• Okul Öncesi Öğretmenliği Lisans Programıyla,
Sınıf Öğretmenliği Li sans Programıyla,
• Fen Bilgisi Öğretmenliği (Yan Alan Matematik Öğretmenliği) Lisans
Programıyla,
• ilköğretim Mate matik Öğretmenliği
(Yan Alan Fen Bilgisi Öğretmenliği) Lisans Programıyla,
• Ayrıca 16 branş öğ retmenliğinde 4 Yıllık Lisans Programlarıyla paralel yürütülen Öğret menlik Formasyonu Prog- ramı'nda insan Hakları (ve Vatandaşlık) Eğitimi dersi, 2. ya da 3. Sınıf düzeyinde 3 teorik ders saatlik (3 Kredilik) ve/veya 2 te orik ders saati, 2 uygulama ders saati (3 Kredilik) ders olarak yer almalı, (2-2) 3 ya da (3-0) 3 şeklindeki dersin tanımı da yapılmalıdır.
Durum-Öneri
1b:
insan Hakları Eğitimi'ni; Okul Öncesi, Sınıf, Fen Bilgisi, Matematik Öğret menliği ile 16 branş öğretmenliğinde 4 yıllık Lisans Programlarıyla paralel yürütülen Öğretmenlik For masyonu Programı’nda yer alacak bir derse havale etmek yerine, 17. branş halinde İnsan Hakları ve Va tandaşlık Eğitimi Öğretmenliği 4 yıllık Lisans Progra mı, konu uzmanlarının da katkılarıyla gerçekleştirile rek yürürlüğe konulmalıdır.Durum-Öneri 2:
İlköğretim Okulu "Vatandaşlık ve İnsan Haklan" Dersi (7. ve 8. Sınıf) "İnsan Hakları ve Vatandaşlık Eğitimi" dersi olarak değişti rilmelidir. Kaldı ki MEB'nın bu derse ilişkin, sadece
8. sınıf düzeyini hedef alan mevcut kitabının içeriği3 7. ve 8. Sınıf düzeylerine yönelik ise de son öğretim programı paralelinde yeniden düzenlenmesi ihtiyacı ortadadır.
"İnsan Olmak Değeri" tanınarak temel hak ve özgürlüklerini eksiksiz ve kesintisiz olarak kullanma bilinciyle mevcut kurum ve kurallar doğrudan algı landığında "Vatandaşlık Eğitimi" olağan gelişim sey riyle daha kolay ortaya çıkacaktır, insan olmaktan doğan değerlerin doğru anlaşılması ve "insanlık bü tününün birer parçası olduğumuzu unutmayalım"4 bilinciyle insan Hakları Eğitimi'nin önceliği ve öncü lüğünde yurttaş olmanın görev, hak ve sorumluluk larının tanınması, benimsenmesi kolaylaşacaktır. Kaldı ki, bu alandaki öğretim programının amaç ve içerik sıralaması5 bu adımlara uygundur.
Durum-Öneri 3:
ilk mezunlarını 2001-2002Kol Faaliyetleri, öğrencilerin seçme-seçilme, gizli oy- açık tasnif, Genel Kurul, Yürütme-Yönetim-Denetle- me Kurulları gibi yapılanmaları ve işleyişlerini, gün dem hazırlama, karar verme,karar yazma, uygula ma, denetim, özdenetim becerilerini nota dayan maksızın doğrudan kazandıran eğitim ortamlarıdır.
Eğitici Kol Çalışmalarının anlamı, önemi, yapısı ve işlevleriyle Öğretmenlik Formasyonu Programı içinde yer almasından daha doğal ve zorunlu bir noktayı yok saymak mümkün değildir. Branşa yöne lik 4 yıllık Lisans Programlarıyla paralel yürütülen Öğretmenlik Formasyonu Dersleri'nin tanımlarında yer almayan Eğitici Kollar ve Etkinlikleri'nin, Sınıf Yö netimi ve Rehberlik Dersleri'nin içinde ya da ayrıca yapılandırılması gerekir.
"Eğitici Çalışmalar Eğitimi" dersi, teorik ve uygu lamalı olarak (2-2) 3 kredilik haliyle tüm öğretmen- öğretim yılında verecek, yeniden yapılandırılmış Eğitim Fakülteleri nin bu durumu nedeniyle, okulla rımızdaki insan Hakları Eğitimin deki mevcut işgö- ren açığının kapa tılması için, Reh berlik ve Psikolo jik Danışma Li sans Programı'n- dan yetişen reh ber öğretmenler den yararlanılma sı yoluna gidilebi lir. Haftada bir ders saatlik insan
Hakları Eğitimi Seminerleri olarak yürütülecek ders lerde; varolan koşullardaki ders programının amaç ları ve içeriği temel alınmalıdır. Ancak nota dayalı ol mayan ölçme-değerlendirmelerle ilköğretim 7.,8. sı nıflar ile Ortaöğretim 9., 10. sınıf düzeylerinde ön görülen davranışların kazandırılması yoluna gidilir.
