ alanlarıæ daæ ortayaæ çıkarır.æ Diğeræ biræ ifadeyle,æ belirlenmiĢæ iĢ gereklilikleriæ veæ pozisyonæ yetkinlikleriæ ileæ kiĢilerinæ buæ standartlarıæ karĢılamaæ düzeyleriæ arasındaki fark, yetersizlikleri yani eğitim ihtiyacını göstermektedir (SubaĢılar, 2002: 262).

Diğer bir yöntem birebir görüĢmelerdir. ÇalıĢanlar ve yöneticilerle yapılan yüz yüze görüĢmeler, eğitim ihtiyacını saptama konusunda, doğrudan iĢi yapanlardan ayrıntılı bilgi alabilme imkânı yaratır.

Mesela yöneticilerle gerçekleĢtirilen görüĢmelerde, çalıĢanların yetkinlik ve bilgi düzeyleri, kiĢilerin hedeflenen yetkinlik düzeyinden sapmaları, bu çalıĢanlara sunulmuĢ eğitimler ve ortaya çıkan performans sorunları birebir görüĢmelerde sorgulanarak ayrıntılara inilebilir (SubaĢılar, 2002: 263).

Eğitim ihtiyaçlarının tespitinde test tekniğinden de geniĢ ölçüde faydalanmak mümkündür. Eğitim alacak kiĢilerin uzmanlar tarafından hazırlanmıĢ olan testlerle bilgi ve beceri düzeyleri saptanmaya çalıĢılır (Tanyeli, 1970: 30).

Anketler de tercih edilen bir ihtiyaç analizi yöntemidir. Anketler büyük sayıda kitlelere ulaĢabilme imkânı taĢır. Ayrıca cevaplar kısa sürede alınır. Ancak bu konu da önerilen, soruların herkes tarafından anlaĢılır ve kısa olmasıdır. Birebir görüĢme yöntemindeki, görüĢmecinin soru sorma seklinden kaynaklanan önyargılar bu yöntemde ortadan kaldırılır (SubaĢılar, 2002: 263).

Eğitim ihtiyacının saptanmasında tek yöntem kullanıldığı gibi birden çok yöntemin çalıĢmanın güvenilirliği açısından bir arada kullanılması mümkündür. Hangi yöntemin seçileceği analize ayrılan süre ve bütçeye bağlıdır.

Eğitim ihtiyaç analizleri teknik bir çalıĢmadır. Bu yüzden, konuda uzman kiĢilerden yardım alınması gerekir.