Rehber öğretmen; yaratıcı, sorun çözücülük ro lü, toplumsal uzlaşmacı rolü ile okul yönetiminde hi yerarşi dışındaki konumuyla, İnsan Hakları Eğitimi'n- deki ara çözümde değerlendirilebilecek uygun işgö- ren adayıdır.
Durum-Öneri 4:
Eğitici Kol Çalışmaları;6 İnsan Haklarının tanınması ve davranışa dönüşümü yanın da Demokrasi kültürünün oynanarak-yaşanarak öğ renildiği fırsatlardır. 1986 yılından itibaren ders da ğılım çizelgesi dışında bırakılan, önceki adıyla Eğitsellik dallarından ye tişecek işgörenin
bu yolla; öğrenci nin derslere yansı mayan, derslerde gelişim fırsatlarını bulamadığı ilgi ve yeteneklerinin dı şa vurumu ve ken dini gerçekleştir mesinde sorumlu luk yüklenmesi sağlanacaktır.
Durum-Öneri
5:
Olağan eğitim programlarından yararlanabilecek durumda olan ya da eğitimde fırsat eşitsizliği neden lerinden kaynaklanarak bu programlarda yer al mak durumunda bırakılan özel eğitime muhtaç nü fusumuzun eğitim-öğretim hak ve koşullarının sağ lanmasında insan Hakları adına bir küçük adım ola rak Öğretmenlik Formasyonu Programı'nda Özel Eğitim Alanı ya da Özel Eğitime Giriş adıyla bir der sin yer alması ilgililerce inceleme konusu edilmelidir. Özellikle Sınıf Öğretmenliği Programı'nda (3-0) 3 kredilik Özel Eğitime Giriş Dersi'nin yer alması, en az Birleştirilmiş Sınıflarda Eğitim Dersi kadar güncel ve ülkemiz koşullarının gereğidir.Durum-Öneri 6:
Sol beynin egemenliğindeüretilen bilgi ve teknolojik ürünlerin yanında duygu lara, seslere, renklere ve sezgilere yol veren sağ be yin etkinliklerinin de katkısını temel alan, düşünme de ve üretmede tüm beyin (whole brain) kullanımı
çağımızın sorunsalıdır; paradigmasıdır. Sanat ve Estetik Eğitimi almamış öğretmenler, insan Hakları'nın tanın
ması ve korunmasında, demokrasinin yaşam biçimi haline gelmesinde; birey sel farklılık ve özellikleri zenginlik ola rak algılamaktan uzaklaşarak, fizik ve insan çevresine güzellikler katabilme bilinci ve coşkusundan mahrum kala caklardır. Bu temelde. Öğretmenlik Formasyonu dersleri ve ders tanımları nın yeniden gözden geçirilmesi gere kir.
Durum-Öneri 7:
Dört yıllık lisans programıiçinde yer alan Öğretmenlik Formasyonu Dersleri ve ders tanımları incelendiğinde,78 bireyin gelişiminde ilk yıllara kadar indirilebilecek temel yaşam becerile rinin kazandırılması açığı vardır. Oysa, Girişimcilik, Karar Verme, Yüzyüze iletişim, Yaratıcı Sorun Çöz me, Zaman Yönetimi, Proje Üretimi ve Yönetimi, vb. gibi davranış ve tutumların kazandırılması yolun da öğretmenlerin bilgi ve beceri ile donatılması ol dukça çağdaştır.
insan Hakları Eğitimi'ne dolaylı katkıları olacağın dan Yaşam Becerileri dersi ve ders tanımının yer al dığı Öğretmenlik Formasyonu Programı'nın gelişti
rilmesi ve uygulanması yolunda adımlar atılmalıdır.
Durum-Öneri 8:
Gerçek yol gösterici bilimdir,salt fen bilimleri değil. Bilimler sıralamasında öneme dayalı hiyerarşi yoktur, olsa olsa bilim dallarının ge lişim seyrinde kronoloji sıralama vardır.
Fen bilimlerinin bir ölçüde devlet desteğinde ge lişimine özen gösterilmesi yanında sosyal bilimler için aynı özen gösterilmemektedir.
Bilimi, fen bilimlerinden ibaret gören bir anlayı şın dışındaki gelişmelerin de desteklenmesi yolunda somut adımların atılması, dolaylı olarak insan Hakla
rı Eğitimi'nin gelişimine katkıda bulunacaktır.
Durum - Öneri 9
:
Ortaöğretim Programla rında yer alan "Çevre ve insan" dersinin öğretimin den doğrudan sorumlu kimdir? İnsan Hakları Eğiti mi ile ilgili bu bilgi-beceri alanının öğretmenliğini ya pacak kişinin çağın ve ülkenin bu yöndeki durumu nu hangi öğretmenliğe hazırlık eğitimi(l) ile değer lendirebilecek ve bu alandaki işgören nasıl, ne za man yetişmiş olacaktır?Öğretmenlik Formasyonu Programı'nın içinde buna yönelik içeriğin yer alması ya da İnsan Hakları Eğitimi Öğretmenliği 4 yıllık Lisans Öğretim Progra- mı’nın ayrıca yapılandırılması ve yürürlüğe konulma sında (Öneri 1b) "Çevre ve insan" dikkate alınması gereken bilgi ve beceri kümesidir.
SONUÇ
insan Hakları Eğitimi'nin Öğretimi ne kadar iyi ni yetle yapılmış olursa olsun, bu öğretim işlevini bir propaganda meselesi haline getirmekten kaçınılma lıdır. Ne var ki problem, açık ve herkes tarafından bi lindiği ve benimsendiği sanılan bir dogmayı yayma problemi haline getirmek değildir. Tam tersine, fikir lerin canlı ve hep uyanık kalması gerekir. Bu fikrin teşvik edilmesi, insan varlığının üstün sayılması inan cını kökleştirecektir.
İnsan Hakları'nın bireysel, ulusal ve evrensel dü zeylerde algılanması, tanınması, benimsenmesi ve geliştirilmesinde kimin ve ne zaman yetiştirileceğinin önemi büyüktür. Bu bir sorundur. Diğer sorun ise
"İnsan Hakları Eğitimi'ni Kim verecek?" sorusudur.
NOTLAR/KAYNAKLAR
1. "ilköğretim Okulu Vatandaşlık ve İnsan Haklan Eğitimi dersi (7 ve 8. Sınıf) Öğretim Programı”, M.E.B. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
1998, ANKARA.
2. "Eğitim Fakültesi öğretmen Yetiştirme Lisans Programları Yüksek öğretim Kurulu Başkanlığı, Mart 1998, ANKARA.
3. "İlköğretim Vatandaşlık ve İnsan Haklan Eğitimi 8" MEE Devlet Ki tapları (13 Baskı) Anadolu Üniv. Basımevi 1998, ESKİŞEHİR
4. "Hasan Ali YÜCEL Külliyatı II. "Kültür Bakanlığı Yay. 1564, 1993, AN KARA.
5. MEB. 2140 Sayılı Tebliğler Dergisi, "İlkokul, Ortaokul Lise ve Dengi Okulları Eğitici Çalışmalar Yönetmeliği, 1983
6. Kocaeli Üniversitesi. Fen Edebiyat Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü. 7. "İlköğretim Okulu Vatandaşlık ve İnsan Haklan Eğitimi Dersi (7. ve 8 sınıf) öğretim Programı”, M.E.B. Talim Terbiye Kurulu Başkanlı ğı, 1998. ANKARA, (say: 3,4, 13).
8. "Eğitim Fakültesi Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları”, Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı, Mart 1998, ANKARA, (Say: 12, 20, 29, 36, 43, 51. 58, 65, 72, 79, 85, 94, 103, 11. 118, 125, 133, 141, 150, 158, 168).
"İlköğretim Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi 8" MEB Devlet Kitapla rı (13. Baskı) Anadolu Üniversitesi Basımevi 1998, ESKİŞEHİR. "Hasan Âli Yücel Külliyatı II" Kültür Bakanlığı Yay, 1564, 1993, ANKA
RA (say: 184).
"İlköğretim Okulu Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Dersi (7. ve 8. Sı nıf) Öğretim Programı" MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ma yıs 1998, ANKARA. (Say: 1-23).
MEB, 2140 Sayılı Tebliğler Dergisi, "ilkokul, Ortaokul, Lise ve Dengi Okulları Eğitici Çalışmalar Yönetmeliği”, 1983.
"Eğitim Fakültesi öğretmen Yetiştirme Lisans Programları” YÖK Baş kanlığı, Mart 1998, Ankara (Say: 168-170).